“Στου χρόνου τον καθρέφτη” – 1976

Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
Πέμπτη, 19 Ιουνίου 2014

———————————————————–

1976: «Βυθίσατε το Χόρα», Παναγούλης και «Ρεσιτάλ»

Συνταρακτικά γεγονότα σημαδεύουν το 1976. Την Πρωτομαγιά σκοτώνεται σε «ύποπτο» τροχαίο δυστύχημα ο Αλέκος Παναγούλης, ξυπνώντας μνήμες από τη δολοφονία Λαμπράκη το 1963. Μεγάλο μέρος του κόσμου υποστηρίζει ότι την ίδια τύχη είχε και ο βουλευτής της Ένωσης Κέντρου (είχε ανεξαρτητοποιηθεί πάντως), αφού επρόκειτο να φέρει προς συζήτηση στη Βουλή τα απόρρητα αρχεία της ΕΣΑ, μέρος των οποίων είχε στην κατοχή του. Ακόμα και σήμερα, το μυστήριο του θανάτου του δεν έχει διαλευκανθεί…

Τον Ιούλιο Ελλάδα και Τουρκία βρίσκονται πάλι επί ποδός πολέμου μετά την παραβίαση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας από το τουρκικό σκάφος γεωλογικών ερευνών «Σισμίκ 1» ή «Χόρα» όπως έμεινε στην ιστορία, με την περίφημη φράση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου «Βυθίσατε το Χόρα». Ευτυχώς, οι Τούρκοι την ύστατη στιγμή κάνουν πίσω.

Η «17 Νοέμβρη» ξαναχτυπά τον Δεκέμβριο, σκοτώνοντας τον διαβόητο βασανιστή του ΕΑΤ-ΕΣΑ Ευάγγελο Μάλλιο έξω από το σπίτι του. Η τρομοκρατία αρχίζει ν’ απλώνει τα πλοκάμια της για τα καλά πάνω από τη χώρα μας.

Στο εξωτερικό, η Κίνα θρηνεί το θάνατο του «Μεγάλου Τιμονιέρη» της Μάο Τσετούνγκ, ο Τζίμι Κάρτερ εκλέγεται πρόεδρος των ΗΠΑ, στο Σεβέζο της Ιταλίας λαμβάνει χώρα η πρώτη μεγάλη οικολογική καταστροφή της Ευρώπης, ενώ στην Αργεντινή ο Χόρχε Βιντέλα ανατρέπει με στρατιωτικό πραξικόπημα την Ιζαμπέλλα Περόν.

Και μέσα σε όλα αυτά, σύμπασα η υφήλιος μένει με ανοιχτό το στόμα μπροστά σ’ ένα 14χρονο κορίτσι από τη Ρουμανία, το οποίο σαρώνει τα χρυσά μετάλλια και τα «δεκάρια» στην ενόργανη γυμναστική κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του Μόντρεαλ. Το όνομά του, Νάντια Κομανέτσι…

Στο ελληνικό τραγούδι, τα πράγματα είναι κάπως στάσιμα μετά την «έκρηξη» του 1974 και του 1975. Το πολιτικό τραγούδι αρχίζει να ξεθυμαίνει και κερδίζει έδαφος το «μεταγλωττισμένο», ενώ στο λαϊκό η απουσία του Στέλιου Καζαντζίδη δύσκολα αναπληρώνεται. Το «έντεχνο» θα δώσει και πάλι σπουδαίες στιγμές με την «Αθανασία» και «Τα παράλογα» του Μάνου Χατζιδάκι, τον «Κύκλο Σεφέρη» του πρωτοεμφανιζόμενου Ηλία Ανδριόπουλου και πάνω απ’ όλα, με το «Ρεσιτάλ» του Κώστα Χατζή με τη Μαρινέλλα. Εξάλλου, η γαλλική ακαδημία “Σαρλ Κρος” απονέμει το βραβείο καλύτερου δίσκου παραδοσιακής μουσικής στον Γιάννη Μαρκόπουλο για τα “Ριζίτικα”. Όμως, απουσιάζει το όνομα του Νίκου Ξυλούρη…

Ας δούμε λοιπόν τα μουσικά γεγονότα που σημάδεψαν το 1976 την Ελλάδα…

«Ρεσιτάλ»: Μια μοναδική συνύπαρξη, τρεις μοναδικοί δίσκοι…

Τα λόγια είναι πολύ φτωχά για να περιγράψει κάποιος ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής δισκογραφίας. Αυτό το τριπλό άλμπουμ που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1976 συγκαταλέγεται σίγουρα μέσα στους δέκα κορυφαίους δίσκους όλων των εποχών και θεωρείται πλέον κάτι παραπάνω από κλασικό.

Φαινομενικά, Μαρινέλλα και Κώστας Χατζής ήταν δύο τελείως διαφορετικοί καλλιτέχνες. Άλλο ρεπερτόριο, άλλος τρόπος παρουσίασης της δουλειάς τους, άλλος τρόπος ζωής και ούτω καθεξής. Υπήρχαν όμως δύο κοινά στοιχεία: Η αγάπη τους για το καλό τραγούδι και …ο παραγωγός τους Φίλιππος Παπαθεοδώρου που έκανε και το «προξενιό». Αμφότεροι δέχτηκαν με μεγάλη χαρά να συνεργαστούν κι έτσι ξεκίνησε η προετοιμασία μιας από τις πιο ιστορικές στιγμές στην ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας.

