Γράφει ο Αλέξης Λιόλης
alexli@musiccorner.gr
6/4/2011
www.musiccorner.gr
Ο Καμπανέλλης των τραγουδιών
Μόνο απαρατήρητο δε μπορεί να περάσει το πέρασμα του Ιάκωβου Καμπανέλλη από το ελληνικό τραγούδι. Ο «πατριάρχης του νεοελληνικού θεάτρου», που άφησε την τελευταία του πνοή την περασμένη Τρίτη 29 Μαρτίου πλήρης ημερών, έργου και αναγνώρισης, είχε μια πολύ αξιόλογη παρουσία και ως στιχουργός. Σημαντικοί σταθμοί στη στιχουργία του, το «Παραμύθι χωρίς όνομα» (1959) του Μάνου Χατζιδάκι και «H μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» (1965) του Μίκη Θεοδωράκη. Αλλά και τα υπόλοιπα τραγούδια που έγραψε, με αφορμή μια θεατρική παράσταση ή μια κινηματογραφική ταινία, έχουν το δικό τους ενδιαφέρον. Αντιγράφω από τις «Ματιές» του Λευτέρη Παπαδόπουλου:
«Ο δηµιουργός της “Αυλής” ήταν και µεγάλος στιχουργός. Δεκάδες είναι οι επιτυχίες του µε τον Θεοδωράκη, τον Ξαρχάκο και τον Χατζιδάκι. Το “Στρώσε το στρώµα σου για δυο”, που το τραγούδησε όλη η Ελλάδα και υπήρξε αφορµή για να γραφτεί και ο “Ζορµπάς”, είναι δικό του. Θυµίζω µερικούς ακόµη τίτλους τραγουδιών του: “Δόξα τω Θεώ”, “Μανούλα µου”, “Στην ποταµιά σωπαίνει το κανόνι”, “Φίλοι κι αδέρφια”, “Το ψωµί είναι στο τραπέζι”, “Τι ωραία που είν’ η αγάπη µου”. Όλα έγιναν σουξέ και ερµηνεύτηκαν από τους πιο σηµαντικούς τραγουδιστές (Μπιθικώτσης, Πουλόπουλος, Ξυλούρης, Φαραντούρη κ.ά.)».
Θέλετε να θυμηθούμε κι άλλους τίτλους τραγουδιών σε στίχους του Ιάκωβου Καμπανέλλη; «Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι», «Ο Έκτορας κι η Ανδρομάχη» (από το «Παραμύθι χωρίς όνομα»), «Αντώνης, «Άμα τελειώσει ο πόλεμος» (από το «Μαουτχάουζεν»), «Κυρ – Μιχάλης» (από την «Οδό ονείρων»), «Από το παράθυρό σου πέρασε το καλοκαίρι» (Από τη «Γειτονιά των αγγέλων») «Μαργαρίτα μαγιοπούλα» (από τη «Μαγική πόλη»), «Προσκύνημα» (από «Το μεγάλο μας τσίρκο»).
Και ο κατάλογος συνεχίζεται με τα τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου για το δραματικό μιούζικαλ του Γιάννη Δαλιανίδη «Γυμνοί στο δρόμο» («Δυο αδέλφια», «Αστέρι στο παράθυρο», «Μην πιεις νερό» και «Τα ρολόγια»), που αργότερα ηχογραφήθηκαν και μαζί με άλλα αποτέλεσαν το υλικό του δίσκου «Κόσμε αγάπη μου» (1969), με ερμηνευτές στα τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου και του Ιάκωβου Καμπανέλλη το Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Βίκυ Μοσχολιού και το Σταμάτη Κόκοτα. Η ταινία αποτέλεσε την κινηματογραφική μεταφορά της «Γειτονιάς των αγγέλων», αλλά με αλλαγές τόσο στο πρωταγωνιστικό δίδυμο (τη θέση της Τζένης Καρέζη πήρε στην ταινία η Ζωή Λάσκαρη –ο Νίκος Κούρκουλος παρέμεινε και στις δύο version) όσο και στη μουσική. Για το θέατρο έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης, για τη μεγάλη οθόνη ο Ξαρχάκος.
Ξαρχάκος και Καμπανέλλης συνεργάστηκαν λίγα χρόνια αργότερα στο «Μεγάλο μας τσίρκο», μια παράσταση που ανέβηκε το 1973 από το θίασο της Τζένης Καρέζη και του Κώστα Καζάκου και έγραψε ιστορία! Η παρουσία του Νίκου Ξυλούρη στο ρόλο του τραγουδιστή – τελάλη αποδείχτηκε καταλυτική τόσο στην παράσταση όσο και στη δισκογραφική της αποτύπωση.
