Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
“Η σημασία αυτής της στήλης του musiccorner είναι ακριβώς ότι λέει ο τίτλος της: “Αφιερωμένη εξαιρετικά” σε ανθρώπους που προσέφεραν στο ελληνικό τραγούδι, αλλά μένοντας ηθελημένα στην “οπισθοφυλακή” και χωρίς ποτέ να ζητήσουν κάτι περισσότερο από το να κάνουν αυτό που αγαπούσαν.
Η δουλειά τους περιορίστηκε στην πίστα, στο στούντιο, στη γραφή μουσικής και στίχου και πουθενά αλλού. Άλλοι έκαναν μεγάλη επιτυχία, άλλοι μικρότερη. Άλλοι συνεχίζουν την πορεία τους και παλεύουν, άλλοι έχουν αποχωρήσει. Άλλοι έχουν φύγει από τη ζωή.
Όμως, όλοι τους ανεξαιρέτως έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στην ελληνική μουσική σκηνή και δικαιούνται αυτό που τους προσφέρουμε: Μια γωνιά “αφιερωμένη εξαιρετικά”…!
———————————————————–
Η μεταπολίτευση, πέρα από τη λυτρωτική απαλλαγή της Ελλάδας από τη χούντα των συνταγματαρχών και την επαναφορά της δημοκρατίας στον τόπο που τη γέννησε, προκάλεσε και την έξαρση του «πολιτικού» τραγουδιού. Ένα μεγάλο μέρος του είδους, εκφράστηκε μέσα από τα λόγια των σπουδαίων ποιητών της πατρίδας μας, στο έργο των οποίων ενέσκηψαν αρκετοί συνθέτες.
Ο Νίκος Ξυλούρης στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’70, ερμήνευσε με ανεπανάληπτο τρόπο ορισμένα από τα εκλεκτότερα ποιήματα των κορυφαίων του είδους, ως τον πρόωρο θάνατό του το 1980. Σε τούτο το δεύτερο μέρος του αφιερώματος, θα παρουσιάσουμε την ποίηση του Ρίτσου, του Σεφέρη, του Κορνάρου, του Βάρναλη, του Καρυωτάκη κ.α., μέσα από τα μοναδικά ηχοχρώματα της φωνής του αξέχαστου Ανωγειανού λυράρη…
«Καταλαβαινόμαστε τώρα…»
Την άνοιξη του 1975, ο Χρήστος Λεοντής βλέπει επιτέλους στα δισκοπωλεία το «Καπνισμένο τσουκάλι» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, το οποίο είχε έτοιμο εδώ και δύο χρόνια, αλλά για τους γνωστούς λόγους ήταν αδύνατο να το ηχογραφήσει. Ο βασικός ερμηνευτής, δεν ήταν άλλος από τον Ξυλούρη, που είχε ακούσει το έργο σε μια μπουάτ και ο ίδιος ζήτησε από το συνθέτη να το τραγουδήσει. Συμμετείχαν η Τάνια Τσανακλίδου και ο Βασίλης Μπαρνής, αλλά και ο ίδιος ο Ρίτσος, απαγγέλλοντας ορισμένα αποσπάσματα…
Πρόκειται για μιαν από τις σπουδαιότερες στιγμές στην ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας. Ο «Ψαρονίκος» είναι πραγματικά συγκλονιστικός στις ερμηνείες του και τα λόγια του εξόριστου (όταν γράφτηκε το έργο) στο Κοντοπούλι της Λήμνου ποιητή, ταξιδεύουν όπου υπάρχει ελληνισμός, μέσα από τη φωνή του: «Τούτες τις μέρες», «Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν», «Αυτά τα κόκκινα σημάδια», «Και να αδελφέ μου», φτάνουν στα χείλη όλων των Ελλήνων…
«Του κύκλου τα γυρίσματα»…
Το 1976, ένα μεγάλο όνειρο του Νίκου Ξυλούρη γίνεται πραγματικότητα. Ηχογραφείται και κυκλοφορεί για πρώτη φορά σε ολοκληρωμένη μορφή ο θρυλικός «Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου, του Κρητικού ποιητή που έμεινε στην ιστορία με τούτο το λαμπρό έργο.
