Στην Κιβωτό του Ελληνικού Τραγουδιού – 2/3/2011

Γράφει ο Αλέξης Λιόλης
alexli@musiccorner.gr
2/3/2011
www.musiccorner.gr

«Οι μύθοι μιας γυναίκας»

Στην «Κιβωτό» της περασμένης εβδομάδας, έγινε μια πρώτη νύξη στους «Μύθους μιας γυναίκας», έργο 47 στον κατάλογο της Χατζιδακικής εργογραφίας. Σήμερα, πιάνοντας τρόπον τινά το νήμα από κει, θα σταθούμε εκτενεστέρα στο συγκεκριμένο δίσκο της Νάνας Μούσχουρη, που κυκλοφόρησε το 1988, με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι σε στίχους του Νίκου Γκάτσου:
«Η θυσία της Αντιγόνης», «Είπα επί γης ειρήνη», «Ταορμίνα», «Με λένε Θεοδώρα», «Πότε πεθαίνει ο έρωτας», «Ο Σταυρός», «Ήρωες και θύματα» (στίχοι: Αγαθή Δημητρούκα), «Η πόλκα των εβραίων της Πράγας», «Μαύρος ταύρος μπήκε στο χορό», «Τα λόγια που περίμενα», «Στου Νείλου τα αμμοχώραφα», «Κραυγές για ενός αγγέλου μνήμη».

 Τέσσερα από τα τραγούδια των «Μύθων» είναι αφιερωμένα σε αντίστοιχα πρόσωπα, με πρώτο το τραγούδι «Μαύρος ταύρος μπήκε στο χορό» για το Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ας μη ξεχνάμε τη σπουδαία, όπως αποδείχτηκε, εργασία του Νίκου Γκάτσου στο έργο του Λόρκα, με κορυφαία στιγμή το «Ματωμένο γάμο». Γράφει σχετικά ο Μάνος Χατζιδάκις: «Ο Γκάτσος μας έδωσε μοναδικές μεταφράσεις του Λόρκα. Ο “Ματωμένος Γάμος” δεν ήταν ένα έργο που το μετέφρασε για να παιχτεί στο θέατρο. Το μετέφρασε γιατί αγαπούσε τον Λόρκα και μάλιστα έμαθε ισπανικά ειδικά για να μεταφράσει Λόρκα… Ο Γκάτσος ήξερε εξαίσια ελληνικά και έθεσε τα ελληνικά της “Αμοργού” στην υπηρεσία του Λόρκα. Έτσι έγινε αυτή η μοναδική μεταφορά, που νομίζω ότι ούτε στη Γαλλία ούτε στην Αγγλία είχαν την τύχη μιας τέτοιος επαφής με τον Λόρκα όπως την είχαμε εμείς. Εκτός από τον Ματωμένο Γάμο ο Γκάτσος μετέφρασε αριστουργηματικά και το “Περλιμπλίν και Μπελίσα”, καθώς και το “Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα”…».

Το τραγούδι «Τα λόγια που περίμενα», για να επιστρέψουμε στους «Μύθους μιας γυναίκας», αφιερώνεται στο γάλλο συνθέτη του μεσοπολέμου Μωρίς Ζομπέρ και οι «Κραυγές για ενός αγγέλου μνήμη» στην Άλμα Μάλερ, σύζυγο του συνθέτη Γκούσταβ Μάλερ και του αρχιτέκτονα Γκούσταβ Γκρόπιους. Η ενότητα των αφιερώσεων κλείνει «Στου Νείλου τα αμμοχώραφα», με «μια ελεγεία για την Ουμ Καλσούμ»: «Το θέμα ανήκει σ’ έναν αυτοσχεδιασμό από τραγούδι της Ουμ Καλσούμ. Και με βοήθησε πολύ να θυμίσω στο τραγούδι μου τη φωνή της. Η Ουμ Καλσούμ υπήρξε και γυναίκα και Μύθος» (M. X.).

