Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
“Η σημασία αυτής της στήλης του musiccorner είναι ακριβώς ότι λέει ο τίτλος της: “Αφιερωμένη εξαιρετικά” σε ανθρώπους που προσέφεραν στο ελληνικό τραγούδι, αλλά μένοντας ηθελημένα στην “οπισθοφυλακή” και χωρίς ποτέ να ζητήσουν κάτι περισσότερο από το να κάνουν αυτό που αγαπούσαν.
Η δουλειά τους περιορίστηκε στην πίστα, στο στούντιο, στη γραφή μουσικής και στίχου και πουθενά αλλού. Άλλοι έκαναν μεγάλη επιτυχία, άλλοι μικρότερη. Άλλοι συνεχίζουν την πορεία τους και παλεύουν, άλλοι έχουν αποχωρήσει. Άλλοι έχουν φύγει από τη ζωή.
Όμως, όλοι τους ανεξαιρέτως έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στην ελληνική μουσική σκηνή και δικαιούνται αυτό που τους προσφέρουμε: Μια γωνιά “αφιερωμένη εξαιρετικά”…!
———————————————————–
Ο Στέλιος Καζαντζίδης, από τις 5 Ιουλίου 1952 (πρώτη ηχογράφηση) ως τα μέσα του 2000 (τελευταία), υπηρέτησε με πίστη και πάθος το «καθαρόαιμο» λαϊκό τραγούδι. Μέσα από τη φωνή του, ακούστηκε εκείνη του άνεργου, του βιοπαλαιστή, του μεροκαματιάρη, του μετανάστη, του φτωχού, του άτυχου, του ερωτευμένου, ή πιο απλά, του λαού που τον λάτρεψε και τον λατρεύει ακόμα και σήμερα, σχεδόν 14 χρόνια μετά τη «φυγή» του…
Όμως, ακόμα κι αυτός έκανε κάποια «διαλείμματα», ηχογραφώντας δημιουργίες των πρωτοπόρων του λεγόμενου «έντεχνου λαϊκού» είδους. Ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις μπορεί να μην είχαν στενή συνεργασία μαζί του, όμως έστω και τούτα τα λίγα αριστουργήματα που εμπιστεύτηκαν στη φωνή του, φτάνουν και περισσεύουν για να μας κάνουν να σκεφτόμαστε πόσα έχασε το τραγούδι της πατρίδας μας, από το γεγονός ότι ο Καζαντζίδης δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το «έντεχνο»…
Με το Μίκη…
Η εμφάνιση του Μίκη Θεοδωράκη έπεσε σαν κεραυνός στο ελληνικό τραγούδι του 1960. Ο «Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση και σολίστ στο μπουζούκι το Μανώλη Χιώτη, ανέτρεψε τα ως τότε δεδομένα κι έβαλε τους ποιητές της πατρίδας μας στα χείλη ολόκληρου του ελληνικού λαού.
Έτσι λοιπόν, ήταν φυσικό κι επόμενο ο διευθυντής της πανίσχυρης Columbia Τάκης Β. Λαμπρόπουλος να στηρίξει πάνω στο συνθέτη τη δημιουργία του «έντεχνου λαϊκού» είδους, ξεφεύγοντας από το «καθαρό» λαϊκό που τότε κυριαρχούσε. Τούτο βεβαίως, σήμαινε μεταξύ άλλων ότι ο Μίκης είχε στη διάθεσή του τον ερμηνευτικό «αφρό» της εταιρείας, για να μεγαλουργήσει…
Ο υπ’ αριθμόν ένα λαϊκός ερμηνευτής της εποχής, δεν ήταν άλλος από το Στέλιο Καζαντζίδη. Επομένως, θεωρείτο θέμα χρόνου να κληθεί να «συμπράξει» στην προσπάθεια καθιέρωσης κι εδραίωσης του Θεοδωράκη στην εγχώρια μουσική σκηνή. Στις 21 Μαρτίου 1961 λοιπόν, ο αξέχαστος βάρδος με τη συνοδεία της Μαρινέλλας, ηχογράφησε στο στούντιο της Columbia έξι τραγούδια από τον κύκλο «Πολιτεία», που ετοίμαζε ο συνθέτης εκείνο τον καιρό.
Θα λέγαμε ότι ήταν η καλύτερη πρόβα, εν όψει της περίφημης συναυλίας στο θέατρο «Κεντρικόν» στις 22 του μηνός (είχε προηγηθεί άλλη μια στις 20), όπου το δημοφιλές «δίδυμο» παρουσίασε για πρώτη φορά «ζωντανά» τούτα τα τραγούδια.
