«Η απειλή οποιασδήποτε έννοιας κοινωνικής δικαιοσύνης έχει φτάσει στο μη περαιτέρω. Το ζήτημα είναι να υπάρξει συγκροτημένη αντίδραση»
Συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης στην Ανδρονίκη Τσατσαρώνη
Music Corner – 19/9/2013
«Μ’ όνειρα που τρέμουν / μυστικά το σώμα δένουν / λάμπες μου τρελές / καίγονται οι καρδιές». Είχα την επιθυμία σε αυτή τη συνάντηση να κρυφακούσω το Παραμιλητό του, πράγμα που τελικά κι έκανα off the record, οπότε δεν δύναμαι να το μοιραστώ μαζί σας. Δώσαμε ραντεβού βράδυ Δευτέρας, αποχωριστήκαμε ξημερώματα Τρίτης. Μας φιλοξένησε ένα καφέ-ζαχαροπλαστείο (ξέρω,ρετρό) στην αγαπημένη του γειτονιά, στην πλατεία Αναλήψεως στα Βριλήσσια. Σε εκείνα τα τραπέζια, μου είπε, έχει περάσει απίστευτα πρωινά πλάι στον Χρόνη Αηδονίδη. Πριν προλάβω να απευθύνω ερώτηση, μου εκμυστηρεύτηκε τη μανία που έχει να ξενυχτά παρακολουθώντας διάφορα σπορ, την τρέλα του για ταξίδια και τη βαθιά του πίστη στην τυχαιότητα της ζωής. «Ευτυχία είναι που μπορούμε να είμαστε γεροί, που ανταμώσαμε εδώ και κουβεντιάζουμε, λέω να ζούμε τις στιγμές αυτές σαν δώρο».
Μια ανθολογία ποίησης τον «βασάνιζε» τα τελευταία 10 χρόνια και με αυτή, ολοκληρωμένη πια, ως πυξίδα στην περιπέτειά του, μας ξανασυστήνεται ο Κώστας Λειβαδάς. Αφέθηκε χωρίς αντιστάσεις στον μεγάλο ποταμό της ελληνικής Ποίησης κι η αστείρευτη ορμή της μουσικής του συνεπαίρνει για τα καλά τον ακροατή. «Γραμμένο με Κόκκινο», γιατί δεν θα μπορούσε να γραφτεί με άλλο χρώμα από αυτό του πάθους. Και του αίματος που πρέπει να δώσεις αν θέλεις πραγματικά Να Δεις τα Αστέρια. «Μόλις ενηλικιώθηκα καλλιτεχνικά κι αν δεν κυκλοφορούσα το δίσκο αυτό θα έσκαγα» μου λέει με ένα αφοπλιστικό χαμόγελο, για τα 18 χρόνια που συμπληρώνονται φέτος από την ηχογράφηση του πρώτου του τραγουδιού, και την ίδια στιγμή αποποιείται τον χαρακτηρισμό του ώριμου μουσικού. «Κρατήσου από τη στάχτη» φώναζαν πριν τρία χρόνια, τα λόγια κι οι νότες του τελευταίου προσωπικού του δίσκου. Τότε που επέστρεψε από ένα περίεργο είδος εξορίας, όπως ο ίδιος είχε εξομολογηθεί. «Ένα φιλί ζωής μέσα σε μια ατμόσφαιρα θανάτου. Ο καινούριος σπόρος που μπαίνει στο καμένο χώμα. Στα μαύρα νερά, στην ψεύτρα φωτιά, κρατήσου απ’ τη στάχτη του ονείρου. Υπάρχει άλλος δρόμος;» ρωτούσε, θαρρώ πως και απαντούσε μαζί. «Μακάρι να έχουμε, να μπορούμε και να θέλουμε πάντα κάτι να πούμε. Δεν είναι εύκολο. Ποτέ δεν ήταν».