Χρειάστηκαν περίπου έξι μήνες για να γραφτούν τα τραγούδια – όλα σε μουσική Χατζή – και να γίνουν οι πρόβες για μία και μοναδική εμφάνιση, που ήταν προγραμματισμένη για την Κυριακή 28 Μαρτίου 1976 στον «Σκορπιό». Μαρινέλλα και Χατζής δούλεψαν με πολύ κέφι αλλά και μεγάλη αγωνία για το τελικό αποτέλεσμα, αφού δε μπορούσαν εκ των προτέρων να γνωρίζουν αν θα είχε επιτυχία το «πάντρεμά» τους.

Και η μεγάλη στιγμή έφτασε. Εκείνο το βράδυ, η μπουάτ ήταν κατάμεστη κι όταν οι δύο καλλιτέχνες ανέβηκαν στη σκηνή για να παρουσιάσουν το «Ρεσιτάλ» τους, ο κόσμος τους αποθέωσε. Ακούγοντας τον δίσκο, πολλές φορές θα νιώσετε τη συγκίνηση, τα έντονα συναισθήματα και την αγαλλίαση που ένιωθαν όλοι εκείνοι οι τυχεροί που έδωσαν το παρών στον «Σκορπιό». Έχουν αποτυπωθεί τα πάντα, με κάθε λεπτομέρεια.

Η επιτυχία ήταν πραγματικά τεράστια και το κοινό αποδέχτηκε στο μέγιστο βαθμό τους δύο «αταίριαστους». Η παράσταση είχε αποφασιστεί να ηχογραφηθεί και να κυκλοφορήσει σε δίσκο, ο οποίος επίσης έτυχε αποθεωτικής υποδοχής και αποδοχής. Οι πωλήσεις ξεπέρασαν τα 500.000 αντίτυπα κι από τους τέσσερις τοίχους της μπουάτ, το «Ρεσιτάλ» ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ελλάδα κι αγαπήθηκε όσο λίγα άλμπουμ. Σχεδόν παράλληλα με την κυκλοφορία του, Μαρινέλλα και Χατζής εμφανίστηκαν και στο Αλεξάνδρειο Μέλαθρο της Θεσσαλονίκης όπου επίσης αποθεώθηκαν.

Όσο για τα τραγούδια, τι να πει κάποιος; Τα περισσότερα είναι πασίγνωστα, αγαπημένα και αθάνατα: «Σύνορα η αγάπη δεν γνωρίζει», «Δεν ειμ’ εγώ», «Σπουδαίοι άνθρωποι αλλά», «Σ’ αγαπώ», «Πώς να φύγεις», «Η αγάπη όλα τα υπομένει», «Πάρε με μαζί σου τσιγγάνε», «Όλος ο κόσμος είσαι συ», «Ξέχασα να πω», «Φοβάμαι», «Τρελός ή παλικάρι» και τόσα άλλα, έχουν μείνει να θυμίζουν ότι κάποτε σε τούτη δω τη γωνιά της γης υπήρχε τραγούδι…

Η αθάνατη… «Αθανασία»

Δίσκος που αρχικά προοριζόταν αποκλειστικά για τη φωνή του Μανώλη Μητσιά, ωστόσο ο Μάνος Χατζιδάκις επέμενε να συμμετάσχει και η Δήμητρα Γαλάνη και μάλιστα να τραγουδήσει πάνω στους «τόνους» του Μητσιά, μια και οι ορχήστρες ήδη είχαν γραφτεί. Κυκλοφόρησε την άνοιξη του 1976 και θεωρείται πλέον κλασικός κι από τους σπουδαιότερους στην ελληνική μουσική ιστορία. Περιλαμβάνει εξαιρετικά κομμάτια με λιτή ορχήστρα και δυο από τις φωνές που κόσμησαν και κοσμούν με την παρουσία τους τον πολιτισμό μας.

Ο μεγάλος δημιουργός εμπιστεύεται το έργο του σε δύο τραγουδιστές που στο πρόσφατο παρελθόν είχαν συνδέσει το όνομά τους με την έναρξη της δεύτερης φάσης της πορείας του στο χώρο της μουσικής, περισσότερο η Γαλάνη και λιγότερο ο Μητσιάς. Οι ίδιοι είχαν ερμηνεύσει τα τραγούδια από τον κύκλο «Της γης το χρυσάφι», απόντος όμως του Χατζιδάκι που βρισκόταν στην Αμερική και είχε επιφορτίσει τον Γιάννη Σπανό με την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση ορχήστρας.

Αυτή τη φορά, ο δίσκος γίνεται με τον αξέχαστο Μάνο παρόντα σε όλες τις φάσεις της δημιουργίας του. Οι στίχοι του στενού του φίλου και συνεργάτη Νίκου Γκάτσου είναι απολύτως «δεμένοι» με το κλίμα του έργου και ουσιαστικά αποτελούν μιαν ενότητα. Αρκετά από τα τραγούδια συνεχίζουν ν’ ακούγονται ακόμη και σήμερα και να πρωταγωνιστούν στο ρεπερτόριο των δύο τραγουδιστών, όπως τα «Ο Γιάννης ο φονιάς», «Το μεθυσμένο καράβι», «Αθανασία» και φυσικά το υπέροχο «Τσάμικο»…

Στο τέλος της χρονιάς, κυκλοφόρησαν «Τα παράλογα» των Χατζιδάκι-Γκάτσου με τη Μαρία Φαραντούρη, τη Μελίνα Μερκούρη, τον Ηλία Λιούγκο και -η έκπληξη- τον Μίκη Θεοδωράκη. Πιο γνωστή στιγμή, «Ο εφιάλτης της Περσεφόνης»…

Ο θρυλικός «Ερωτόκριτος»

Θεωρώ ότι αυτός ο δίσκος συγκαταλέγεται μέσα στους 20 κορυφαίους όλων των εποχών για την ελληνική μουσική. Αποτελεί πραγματικό ντοκουμέντο για ένα από τα σπουδαιότερα ποιητικά έργα των αιώνων, διασκευασμένο μουσικά κι ενορχηστρωμένο από τον Χριστόδουλο Χάλαρη με βάση τις παραλλαγές που κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν στην Κρήτη για την ερμηνεία του «Ερωτόκριτου».