Ας θυμηθούμε στο σημείο αυτό τι έγραφε – ανάμεσα στ’ άλλα – στην εφημερίδα «Καθημερινή», στις 8 Ιανουαρίου του 1989, ο δημοσιογράφος Βασίλης Αγγελικόπουλος για τους «Μύθους μιας γυναίκας»:
«Δυο δημιουργοί με σαράντα και πλέον έτη παρουσίας στο ελληνικό τραγούδι και μια τραγουδίστρια που συμπλήρωσε μέσα στο ’88 συναπτά τριάντα έτη από την πρώτη της ηχογράφηση, έδωσαν όχι μόνο τον πιο ποιητικό κύκλο τραγουδιών της χρονιάς, όχι μόνο τον πιο μελωδικό, αλλά και τον πιο προχωρημένο, τον πιο “ανήσυχο”, τον πιο ευφάνταστο. Από τους συγκεκριμένους τρεις καλλιτέχνες είναι φυσικό να περιμένεις έργα ουσίας και ωριμότητας. Εκπλήσσεσαι όμως όταν η ουσία αυτή διοχετεύεται με τέτοια δροσιά, ευρηματικότητα και τόλμη, που είναι όλα χαρακτηριστικά νεότητας…
Το έργο Οι “Μύθοι μιας γυναίκας”, των Γκάτσου – Χατζιδάκι, με τη Νάνα Μούσχουρη έχουμε τη βεβαιότητα ότι είναι το καλύτερο έργο των δύο δημιουργών από το 1976 που έγραψαν τα “Παράλογα”… Πρόκειται για δουλειά πολλών αστέρων που τη υποστήριξαν μουσικοί περιωπής. Και πολλοί -όσοι χρειάζονταν. Διότι η εταιρεία έκανε μια πλούσια παραγωγή. Όπως άξιζε στους τρεις κορυφαίους καλλιτέχνες που ξαναβρέθηκαν μαζί μετά είκοσι πέντε χρόνια κι όπως, κυρίως, άξιζε στο σημαντικό έργο που μας παρουσίασαν».

Σήμερα, είκοσι τρία χρόνια μετά την κυκλοφορία τους, οι «Μύθοι μιας γυναίκας» εξακολουθούν να αποκαλύπτουν την αλήθεια της «ακριβής» τους τέχνης στους καινούργιους ακροατές του έργου, με τρόπο μουσικά διάφανο και ποιητικά απαράμιλλο. Η Νάνα Μούσχουρη αποδείχτηκε η ιδανική φωνή για να «κατοικήσει» ερμηνευτικά στα συγκεκριμένα τραγούδια και για να τα επικοινωνήσει όπως τους άξιζαν…
Η ίδια αναφέρθηκε στην ιδιαίτερη σχέση της με το Νίκο Γκάτσο, «επιχειρώντας περισσότερο μια συναισθηματική προσέγγιση παρά έναν καλλιτεχνικό απολογισμό», σ’ ένα αφιέρωμα του Νίκου Μωραΐτη στην εφημερίδα «Το Βήμα», με ημερομηνία 19 Μαΐου του 2002:
«Για μένα ήταν φίλος, πατέρας κι αδερφός. Μου έδωσε εμπιστοσύνη για τη ζωή. Με άφησε να καταλάβω ότι δεν έχει τόση σημασία το τι κάνεις αλλά το πώς και γιατί το κάνεις… Από εκείνον έμαθα τι είναι ελευθερία, έμαθα να σέβομαι τα σύνορα του ανθρώπου, να υποστηρίζω τα παιδιά και τη δικαιοσύνη. Ο Νίκος αντιπροσωπεύει πάντοτε για μένα το μεγάλο ελληνικό πνεύμα, γεμάτο γνώση, γενναιοδωρία και ελευθερία, με σπάνια καλαισθησία, υπερηφάνεια αλλά και αυστηρότητα, αυτήν που απορρέει από την ευγενή απλότητα του στίχου του… Προσπαθώ μέχρι σήμερα με τα τραγούδια του να μεταδώσω τις μεγάλες ηθικές αξίες με τις οποίες η φιλία του με πλούτισε…».

Υ.γ.
Εκατό χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Γκάτσου συμπληρώνονται φέτος και μ’ αυτή την αφορμή στην «Κιβωτό» κάθε εβδομάδα αναζητούμε τα ίχνη του ποιητή της «Αμοργού» στο ελληνικό τραγούδι. Εξ’ άλλου, όπως έλεγε ο Χατζιδάκις, «ο Γκάτσος είναι και θα ’ναι απ’ αυτούς που ανακαλύπτονται»…