Εν έτει 2013 και έχει και μπορεί και θέλει κάτι να πει. Έτσι γεννήθηκε Του Λόγου Το Αληθές μέρος 1ον, με φόντο την αιμορραγούσα πληγή στην καρδιά της πατρίδας – μάλλον και με ένα υπονοούμενο για μέρος 2ο – και δυο τραγούδια με την ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων του Δήμου Πατρέων αφιερωμένα στη μνήμη του Θανάση Τσιπινάκη. Ντυμένα με τις μελωδίες του, έφτασαν στα αυτιά μου 18 ποιήματα υπέροχων γραφιάδων, από τον Ευριπίδη ως την Μαρία Κούρση και από τον Καρυωτάκη ως τον Ανέστη Ευαγγέλου, τον Ανδρέα Παναγόπουλο και τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Συνοδοιπόροι ερμηνευτές και ήρωες του Κώστα, εντός κι εκτός δίσκου, οι Χρόνης Αηδονίδης, Δήμητρα Γαλάνη, Πάνος Κατσιμίχας, Σταμάτης Κραουνάκης, Γιώτα Νέγκα, Μίλτος Πασχαλίδης, Ορφέας Περίδης, Γιώργος Ρωμανός, Διονύσης Σαββόπουλος κι Ελένη Τσαλιγοπούλου. Αναρωτιέμαι πόσα ονόματα σπουδαίων καλλιτεχνών μπορούν να χωρέσουν σε ένα δίσκο, ποια λόγια είναι ικανά να μιλήσουν για την ιδιαίτερη αυτή μουσική σύμπραξη με πυρήνα την ποίηση. «Όλα τα ποιήματα είναι σα να γράφτηκαν από το πολύ μακρινό χθες ως το πρόσφατο για το ακριβώς Τώρα» σημειώνει ο Κώστας, ομολογώντας την πρόθεσή του να ενισχύσει την αγάπη του κόσμου για την Ποίηση που βρίσκεται δίπλα μας. Να! Σαν αυτούς τους στίχους του Καρυωτάκη που αλαφραίνουν την καρδιά «τώρα καμπάνες που χτυπάνε, είναι ο Θεός αληθινός, πέρα τα σύννεφα σκορπάνε να μεγαλώνει ο ουρανός»…
Music Corner: Φέτος ενηλικιώνεσαι καλλιτεχνικά και τολμάς «να γράψεις με κόκκινο» σε μια εποχή πραγματικά πολύ δύσκολη. Με ποια λόγια θα περιέγραφες όλο αυτό που ζούμε, την περίοδο που διανύουμε;
Κώστας Λειβαδάς: Δυστυχώς ανήκουμε σε μια γενιά που μεγάλωσε με μία πολύ ανώδυνη και μαλθακή αίσθηση για το τι είναι η ζωή, τι μας περιμένει και ποιες είναι οι δυσκολίες της και γι’ αυτό το λόγο είμαστε πολύ γρήγορα έτοιμοι να το βάλουμε στα πόδια, να παραιτηθούμε από τις μάχες. Δεν ξέρουμε ότι το μεγάλο μυστικό είναι να απολαμβάνεις τη μάχη. Και να την εντάσσεις στο πρόγραμμα. Φυσικά είσαι άνθρωπος και θα πέσεις, αλλά θα ξανασηκωθείς. Δεν υπάρχει τίποτα, το παραμικρό, που να μη χρειάζεται πάρα πολλή δουλειά και κόπο. Οι ζωές μας έχουν δυσκολέψει πάρα πολύ τα τελευταία τρία χρόνια, ωστόσο, δεν επιτρέπεται να αφήνεσαι έρμαιο στις εξωτερικές συνθήκες. Πρέπει να βρεις τον τρόπο να ζήσεις διαφορετικά, να καταλάβεις πόσα απλά καθημερινά πράγματα, ενώ τα παίρνεις ως δεδομένα, αποτελούν δώρο, πόσο όταν κάνεις σχέδια ο Θεός γελάει. Κι επειδή δεν υπάρχει ένας δρόμος, το δρόμο τον φτιάχνεις μόνος σου περπατώντας, θα πρέπει να συνεχίσεις να περπατάς.
Music Corner: Θεωρείς, δηλαδή, ότι η αντίδραση της ελληνικής κοινωνίας ακόμη αναμένεται;
Κώστας Λειβαδάς: Νομίζω ότι πια η απειλή οποιασδήποτε έννοιας κοινωνικής δικαιοσύνης έχει φτάσει στο μη περαιτέρω. Το ζήτημα είναι να υπάρξει συγκροτημένη αντίδραση που να σημαίνει κάτι πολύ συγκεκριμένο, κι αποδεικνύοντας μια σταθερότητα και μια αξιοπιστία, αυτή η αντίδραση να καταλήγει σε κάποιες προτάσεις. Αλλιώς, μιλάμε απλώς για θυμό χωρίς όραμα. Στο οποίο, βέβαια, έχουμε μεγάλο ταλέντο σαν λαός. Είμαστε παθητικοί, φοβισμένοι και συντηρητικοί ως κοινωνία. Οπωσδήποτε, έχουμε ελαφρυντικά γιατί την τελευταία τριετία δεν ξέρεις πια, ποιος είναι ποιος και τι είναι τι, οι εξελίξεις τρέχουν τόσο γρήγορα, αγνοείς πού θα σταματήσει η μπίλια. Τα media, επίσης, έχουν διαδραματίσει έναν καθοριστικό ρόλο σε όλο αυτό που μας συνέβη και συμβαίνει. Πρέπει, δηλαδή, καταρχάς, να βρούμε τον τρόπο να είμαστε ενημερωμένοι. Σφαιρικά κι αντικειμενικά πολύ ενημερωμένοι, με συλλογή, ανάπτυξη κι επεξεργασία της πληροφορίας.