Η ολοκληρωμένη παρουσίαση του ποιήματος του Βιτζέντζου Κορνάρου στο βινύλιο ήταν ένα όνειρο ζωής για τον αξέχαστο Νίκο Ξυλούρη και μαζί με τον συνθέτη άρχισαν να δουλεύουν το έργο τους πρώτους μήνες μετά τη μεταπολίτευση. Τελικώς, ο δίσκος κυκλοφόρησε στα μέσα του 1976 με τη συμμετοχή και της Τάνιας Τσανακλίδου, που αποδίδει εξαιρετικά το ρόλο της Αρετούσας.

Φυσικά, είναι περιττό να σχολιάσουμε την ερμηνεία του μεγάλου Κρητικού λυράρη αφού αυτά τα ακούσματα τα είχε μέσα του από τη μέρα που γεννήθηκε. Μάλιστα, είναι η τρίτη φορά που ηχογράφησε «Τα θλιβερά μαντάτα» μετά το 1970 στον πρώτο του προσωπικό δίσκο και το 1974 στη «Συλλογή» με τη μουσική επιμέλεια του Σταύρου Ξαρχάκου…

«Κύκλος Σεφέρη» και Ανδριόπουλου…

Η πρώτη δισκογραφική εργασία ενός συνθέτη που έδωσε το δικό του ξεχωριστό στίγμα στην ελληνική μουσική, δημιουργώντας πολύ σημαντικά και διαχρονικά έργα. Ο «Κύκλος Σεφέρη» εντάσσεται μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της μελοποιημένης ποίησης που κυριάρχησε στα πρώτα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση και κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 1976 με ερμηνευτές τον Νίκο Ξυλούρη και την Άλκηστη Πρωτοψάλτη, η οποία ένα χρόνο μετά την παρθενική της παρουσία στη δισκογραφία με την «Τετραλογία» του Δήμου Μούτση επιλέγεται και πάλι για μια δουλειά βασισμένη σε μεταφορά ποιημάτων στο βινύλιο.

Η πρώτη παρουσίαση του έργου επρόκειτο να γίνει στο θέατρο «Ρεξ», ωστόσο κάτι τέτοιο απαγορεύτηκε κι έτσι η εκδήλωση έλαβε χώρα σε αμφιθέατρο του Πολυτεχνείου με την ευκαιρία του εορτασμού της επετείου της 17ης Νοεμβρίου, παρουσία χιλιάδων φοιτητών και απλού κόσμου με τους ίδιους τραγουδιστές. Ο Ανδριόπουλος δούλεψε πάνω στην ποίηση του Σεφέρη για περίπου δύο χρόνια κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και το αποτέλεσμα είναι πραγματικά εξαιρετικό.

Ο δίσκος πήγε αρκετά καλά κι ακούστηκαν αρκετά τραγούδια, όπως η «Σαντορίνη», το «Όνειρο» και η «Συκομουριά». Εξάλλου, συναντάμε άλλη μία μουσική εκδοχή του «Κι αν ο αγέρας φυσά» η οποία όμως κατά τη γνώμη μου δεν είναι ανώτερη από εκείνη που είχε παρουσιάσει ο Μούτσης στην «Τετραλογία» το 1975.

«Λαϊκές Κυριακές» με Κουγιουμτζή και Αλεξίου

Η μοναδική ολοκληρωμένη δισκογραφική συνεργασία του Σταύρου Κουγιουμτζή με τη Χάρις Αλεξίου (είχε προηγηθεί ένα 45άρι το 1973) και κάπως «αδικημένη» εδώ και αρκετά χρόνια, με την έννοια ότι η ερμηνεύτρια σπάνια επιλέγει κάποιο από τα συγκεκριμένα τραγούδια για τα προγράμματά της.

Κι όμως, ο δίσκος που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1976 και εμπορική επιτυχία σημείωσε (περισσότερες από 50.000 αντίτυπα) και πολύ καλά κομμάτια περιλαμβάνει. Από τη μια «καθαρά» λαϊκά («Τα μαύρα κοροϊδεύεις», «Εσένανε θα διάλεγα», «Τα σκούρα μάτια» κ.α.) κι από την άλλη «σκουρόχρωμες» μπαλάντες («Φύγανε τα χρόνια», «Πηνελόπη»).

Θα σταθούμε όμως στο «Θα ‘ταν 12 του Μάρτη», το οποίο αποδείχτηκε τραγικά προφητικό αφού σ’ αυτή την ημερομηνία «έφυγε» το 2005 ο συνθέτης, καθώς και στα «Χρόνια σαν βροχή» και «Μάτια μου-μάτια μου» τα οποία ακούστηκαν περισσότερο, αν και γενικότερα όλα φέρουν τη μοναδική σφραγίδα του Σταύρου Κουγιουμτζή.