Δύο τραγούδια του Γιάννη Σπανού σε στίχους του Ιάκωβου Καμπανέλλη («Οδυσσέας» & «Γιατί να ’ρθεις») βρίσκουμε και στο δίσκο με τη μουσική και τα τραγούδια του συνθέτη για την ταινία του Βασίλη Μαυρομάτη «Σκιές στην άμμο» (1969). Στην εν λόγω ταινία, από τις λιγότερο γνωστές και προβεβλημένες τηλεοπτικά, με πρωταγωνιστές το Μιχάλη Βιολάρη και την Καίτη Χωματά, το σενάριο είχε την υπογραφή του Ιάκωβου Καμπανέλλη και το θέμα του ήταν μια υπόθεση αρχαιοκαπηλίας. Υπάρχει και «Η άρια του δούλου» του Νίκου Μαμαγκάκη, από τον «Πλούτο» του Αριστοφάνη σε μετάφραση Ιάκωβου Καμπανέλλη, που τραγούδησε ο Γιώργος Ζωγράφος. Με τον Καμπανέλλη, εξ’ άλλου, ο συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης είχε συνεργαστεί και για το έργο του Μπρέχτ «Ο κύκλος με την κιμωλία» (1974).
Υπάρχουν και τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη για τον «Εχθρό λαό» (1975), το θεατρικό του Ιάκωβου Καμπανέλλη, που γίνεται αφορμή για τη δεύτερη συνεργασία των δύο ανδρών στο θέατρο, μετά τη «Γειτονιά των αγγέλων» του ’63. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Μίκη Θεοδωράκη, όταν πληροφορήθηκε το θάνατο του στενού φίλου και συνεργάτη του: «Η είδηση για τον θάνατο του Ιάκωβου Καμπανέλλη με χτύπησε σαν κεραυνός. Όταν έχεις ζήσει μαζί του, τόσο στενά δεμένος από την εφηβεία σου, νοιώθεις μέσα σου ένα κενό, σαν να έχεις χάσει ένα κομμάτι του εαυτού σου. Άλλοι θα μιλήσουν για τη μεγάλη του αξία και την ανυπολόγιστη προσφορά του στην Τέχνη και ειδικά στο θέατρο. Εγώ θρηνώ τον φίλο, τον συνεργάτη και τον άνθρωπο, που ομόρφυνε με τα έργα του τη ζωή μας».
Θα κλείσουμε με τα λόγια του ίδιου του Καμπανέλλη για το πώς άρχισε να γράφει στίχους, με αφορμή το «Παραμύθι χωρίς όνομα»:
«Δεν είχα ποτέ σκεφτεί να γράψω στίχους για τραγούδια. Όταν έγραφα το “Παραμύθι χωρίς όνομα” σκεπτόμουν να ζητήσω από τον Νίκο Γκάτσο να γράψει τα τραγούδια με τα οποία θα συνδέονταν οι πολλές εικόνες που είχε το έργο. Ο Γκάτσος, όμως, τελικά, παρ’ όλο που του άρεσε το “Παραμύθι”, δυσκολευόταν να λειτουργήσει ένθετα σ’ ένα κείμενο που δεν ήταν δικό του. Ζήτησα το ίδιο απ’ τον Βαγγέλη Γκούφα, αλλά και πάλι πήρα την ίδια απάντηση. Έτσι υποχρεώθηκα να προσπαθήσω να γράψω τους στίχους των τραγουδιών ο ίδιος. Το πρόβλημά μου ήταν το χάρισμα ότι τους στίχους θα μελοποιούσε ο Μάνος. Όχι απλώς δεν θα ’πρεπε να του δοθούν μέτριας καταλληλότητας στίχοι, αλλά θα ήταν και κρίμα απ’ το Θεό να σπαταληθεί η παρουσία του Χατζιδάκι, στην οποίο τόσο υπολόγιζε ο Βασίλης Διαμαντόπουλος και όλοι οι συντελεστές της παράστασης.
Έγραψα τους στίχους και συναντήθηκα με τον Μάνο. Νομίζω πως εκείνη την ώρα με “δούλεψε” λίγο. Με άφησε να αναρωτιέμαι μέχρι την τελευταία στιγμή αν του πάνε ή όχι και μετά με κοίταξε και ξέσπασε σε δυνατά γέλια…» («Ανοιχτές Επιστολές στον Μάνο Χατζιδάκι», εκδόσεις «Μπάστας – Πλέσσας», 1996).