Music Corner: Με ποιο τρόπο εναντιώνεται η τέχνη της μουσικής στην κρίση;
Κώστας Λειβαδάς: Με το να αφυπνίζει αλλά και να θεραπεύει. Ένα τραγούδι που υπόσχεται. Αυτό που στα τρία λεπτά και δεκαπέντε δευτερόλεπτα σου υπόσχεται ότι με το τέλος της ακρόασης θα έχεις γίνει ευγενέστερος, δυνατότερος, θα έχεις πάρει κουράγιο για τη ζωή, θα έχει βοηθήσει στην εσωτερική σου τακτοποίηση.
Music Corner: Θεωρείς ότι γεννιούνται σήμερα τραγούδια με τέτοια ισχύ;
Κώστας Λειβαδάς: Θεωρώ πως η παράδοση του ελληνικού τραγουδιού καλά κρατεί. Έχουμε ακόμη το τσαγανό για τραγούδια με σάρκα και οστά. Δεν λέω ότι δεν υπάρχουν και παθογένειες. Αποπροσανατολισμό έχουμε, παγίδα στη μανιέρα έχουμε, ευκολία στον εθισμό έχουμε, τόσο ο ακροατής, όσο κι ο εξουθενωμένος καλλιτέχνης. Kαι μια νέα γενιά που μοιάζει, όταν γράφει τα τραγούδια της, να μη θέλει να ασχοληθεί με τίποτα άλλο παρά με το θέμα του έρωτα.
Music Corner: Θα μπορούσες ποτέ να δεις τον εαυτό σου χωρίς τη μουσική και το τραγούδι;
Κώστας Λειβαδάς: Δεν υπήρχε, ούτε υπάρχει άλλος δρόμος για μένα από το τραγούδι. Δεν μπορούσα να ζήσω και να κάνω αλλιώς. Χρειαζόμουν την εσωτερική μου τακτοποίηση, τη θεραπεία μου και την άμυνα στην υπερευαισθησία μου. Χρειαζόμουν έναν κόσμο ασφαλή, χωρίς έλλειμμα αγάπης, που να μην μπορούν να διαταραχτούν εύκολα τα θεμέλια του. Αυτός ήταν ο κόσμος της μουσικής και της τέχνης. Αν αναγκαζόμουν, θα μπορούσα να κάνω ένα σωρό άλλα επαγγέλματα, πάντα θα έψαχνα, όμως, να βρω τρόπους έκφρασης, ως καλλιτέχνης που είμαι, κι η μουσική φυσικά θα έπαιζε πρωταρχικό ρόλο στη ζωή μου.
Music Corner: Την Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου έχεις ένα σπουδαίο συναυλιακό ραντεβού σε έναν ιστορικό χώρο, το Μέγαρο Δουκίσσης Πλακεντίας.