Ένα «Λεύκωμα» με «γαλάζια γράμματα»…

Από τους ωραιότερους δίσκους του Γιώργου Χατζηνάσιου, ο οποίος κυκλοφόρησε στα τέλη του 1976. Στην πρώτη πλευρά τραγουδά η Βίκυ Μοσχολιού, ενώ στη δεύτερη η Δήμητρα Γαλάνη σε μια περίοδο που οι δυο τους εμφανίζονται με μεγάλη επιτυχία στη μπουάτ «Ζυγός» στην Πλάκα.

Οι στίχοι του Γιώργου Κανελλόπουλου κινούνται γύρω από κοινωνικά θέματα και περιγράφουν με ανάγλυφο τρόπο την πραγματικότητα εκείνης της εποχής, η οποία δε διαφέρει σχεδόν καθόλου από τη σημερινή. Χαρακτηριστικό αυτού που λέμε, είναι ότι μόλις δύο τραγούδια («Άλλη μια μέρα» και «Τα γαλάζια σου γράμματα») έχουν καθαρά ερωτικό περιεχόμενο…

Το να μιλήσω για τις ερμηνείες των δύο σπουδαίων τραγουδιστριών, νομίζω ότι είναι εντελώς περιττό. Θα πω μόνο ότι συγκινούμαι πολύ κάθε φορά που ακούω την αξέχαστη Βίκυ στο «Είμαστε εμείς» που έγινε μεγάλη επιτυχία, όπως και το πασίγνωστο «Ξενύχτησα στην πόρτα σου» και φυσικά το υπέροχο «Τα γαλάζια σου γράμματα», ενώ ακούστηκε αρκετά και το «Τι να σου χαρίσω».

Όσο για τον Γιάννη Μαρκόπουλο, αυτή τη χρονιά ετοιμάζει και κυκλοφορεί το «Οροπέδιο» σε ποίηση Μιχάλη Κατσαρού με ερμηνευτές τους Λάκη Χαλκιά, Χαράλαμπο Γαργανουράκη, Παύλο Σιδηρόπουλο, Λιζέτα Νικολάου και Βασιλική Λαβίνα.

Το πολιτικό τραγούδι

Παρά το γεγονός ότι πλέον η ακμή του είχε περάσει, το πολιτικό τραγούδι έπαιξε σημαντικό ρόλο στις προτιμήσεις του κοινού και το 1976, κυρίως με «Τα τραγούδια μας» των Μάνου Λοΐζου-Φώντα Λάδη αλλά και το «Κόκκινο τριαντάφυλλο» του Μίκη Θεοδωράκη που γράφτηκε για το θάνατο του Αλέκου Παναγούλη. Κοινό στοιχείο και των δύο, η ερμηνεία του Γιώργου Νταλάρα…

«Τα τραγούδια μας»: Ο πιο «κλασικός» δίσκος της εργατικής τάξης και ίσως ο μόνος αυτής της θεματολογίας που άντεξε μέσα στα χρόνια, μια και τα περισσότερα τραγούδια εξακολουθούν ν’ ακούγονται ακόμη και σήμερα στις εκάστοτε πορείες και απεργίες συνδικάτων και ομοσπονδιών. Κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1976 με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα.

Μπορεί βεβαίως τότε η δημοκρατία να μετρούσε δύο χρόνια «αποκατάστασης», ωστόσο οκτώ από τα τραγούδια του δίσκου -οι στίχοι των οποίων ανήκουν στον Φώντα Λάδη- δεν ξέφυγαν από την «τσιμπίδα» της λογοκρισίας και η μετάδοσή τους απαγορεύτηκε από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης.

Αυτό οδήγησε τους συντελεστές στο να καταγγείλουν δημοσίως το γεγονός και τον συνθέτη να τα παρουσιάσει σε μια μεγάλη συναυλία τον Δεκέμβριο του 1976 στο γήπεδο της Νέας Σμύρνης, ως αντιπερισπασμό στην απαγόρευση των – αποκλειστικά κρατικών τότε- σταθμών.

Να σημειώσουμε ότι είναι η πρώτη δισκογραφική δουλειά με νέο υλικό που κυκλοφορεί ο Λοΐζος μετά τη μεταπολίτευση, αφού είχαν προηγηθεί «Τα τραγούδια του δρόμου» και «Τα νέγρικα» που γράφτηκαν πριν ή κατά τη διάρκεια της επταετίας και δεν εκδόθηκαν για προφανείς λόγους…

Πάντως, πέρα από τις αναφορές τους στο σύνολο της εργατικής τάξης, τα περισσότερα από «Τα τραγούδια μας» είναι γραμμένα σε λαϊκούς δρόμους και σημείωσαν τεράστιες πωλήσεις, αφού ξεπέρασαν τις 100.000 αντιτύπων. Σχεδόν όλα ακούστηκαν, όμως «εθνικοί ύμνοι» των εργατών έγιναν και παραμένουν τα πασίγνωστα «Πάγωσε η τσιμινιέρα» και «Το δέντρο», καθώς επίσης και το «Λιώνουν τα νιάτα μας».

«Της εξορίας»: Με την επιστροφή του στην Ελλάδα μετά τη μεταπολίτευση, ο Μίκης Θεοδωράκης πέραν των νέων έργων που έγραφε και ηχογραφούσε με διάφορους τραγουδιστές, συνήθιζε να περνάει στη δισκογραφία και ορισμένα τραγούδια που είχε συνθέσει σε δύσκολες για τον ίδιο και τη χώρα μας εποχές και για ευνόητους λόγους είχε απαγορευτεί να κυκλοφορήσουν.