Ο Κρητικός λυράρης είχε ερμηνεύσει κάποια κομμάτια του σε προηγούμενους δίσκους του, όμως πάντα είχε «καημό» να δει τον «Ερωτόκριτο» να γίνεται κτήμα ολόκληρου του ελληνικού λαού. Αυτό έγινε χάρη στη μουσική επιμέλεια του Χριστόδουλου Χάλαρη, που ενορχήστρωσε με μοναδικό τρόπο τα παμπάλαια μουσικά μοτίβα του ποιήματος, αλλά και στην πολύτιμη συμμετοχή της Τάνιας Τσανακλίδου στο ρόλο της «Αρετούσας»…
Στο τέλος της χρονιάς, ο Ξυλούρης «συναντήθηκε» ξανά με την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη. Ο Ηλίας Ανδριόπουλος παρουσίασε την πρώτη δισκογραφική δουλειά του με τίτλο «Κύκλος Σεφέρη», μελοποιώντας ποιήματα του βραβευμένου με Νόμπελ ποιητή και ο «Ψαρονίκος» ήταν η πρώτη ερμηνευτική επιλογή του. «Συκομουριά», «Εδώ αράξαμε το καράβι», «Εμείς που ξεκινήσαμε» κ.α., παίρνουν άλλη διάσταση από την ερμηνεία του. Συμμετέχει η Άλκηστις Πρωτοψάλτη, στα πρώτα βήματα της σπουδαίας καριέρας της…
«Άκρα του τάφου σιωπή…»
Οι δρόμοι του Νίκου Ξυλούρη και του Γιάννη Μαρκόπουλου ξανασμίγουν για τελευταία φορά το καλοκαίρι του 1977, έπειτα από τέσσερα «παγωμένα» χρόνια (είχε προηγηθεί η παρουσία του ερμηνευτή στη συναυλία του συνθέτη στο Ηρώδειο το φθινόπωρο του 1976).
Ο δημιουργός έχει ολοκληρώσει τη μελοποίηση των «Ελεύθερων πολιορκημένων» του Διονυσίου Σολωμού και διαλέγει τον Κρητικό λυράρη ως έναν εκ των ερμηνευτών. Πλάι του, ο Λάκης Χαλκιάς, ο πρωτοεμφανιζόμενος Ηλίας Κλωναρίδης και η «ιέρεια» Ειρήνη Παπά, συνοδεία της χορωδίας Πρέβεζας.
Το έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας τον Αύγουστο του 1977 και τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, κυκλοφορεί σε διπλό δίσκο. Ο Ξυλούρης κυριολεκτικά ιερουργεί με τα «Άκρα του τάφου σιωπή», «Μητέρα μεγαλόψυχη», «Βαρώντας γύρου ολόγυρα», «Στα μάτια και στο πρόσωπο» και «Πειρασμός»…
«Άιντε θύμα, άιντε ψώνιο»…
Λίγο πριν το Πάσχα του 1978, επρόκειτο να κυκλοφορήσει το έργο του Λουκά Θάνου «Σάλπισμα», βασισμένο σε ποιήματα σπουδαίων εκπροσώπων αυτής της τέχνης κι ερμηνευτή το Νίκο Ξυλούρη, το οποίο ήταν ηχογραφημένο ήδη από το 1976. Ωστόσο, ο δίσκος έμεινε «στο συρτάρι» λόγω απαγόρευσης και δεν εμφανίστηκε στα δισκοπωλεία παρά τον Απρίλιο του 1980, όταν ο «Ψαρονίκος» δεν ήταν πια στη ζωή…
Στην πρώτη πλευρά, υπάρχουν ποιήματα του Κώστα Βάρναλη, του Άρη Αλεξάνδρου και του Δημήτρη Θάνου (πατέρα του συνθέτη). Το ένα από αυτά, έμελλε να γράψει -και να συνεχίσει να γράφει- μεγάλη ιστορία, έστω κι αν «ανακαλύφθηκε» περίπου 20 χρόνια αργότερα. Ο λόγος φυσικά για τη «Μπαλάντα του κυρ-Μέντιου», που σήμερα είναι πασίγνωστη ακόμα και σε νεαρές ηλικίες, ενώ ακούγεται συχνότατα σε μουσικές σκηνές και όχι μόνο…
Η δεύτερη πλευρά, περιλαμβάνει πέντε ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη, ο οποίος παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε τόσο εκτεταμένη μορφή στη δισκογραφία. Ξεχωρίζουν τα «Ιδανικοί αυτόχειρες» (πρώτη απόπειρα μελοποίησής τους από το Δήμο Μούτση στην «Τετραλογία» του 1975) και «Κι αν έσβησε», ενώ υπάρχουν και τα «Είσαι ψυχή μου», «Δεν αγαπάς» και «Το άγαλμα της ελευθερίας».