Πρόκειται για αληθινά αριστουργήματα σε ποίηση Δημήτρη Χριστοδούλου («Βράχο-βράχο τον καημό μου», «Μετανάστης», «Καημός» και «Παράπονο») και Τάσου Λειβαδίτη («Σαββατόβραδο» και «Έχω μια αγάπη»). Σολίστ στο μπουζούκι, ο αξεπέραστος Μανώλης Χιώτης.
Νομίζουμε ότι δε χρειάζεται το παραμικρό σχόλιο γι’ αυτά. Όλα είναι πασίγνωστα, αγαπημένα, διαχρονικά κι ένα σημαντικότατο κομμάτι του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Από εκείνα που καμαρώνουμε και είμαστε περήφανοι που γεννηθήκαμε Έλληνες…
Θα χρειαστεί να περάσουν 13 χρόνια για να ξαναβρεθούν στο στούντιο Θεοδωράκης και Καζαντζίδης. Τον Ιούλιο του 1974 η δικτατορία καταρρέει, η δημοκρατία αποκαθίσταται στον τόπο που τη γέννησε και ο Μίκης επιστρέφει στην Ελλάδα έπειτα από σχεδόν μια τετραετία.
Όλα τα έργα του κυκλοφορούν ξανά, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τα καινούργια του, που εκδίδονται το ένα μετά το άλλο, με τις εταιρείες να εκμεταλλεύονται τη δίψα του κόσμου να τ’ ακούσει έπειτα από τόσα χρόνια απαγορεύσεων…
Ένα από αυτά, είναι και η «Ανατολή». Πρόκειται για μια σειρά τραγουδιών που έγραψε ο συνθέτης το 1973 στον Καναδά, αφιερώνοντάς τα στους φοιτητές και στους αγώνες τους. Τον Αύγουστο του ’74 λοιπόν, ξεκινά η ηχογράφησή τους με τον Στέλιο Καζαντζίδη και όλοι πιστεύουν ότι ο δίσκος θα κάνει ρεκόρ πωλήσεων.
Κι όμως, για ανεξήγητους μέχρι και σήμερα λόγους, οι υπεύθυνοι της εταιρείας λίγο καιρό μετά την κυκλοφορία του, τον…σαμποτάρουν, αποσύροντάς τον από τα δισκοπωλεία και μη διαφημίζοντάς τον από ραδιοφώνου.
Είναι πραγματικά απίστευτο αυτό το γεγονός, δεδομένου ότι πρόκειται σίγουρα για την καλύτερη «λαϊκή» δουλειά του Θεοδωράκη μετά τη μεταπολίτευση, αλλά και το μόνο σχετικό έργο του που μπορεί να συγκριθεί με τα μεγάλα τραγούδια του είδους που είχε γράψει στη δεκαετία του ’60…
Για τον Καζαντζίδη, ό,τι κι αν πει κάποιος θα είναι λίγο. Οι ερμηνείες του είναι συγκλονιστικές, μοναδικές κι ανεπανάληπτες, κάνοντας τον ακροατή ν’ αναλογίζεται πώς θα ήταν το έντεχνο λαϊκό τραγούδι αν ο μεγάλος ερμηνευτής αποφάσιζε ν’ ασχοληθεί πιο ενεργά μ’ αυτό.