Κάποια από αυτά είναι και «Της εξορίας», όπως ονομάστηκε ο συγκεκριμένος κύκλος και είναι γραμμένα σε διαφορετικά χρονικά σημεία που όμως έχουν ένα κοινό στοιχείο: Την εξορία και τα παρεπόμενά της, τα οποία είχε βιώσει ουκ ολίγες φορές ο συνθέτης. Ορισμένα γράφτηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’40 όταν ο Θεοδωράκης ήταν εξόριστος στη Μακρόνησο, άλλα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και όλα μαζί παρουσιάστηκαν στη δισκογραφία τον Δεκέμβριο του 1976, με ερμηνευτή τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου.

Η ερμηνεία του είναι ιδανική, μ’ ένα ύφος εντελώς διαφορετικό από εκείνο που τον έκανε πρωταγωνιστή στην ελληνική μουσική μερικά χρόνια αργότερα. Να προσθέσουμε ότι ο «Πέτρουλας» είχε ηχογραφηθεί για πρώτη φορά με τον ίδιο τον Θεοδωράκη ένα χρόνο νωρίτερα (1975) στον «Εχθρό λαό», ενώ στη δεύτερη πλευρά του δίσκου μεταξύ των τραγουδιών παρεμβάλλεται η μελωδία που αργότερα θα γίνει πασίγνωστη ως «Νύχτα μαγικιά»…

Ωστόσο, η πιο γνωστή στιγμή του Θεοδωράκη μέσα στη χρονιά είναι ένα δισκάκι 45 στροφών με δύο τραγούδια που έγραψε το Μάιο του 1976, με αφορμή το θάνατο του Αλέκου Παναγούλη. Ηχογραφήθηκαν με τον Γιώργο Νταλάρα και το «Κόκκινο τριαντάφυλλο» έγινε πολύ γνωστό και τραγουδήθηκε αρκετά εκείνη την εποχή, αλλά και αργότερα…

Το λαϊκό τραγούδι

Η απουσία βασικών «πυλώνων» του είδους, αλλά και οι όχι και τόσο καλές δισκογραφικές επιλογές εκείνων που συνέχισαν να παλεύουν γι’ αυτό σημάδεψαν το 1976. Ο Στέλιος Καζαντζίδης έφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες σχεδιάζοντας να εγκατασταθεί μονίμως εκεί, κόβοντας κάθε γέφυρα «επανασύνδεσης» με την εταιρεία του κι εν γένει με το τραγούδι. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης συνέχισε τη συνεργασία του με τον Κώστα Βίρβο και προέκυψε το άλμπουμ «Στη μεγάλη λεωφόρο», το οποίο όμως πέρασε σχεδόν απαρατήρητο καθώς ήταν φανερό ότι η δημιουργική φλέβα του «σερ» είχε στερέψει…

Ο Στράτος Διονυσίου βρισκόταν στις φυλακές της Τίρυνθας εξαιτίας της γνωστής ιστορίας με τα όπλα και τα ναρκωτικά (αποδείχθηκε ότι δεν είχε σχέση με όλα αυτά και αποφυλακίστηκε στα μέσα της χρονιάς). Μέσα εκεί ηχογράφησε το δίσκο «Πάλι μαζί μας» σε μουσική Μίμη Πλέσσα και στίχους Κώστα Ρουβέλα, ο οποίος ωστόσο δεν είχε την παραμικρή κίνηση στα δισκοπωλεία…

Μετά την αποφυλάκισή του και προς το τέλος του ’76, συνεργάστηκε με τον Σπύρο Παπαβασιλείου και πάλι σε στίχους Ρουβέλα κυκλοφόρησε το άλμπουμ «Πικρά κι ανθρώπινα». Αυτό πήγε καλύτερα, αφού ακούστηκαν αρκετά τα «Καρδιά μου είχες αγαπήσει» και «Το κιτρινισμένο γράμμα».

Ωστόσο, υπήρξαν και τούτη τη χρονιά κάποιες καλές στιγμές για το λαϊκό τραγούδι. Ο Δημήτρης Μητροπάνος με τα «Λαϊκά ‘76» εκτοξεύτηκε στα ύψη της δημοτικότητας, ο Τόλης Βοσκόπουλος εντυπωσίασε με τα «Σμυρναίικα και λαϊκά» του, ενώ το παρών έδωσε και ο Άκης Πάνου με το «Μάθημα πρώτον» που μπορεί να μην είχε μεγάλες πωλήσεις, όμως παρουσιάζει σημαντικό μουσικό ενδιαφέρον.

Ας δούμε λοιπόν τα λαϊκά άλμπουμ που σημάδεψαν το 1976.

«Λαϊκά ‘76»: Δίσκος-σταθμός στην καριέρα του Δημήτρη Μητροπάνου, καθώς ουσιαστικά με αυτόν άρχισε σιγά-σιγά να πλησιάζει στην κορυφή του λαϊκού τραγουδιού και να καθιερώνεται στη συνείδηση του κοινού ως ένας εκ των συνεχιστών του. Ξεπέρασε σε πωλήσεις τις 50.000 αντιτύπων κι έγινε χρυσός, ο πρώτος στην καριέρα του μεγάλου τραγουδιστή -αν και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που τότε θεωρούσαν το εν λόγω ρεπερτόριο δεύτερης διαλογής.