«Μια φορά στον κόσμο ήρθα»…
Την άνοιξη του 1978, ο Νίκος Ξυλούρης συνεργάζεται για πρώτη (και τελευταία) φορά μ’ ένα συνθέτη, ο οποίος τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια της καριέρας του, συνδέθηκε σχεδόν άρρηκτα με το “Νέο κύμα”. Είναι ο Λίνος Κόκοτος, που έχει ετοιμάσει για τη φωνή του Ανωγειανού λυράρη το έργο “Τα αντιπολεμικά”, σε στίχους του ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου.
Ο τίτλος τα λέει όλα, καθώς πρόκειται για τραγούδια που έχουν ως στόχο ν’ αφυπνίσουν τη συνείδηση και να καλλιεργήσουν στον κόσμο το πνεύμα της ειρήνης και της ομόνοιας. Δυστυχώς, έπρεπε να φύγει από τη ζωή ο “Ψαρονίκος” για ν’ αρχίσει να γίνεται γνωστός τούτος ο δίσκος. Μέσα στα χρόνια, ξεχώρισαν τα “Ο μικρός στρατιώτης” και “Γεννήθηκα σε μια στιγμή”…
«Τα μάτια κλαίνε αστέρευτα…»
Στις 13 Νοεμβρίου 1978, ξεκινά στην ΕΡΤ η τηλεοπτική σειρά «Έρωτας κι επανάσταση», σε σενάριο Γιώργου Χριστόπουλου και Βασίλη Ανδρεόπουλου, με θέμα την Επανάσταση του 1821, τους ήρωές της και την παρουσία του έρωτα στη ζωή τους.
Τη μουσική και τα τραγούδια αναλαμβάνει να γράψει ο Σταύρος Ξαρχάκος και την ίδια περίοδο, ξεκινούν οι ηχογραφήσεις για την κυκλοφορία τους σε δίσκο, με ερμηνευτή το Νίκο Ξυλούρη. Όμως, δεν έμελλε να ολοκληρωθούν ποτέ…
Τότε εκδηλώνονται τα πρώτα ανησυχητικά μηνύματα της ασθένειας του Ανωγειανού λυράρη, τα οποία θα τον οδηγήσουν στο «Μεμόριαλ» της Νέας Υόρκης το Μάιο του 1979, όπου και θα διαπιστωθεί η σοβαρότητα της κατάστασης. Ο περήφανος αητός της Κρήτης, θ’ αντέξει ως τα ξημερώματα της 8ης Φεβρουαρίου 1980…
Έξι χρόνια μετά από αυτές τις πρώτες ηχογραφήσεις, το Νοέμβριο του 1984 θα κυκλοφορήσει το άλμπουμ «Ο δείπνος ο μυστικός», με τα τελευταία πέντε τραγούδια που πρόλαβε να ηχογραφήσει ο Ξυλούρης, πριν το ξεκίνημα της μεγάλης κι επώδυνης περιπέτειας με την υγεία του.
Τα τρία από αυτά («Χαμένη αγάπη», «Σύνταγμα και συνέλευση», «Η Λαμπρή της πατρίδας»), έχουνε την υπογραφή του ποιητή Ματθαίου Μουντέ, ενώ το «Προσκύνημα» του Παναγιώτη Ανδρόνικου, ενός ζωγράφου και λαϊκού ποιητή που ήτανε μέλος της «Φιλικής Εταιρείας» και πέθανε το 1820, ένα χρόνο πριν την Επανάσταση που οδήγησε στην απελευθέρωση της πατρίδας μας…
Μπορεί ο Νίκος Ξυλούρης να μην έμαθε πολλά γράμματα και να μη καταλάβαινε κάποιες φορές το νόημα των στίχων που ερμήνευε, όμως τα λόγια των Ελλήνων ποιητών μέσα από τη φωνή του απέκτησαν άλλη οντότητα, μορφή και σημασία. Είναι κι αυτό ένα κομμάτι της τεράστιας προσφοράς του στο σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό…
————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…