Τι να πρωτοαναφέρουμε: «Τα παραθύρια ορθάνοιχτα», «Μεσ’ την ταβέρνα», «Βουνά σας χαιρετώ», «Και δε μίλησε κανείς», «Φωτιές-φωτιές», είναι τραγούδια που ξεπερνούν κατά πολύ το χαρακτηρισμό «σπουδαία». Όμως, το «Άπονες εξουσίες» είναι εκείνο που ακούστηκε πιο πολύ όχι τότε, αλλά με το πέρασμα των χρόνων. Ειδικά τα τελευταία έτη, έχει έλθει δυναμικά στο προσκήνιο και πριν λίγα χρόνια το ηχογράφησε σε δεύτερη εκτέλεση η Γλυκερία (όπως και κάποια άλλα κομμάτια από την «Ανατολή»). Δεύτερες φωνές στον Καζαντζίδη, κάνει η Χάρις Αλεξίου…
Έκτοτε, οι καλλιτεχνικοί δρόμοι Μίκη και Στέλιου χώρισαν. Ωστόσο, οι δυο τους μας χάρισαν ένα πολύτιμο «υστερόγραφο». Το 1994, συναντήθηκαν τυχαία στο στούντιο του ΣΚΑΙ με αφορμή την εκπομπή «Στη φάρμα των ανθρώπων», που παρουσίαζε ο Θανάσης Λάλας. Είναι μοναδικό το στιγμιότυπο με τον Καζαντζίδη να πιάνει την κιθάρα και να τραγουδά χωρίς πρόβα το «Σαββατόβραδο» και τις «Άπονες εξουσίες», ενώ οι δυο τους δεσμεύτηκαν μπροστά στο φακό να παρουσιάσουν την «Ανατολή» σε συναυλίες. Δυστυχώς, αυτό δεν έγινε ποτέ…
Με το Μάνο…
Είναι γνωστό ότι στο ευλογημένο ρεπερτόριο του Μάνου Χατζιδάκι δεν υπάρχουν πολλά λαϊκά τραγούδια -τουλάχιστον βάσει του ορισμού που έχουμε δώσει για το εν λόγω είδος. Σε αντίθεση με το Μίκη Θεοδωράκη, το «αντίπαλο δέος» του προτίμησε ένα άλλο ύφος μουσικής, λιγότερο «δημοφιλές» μεν, όχι μικρότερο σε αξία δε.
Με αφορμή την τεράστια επιτυχία του 45αριού με το… «Γκρίζο γατί» της Αλίκης Βουγιουκλάκη (το περίφημο «Νιάου-νιάου βρε γατούλα» από την ταινία «Το ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο»), ο Τάκης Λαμπρόπουλος κάνει τα πάντα ώστε να πάρει το συνθέτη από τη “FIDELITY” του Αλέκου Πατσιφά και να τον φέρει στην Columbia.
Κάποια στιγμή τα καταφέρνει και από τις πρώτες φροντίδες του, είναι η ηχογράφηση κάποιων «ελαφρών» τραγουδιών του Χατζιδάκι σε πιο λαϊκή μορφή και τη σχετική ορχήστρα. Έτσι, στις 10 Αυγούστου 1961 ο Στέλιος Καζαντζίδης και η Μαρινέλλα ηχογραφούν τέσσερα από αυτά, σε στίχους Νίκου Γκάτσου («Αθήνα», «Κουρασμένο παλικάρι») και του ίδιου του συνθέτη («Το πέλαγο είναι βαθύ» και «Ο κυρ-Αντώνης»). Συνοδεύει το ανεπανάληπτο μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη…
Τούτα τα τραγούδια, ήταν ήδη γνωστά με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη, αλλά σε πιο λιτό ρυθμό. Με το δημοφιλές λαϊκό «δίδυμο» αποκτούν μια πιο πλατιά αποδοχή κι εντελώς διαφορετική οντότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι σε βάθος χρόνου, οι συγκεκριμένες ηχογραφήσεις της Μούσχουρη έχουν σχεδόν ξεχαστεί και πολύς κόσμος θεωρεί Καζαντζίδη και Μαρινέλλα ως ερμηνευτές της πρώτης εκτέλεσής τους…
Η ερμηνεία των δύο μέγιστων τραγουδιστών είναι πραγματικά μαγική. Ειδικά οι φωνητικές “παρεμβάσεις” της Μαρινέλλας στο «Κουρασμένο παλικάρι» (τα οποία εντυπωσίασαν και τον ίδιο το Χατζιδάκι στις πρόβες, χωρίς ο ίδιος να τα έχει προαποφασίσει…) είναι μοναδικά. Πρόκειται για την επιτομή του «δεσίματος» δύο φωνών, αληθινό παράδειγμα για όλες τις γενιές ερμηνευτών…
Δυστυχώς, Χατζιδάκις και Καζαντζίδης δε συναντήθηκαν ξανά στη δισκογραφία. Οι καλλιτεχνικοί δρόμοι τους, αλλά και ο τρόπος ζωής τους ήταν εντελώς διαφορετικοί. Άλλωστε, ο συνθέτης έλειψε πολλά χρόνια στην Αμερική κι όταν επέστρεψε, σχεδόν αμέσως ο ερμηνευτής αποσύρθηκε από τα στούντιο και τους δίσκους για σχεδόν δώδεκα χρόνια. Όμως, ακόμα και αυτά τα τέσσερα αριστουργήματα, έστω και σε δεύτερη εκτέλεση, είναι αρκετά για να προσφέρουν το φως και τη λάμψη τους στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού…
————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…