Μέσα από αυτόν, βγαίνουν τέσσερις πολύ μεγάλες επιτυχίες που δε έλειψαν ποτέ από τα προγράμματα του Μητροπάνου στις ζωντανές εμφανίσεις του μέχρι το τέλος της ζωής του: «Κάνε κάτι να χάσω το τρένο», «Καλοκαίρια και χειμώνες», «Σε μια στοίβα καλαμιές» και το περίφημο «Ποτ πουρί».

Στο τελευταίο πρέπει να σταθούμε, καθώς με την ενορχηστρωτική μαεστρία του Σπύρου Παπαβασιλείου «δένονται» υποδειγματικά τρία τραγούδια σε ένα: Το «Δυο νύχτες» που είχε πρωτοτραγουδήσει η Μαρινέλλα, το «Αλίμονο» που αποτελεί τη μεγαλύτερη επιτυχία στην καριέρα του Κωστή Χρήστου και το «Θέλω απόψε να σου γράψω» του ίδιου του Παπαβασιλείου.

«Σμυρναίικα και λαϊκά»: Κατά την προσωπική μου άποψη, πρόκειται για τον μακράν καλύτερο δίσκο του Τόλη Βοσκόπουλου. Τόσο ο ίδιος, όσο και ο Βασίλης Βασιλειάδης που υπογράφουν ο καθένας ξεχωριστά τις δύο πλευρές του δίσκου, δημιούργησαν εξαιρετικά λαϊκά τραγούδια και κατάφεραν σε κάποια από αυτά ν’ «αγγίξουν» το ύφος του σμυρναίικου (εξ ου άλλωστε και ο τίτλος του δίσκου, ο οποίος κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 1976).

Ο μεγάλος τραγουδιστής κι ενίοτε συνθέτης εκμεταλλεύεται με τον καλύτερο τρόπο τη στροφή που γίνεται εκείνη την εποχή προς το «ρεμπετικοπαραδοσιακό» και ξαφνιάζει ευχάριστα, αποδεικνύοντας ότι δεν είναι μόνον ένας ερμηνευτής αισθηματικών τραγουδιών όπως τον είχε συνηθίσει ο κόσμος μέχρι τότε, αλλά και βαθιά λαϊκός. Η φωνή του προσαρμόζεται πλήρως στο ύφος των κομματιών και τα αποδίδει μοναδικά, με τη βοήθεια της Μαρινέλλας στα σεκόντα.

Η μεγάλη και διαχρονική επιτυχία του δίσκου είναι βεβαίως το «Πριν χαθεί το όνειρό μας», που ποτέ μέχρι και σήμερα δεν έπαψε ν’ ακούγεται και να πρωταγωνιστεί στα προγράμματα τόσο του ίδιου του Βοσκόπουλου, όσο και γενικότερα στα νυχτερινά κέντρα.

Επίσης, πολύ γνωστό έγινε «Το βαρυχείμωνο» που μαζί με το «Να ‘ταν η αγκαλιά σου φυλακή» θεωρώ πως είναι τα τρία καλύτερα (μεταξύ ίσων) τραγούδια αυτής της δουλειάς. Ωστόσο ακούστηκαν κι άλλα, όπως τα «Αχ Βαγγελίτσα μου», «Δε θα κοιμηθείς», «Παίξε φίλε στο σαντούρι» και «Ο αραμπατζής».

«Μάθημα πρώτον»: Ο δίσκος αυτός ίσως είναι ο λιγότερος γνωστός απ’ όσους έκανε ο Άκης Πάνου, ωστόσο περιέχει πολύ καλές στιγμές που αξίζει να επισημάνουμε. Περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια, οκτώ εκ των οποίων είναι του Πάνου και τέσσερα άλλων συνθετών που παρουσιάζονται σε δεύτερη εκτέλεση. Ο ίδιος ο Άκης Πάνου έχει επιμεληθεί την ενορχήστρωση, τη διεύθυνση ορχήστρας, αλλά και την παραγωγή του δίσκου, ενώ τα τραγούδια μοιράζονται οι Χρηστάκης, Μανώλης Τοπάλης και Θόδωρος Κάτσαρης.

Η μεγάλη έκπληξη έχει να κάνει με το πασίγνωστο «Αχ βρε παλιομισοφόρια» του Μάνου Χατζιδάκι σε στίχους Αλέκου Σακελλάριου, που τραγούδησε ο Βασίλης Αυλωνίτης στην ταινία «Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο» το 1957 και σχεδόν παράλληλα ηχογράφησε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Εδώ το ακούμε από τον Χρηστάκη με αλλαγμένη την εισαγωγή κι ελαφρά παραλλαγμένους τους στίχους σ’ ένα-δυο σημεία, ωστόσο το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό.

Από εκεί και πέρα, υπάρχουν τρεις μεγάλες και διαχρονικές επιτυχίες του Χρηστάκη σε δεύτερη εκτέλεση από τον ίδιο: «Να χαρείς τα μάτια σου καλέ», «Το πουλί» (η περίφημη «κανάρα») και «Παίζουν τα μπαγλαμαδάκια».