Κώστας Λειβαδάς: Η οικογένεια μου ζει πια μόνιμα τα τελευταία 20 χρόνια στην Πεντέλη, όπου κι έχει μια έδρα από το 1930. Αντιλαμβάνεσαι τι μνήμες κουβαλάω. Η Πλακεντία δε, ήταν για μας ένας τόπος μυθικός, που σαν παιδιά προσπαθούσαμε να ανακαλύψουμε, θυμάμαι τριγυρνούσαμε εκεί συνέχεια με τα ποδήλατα. Αργότερα, εξαιτίας του Φεστιβάλ Κρυσταλλίων, που ήταν ένα από τα πρώτα θεσμοθετημένα σοβαρά φεστιβάλ του λεκανοπεδίου, είδαμε ό,τι βάζει ο νους σου εκεί, από την Κρατική Ορχήστρα και το Μάνο Χατζιδάκι μέχρι τους Φατμέ και το Νίκο Παπάζογλου. Το γεγονός, λοιπόν, ότι μπορώ να κάνω μια συναυλία στη σκηνή του Μεγάρου αυτού, κάνει από μόνο του τη βραδιά πολύ ξεχωριστή για μένα. Επιπλέον, για πρώτη φορά θα παιχτούν τραγούδια από τον δίσκο «Γραμμένο με Κόκκινο». Ξαναβρίσκομαι, επίσης, με την Ελένη Τσαλιγοπούλου, σε μία όσο το δυνατόν συγκινητικότερη επιλογή των όσων ηχογραφήσαμε παρέα κι ο κόσμος αγάπησε τα τελευταία 15 χρόνια. Και τέλος, βρίσκομαι επί σκηνής με το Χρόνη Αηδονίδη, που είναι κάτι παραπάνω από μια πατριαρχική κι εμβληματική φυσιογνωμία του ελληνικού τραγουδιού, για μένα αλλά και για όλους μας. Μας κάνει ειλικρινά μεγάλη τιμή που βρίσκεται μαζί μας. Όλα αυτά καθιστούν τη συναυλία της Παρασκευής πάρα πολύ σημαντική για μένα. Είναι συνάμα και στοίχημα κι ακροβασία, εμπεριέχει κι έναν αγώνα στην ενοποίησή του.
Music Corner: Ποια είναι αυτή η Επιμονή που θαυμάζεις τελικά;
Κώστας Λειβαδάς: Η επιμονή για να κρατάμε τον εαυτό μας και τον τόπο μας ζωντανό και όρθιο. Η επιμονή μας για πίστη και προσφορά στο κυνήγι ενός ονείρου που νιώθουμε ότι αξίζει στ’ αλήθεια. Είναι μια συμπεριφορά που τόσα χρόνια άνδρες και γυναίκες προσάπτουμε ως κατηγορία ο ένας στον άλλο «μα μην είσαι τόσο επίμονος-η». Ήθελα, λοιπόν, να αποκαταστήσω σαν αρετή, αυτό το πράγμα που τόσο έχει λοιδορηθεί. Αυτό το ίδιο πράγμα που, άλλοτε χάνοντάς το κι άλλοτε βρίσκοντάς το, εμένα με κράτησε ζωντανό σαν μουσικό, ζευγάρια που θα διαλύονταν έδωσαν μια ακόμη μάχη κι ευτύχησαν, προβλήματα υγείας μπήκαν σε σωστή κατεύθυνση αντιμετώπισης και τελικά ο άνθρωπος επιβλήθηκε σε αυτά. Είναι όλα αυτά μαζί.
Music Corner: Πού αναζητάς την ευτυχία;
Κώστας Λειβαδάς: Η ευτυχία κρύβεται στη στιγμή. Ευτυχία είναι που στέκομαι στα πόδια μου και νιώθω δημιουργικός. Ευτυχία είναι που μπορούμε να είμαστε γεροί, εδώ αντικριστά να κουβεντιάζουμε. Λέω να ζούμε τις στιγμές αυτές σαν δώρο, τίποτα απ’ όσα έχουμε δεν είναι δεδομένο, ας είμαστε, λοιπόν, ευγνώμονες.
Music Corner: Νιώθεις άνθρωπος ελεύθερος;
Κώστας Λειβαδάς: Αυτή είναι η μεγάλη πάλη. Γιατί ο καλλιτέχνης ζει πάρα πολύ μέσα στον εσωτερικό του κόσμο και μέσα στο μυαλό του και πολύ συχνά βρίσκεται εγκλωβισμένος σε ένα κλουβί, του οποίου η πόρτα είναι ανοιχτή. Όχι απλά έχει το κλειδί, αλλά η πόρτα είναι ορθάνοιχτη. Πάρα πολλές φορές, δηλαδή, επιλέγουμε να μη βγούμε γιατί το κλουβί κάπου μας εξυπηρετεί, ακόμη κάπου μας χρησιμεύει. Τουλάχιστον ας το ξέρουμε κι ας το ομολογήσουμε, ας έχουμε ανιχνεύσει το κλουβί κι από κει και πέρα κάνουμε μια επιλογή, αν θα βγούμε, πότε και γιατί, ή μέχρι πού θα πάμε βγαίνοντας. Εγώ τώρα είμαι 100 φορές πιο ελεύθερος απ’ ότι ήμουν 25 χρονών, παρόλο που η ζωή μου είναι τόσο πιο πολύ δεσμευμένη.
——————-
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…