Όσον αφορά τα τραγούδια του Άκη Πάνου, θα σταθούμε στο «Κλε» που είναι ο προάγγελος για τα «Χαροκόπου 1942-1953 (Εφτά νομά)» και «Αδιόρθω-Αναρχί» που περιέχονται στο δίσκο «Θέλω να τα πω» με τον Γιώργο Νταλάρα (1982). Πρόκειται για το πρώτο «μισόλογο» τραγούδι του Άκη Πάνου, το οποίο είναι και το μοναδικό του δίσκου που μας θυμίζει το γνωστό ύφος του συνθέτη και μαζί με το «Μπουμ» είναι οι καλύτερες στιγμές αυτού του άλμπουμ…

Να πούμε δυο λόγια και για τη Χαρούλα Αλεξίου, η οποία το 1976 εξακολουθεί να ισορροπεί ανάμεσα στο λαϊκό και στο «έντεχνο» τραγούδι. Πριν τις «Λαϊκές Κυριακές» που προαναφέραμε, τον Απρίλιο κυκλοφόρησε το δεύτερο προσωπικό άλμπουμ της με τίτλο «Χάρις Αλεξίου/2».

Πρόκειται για μια προσπάθεια επανάληψης των «12 λαϊκών» της περασμένης χρονιάς, αφού και πάλι κυριαρχούν οι επανεκτελέσεις παλιών λαϊκών τραγουδιών των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, με στόχο μιαν επιτυχία ανάλογη της «Δημητρούλας». Πράγματι, αυτή έρχεται με την «Γκαρσόνα» του Παναγιώτη Τούντα, αλλά στο δίσκο υπάρχουν και θαυμάσιες μπαλάντες με κορυφαία την «Κίτρινη πόλη» των Γιάννη Σπανού-Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Σημαντική στιγμή μέσα στο 1976 είναι η συνεργασία του Μιχάλη Μενιδιάτη με τον Διονύση Σαββόπουλο. Δυο εντελώς διαφορετικοί μουσικοί “κόσμοι” ενώνονται για τον “Λαϊκό τραγουδιστή”, ένα πασίγνωστο τραγούδι που ακούστηκε στην ταινία του Παντελή Βούλγαρη “Happy day”.

Κλείνοντας, αξίζει αναφοράς η δεύτερη ολοκληρωμένη συνεργασία του Απόστολου Καλδάρα με τον Πυθαγόρα, μετά τη θρυλική «Μικρά Ασία». Πρόκειται για «Τα σήμαντρα», με ερμηνευτές τη Βίκυ Μοσχολιού και τον νεαρό Νίκο Νομικό, ουσιαστικά στην πρώτη δισκογραφική του εμφάνιση μετά τον «Νικολάκη το τζιτζίκι» -πάλι του Καλδάρα- που ηχογράφησε το 1962 σε ηλικία μόλις εννιά ετών. Ένας ωραίος δίσκος με καλά τραγούδια, ο οποίος όμως δεν είχε τις ανάλογες πωλήσεις.

Το «ελαφρολαϊκό» τραγούδι

Η κυριαρχία του Γιάννη Πάριου στο ελαφρολαϊκό είδος είναι σχεδόν απόλυτη το 1976. Τον Απρίλιο κυκλοφορεί το άλμπουμ «Τώρα πια» και οι πωλήσεις ξεπερνούν τα 240.000 αντίτυπα. Με βάση πλέον το «μεταγλωττισμένο» τραγούδι, ο ερμηνευτής φτάνει στην κορυφή της εμπορικότητας αν και πολλάκις κατηγορήθηκε για τις «ξενόφερτες» επιλογές του ρεπερτορίου του εκείνη την εποχή. Εκτός από το ομότιτλο, ξεχωρίζουν και τα «Την αγαπούσα παραδέχομαι» και «Συμβιβασμούς δεν κάνω»…

Ο Τόλης Βοσκόπουλος «ξαναχτυπά» λίγο πριν το τέλος της χρονιάς, μ’ ένα δεύτερο δίσκο μέσα στο 1976. Μετά τα «Σμυρναίικα και λαϊκά», επιστρέφει στα γνώριμα «λημέρια» του με το άλμπουμ «Όταν τραγουδώ» που πραγματοποιεί πωλήσεις άνω των 50.000 αντιτύπων και «βγάζει» την πολύ μεγάλη επιτυχία «Εγώ αγαπώ μία».

Από εκεί και πέρα, «Ο Θέμης Ανδρεάδης τραγουδά Γιάννη Λογοθέτη» και κάνει μεγάλη επιτυχία με τα πασίγνωστα «Είμαι πολύ ωραίος» (μουσική Λυκούργου Μαρκέα), «Η Λούλα» και «Η πεθερά μου». Αίσθηση προκαλεί και ο Σπύρος Σερεμέτης με το «Είσαι το κάτι άλλο» των Νίκου Καρβέλα-Βαρβάρας Τσιμπούλη και ο Λάκης Αλεξάνδρου με το «Πες πως σήμερα σε γνώρισα» του Νίκου Ιγνατιάδη.

Τα Φεστιβάλ Τραγουδιού

Το 1976 η Ελλάδα αποφασίζει να συμμετάσχει για δεύτερη φορά στο Φεστιβάλ της Eurovision, το οποίο εκείνη τη χρονιά έλαβε χώρα στη Χάγη. Ο Μάνος Χατζιδάκις (διευθυντής του Γ` Προγράμματος της ΕΡΤ) επιλέγει τη Μαρίζα Κωχ, στην οποία προτείνει να γράψει ένα τραγούδι για τη συμφορά της Κύπρου. Πράγματι, έτσι γίνεται και προκύπτει το «Παναγιά μου-Παναγιά μου».

Ωστόσο, τα εμπόδια είναι πολλά και οι υπεύθυνοι της διοργάνωσης της ζητούν να μην ανέβει στη σκηνή, καθώς κινδυνεύει η ζωή της από Τούρκους εθνικιστές εξαιτίας του πολιτικού περιεχομένου του. Εκείνη δηλώνει ότι θα τραγουδήσει με δική της ευθύνη και τελικώς δε συμβαίνει τίποτε, πέραν της διακοπής της μετάδοσης από την τουρκική τηλεόραση στο τρίλεπτο που η Κωχ ήταν επί σκηνής. Πάντως, για καλό και για κακό μεταξύ των θεατών υπήρχαν και οπλισμένοι αστυνομικοί…

Μπορεί να κατετάγη 13^ο στα 18 τραγούδια, ωστόσο ο στόχος δεν ήταν η πρωτιά, αλλά να περάσει το μήνυμα της κυπριακής τραγωδίας και τα κατάφερε. Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι πρόκειται για την πιο ουσιαστική και σημαντική συμμετοχή της Ελλάδας στο θεσμό…

Όσον αφορά το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, υπήρξε έντονη διαμάχη του Χατζιδάκι με τους υπευθύνους του. Ο συνθέτης το χαρακτήρισε «ηλίθιο κατασκεύασμα που απευθύνεται σε υπανάπτυκτους ακροατές», η απάντηση της άλλης πλευράς δεν άργησε να έλθει και τελικώς η κρατική ραδιοφωνία δεν το μετέδωσε…

Στον καθαρά καλλιτεχνικό τομέα, υπήρξε ισοψηφία δύο τραγουδιών στην πρώτη θέση κι έτσι το βραβείο…μοιράστηκε ανάμεσα στον Κωστή Χρήστου με το «Χίλιες φορές» και τη Μαρία Δουράκη με το «Άσπρα πουλιά», το οποίο ήταν κλάσεις ανώτερο και είναι ένα από τα αγαπημένα μου…

Μια «βόλτα» στην αθηναϊκή νύχτα…

Πλούσια τα προγράμματα και το 1976 στη νυχτερινή Αθήνα. Πολλά μεγάλα ονόματα βρέθηκαν μαζί, προσφέροντας μοναδικές βραδιές στους θαμώνες με κατά βάση καλό ελληνικό τραγούδι. Τόσο στην Πλάκα, όσο και στην «παραλία» υπήρξαν σχήματα που και μόνον η αναφορά τους φτάνει και περισσεύει για ν’ αντιληφθούμε τη χαώδη διαφορά του τότε με το τραγικό σήμερα…

Ο Γιώργος Νταλάρας εξακολουθεί να πρωταγωνιστεί στις μπουάτ της Πλάκας. Έτσι, από το «Θεμέλιο» μεταφέρεται στη «Διαγώνιο» της οδού Αδριανού και ξεκινά εμφανίσεις την παραμονή των Χριστουγέννων του 1976, έχοντας μαζί του τη Χαρούλα Αλεξίου, την Άννα Βίσση, τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη και τη Λιζέτα Νικολάου.

Η Βίκυ Μοσχολιού συνέχισε να εμφανίζεται στο «Ζυγό» (ο οποίος ανήκε κατά το ήμισυ στον τότε σύζυγό της Μίμη Δομάζο), έχοντας πλάι της τον Θέμη Ανδρεάδη και τρεις σπουδαίους ρεμπέτες: Τον Δημήτρη Γκόγκο γνωστότερο ως Μπαγιαντέρα, τον Στέλιο Κηρομύτη και τον Σπύρο Καλφόπουλο.

Με την έναρξη της νέας σεζόν τον Οκτώβριο του 1976, η αξέχαστη ερμηνεύτρια ξεκίνησε στον ίδιο χώρο μια σπουδαία συνεργασία με τη Δήμητρα Γαλάνη, τον Λάκη Χαλκιά και τον Χάρρυ Κλυνν, ο οποίος άρχισε σιγά-σιγά να εντυπωσιάζει το κοινό με το χιούμορ και τις μιμήσεις του…

Πάντα στην Πλάκα, στην «Αρχόντισσα» τραγουδούν οι Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Μαρία Δημητριάδη, Αφροδίτη Μάνου και Μανώλης Ρασούλης, ενώ στην «Αποσπερίδα» οι Νίκος Ξυλούρης, Μαρίζα Κωχ, Χρύσανθος, Νίκος Δημητράτος, Άλκηστις Πρωτοψάλτη και Θανάσης Γκαϊφύλιας, με τη μουσική επιμέλεια του Χριστόδουλου Χάλαρη.

Το φθινόπωρο αποφασίζει να κατέβει εκεί και η Μαρινέλλα και συγκεκριμένα στο «Zoom», μαζί με τον Κώστα Καράλη, τους «Αθηναίους», τους αδελφούς Τζαβάρα και τη Ρένα Πάντα.

Στα νυχτερινά κέντρα της «παραλίας», από τα πιο σημαντικά γεγονότα της χρονιάς ήταν η επανεμφάνιση του Γρηγόρη Μπιθικώτση στις αθηναϊκές πίστες έπειτα από αρκετό χρονικό διάστημα. Ο «σερ» τραγουδά στη θρυλική «Νεράιδα» στο Καλαμάκι έχοντας μαζί του τον Γιάννη Πάριο, τη Λίτσα Διαμάντη και τον Δημήτρη Κοντολάζο.

Στα «Δειλινά» της Γλυφάδας πρωταγωνιστούν ο Δημήτρης Μητροπάνος, η Πόλυ Πάνου και ο Φίλιππος Νικολάου, ενώ στη «Φαντασία» οι Σταμάτης Κόκοτας, Μιχάλης Μενιδιάτης, Χριστιάνα, Σπύρος Σερεμέτης και Δάκης.

————

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…