Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
Παρασκευή, 16 Μαΐου 2014
Τηλεοπτικές στιγμές που μας έκαναν να γελάσουμε, να κλάψουμε, να μελαγχολήσουμε, να ταυτιστούμε με τους ήρωες και να πάσχουμε μαζί τους. Πόσα συναισθήματα δε γέννησαν σε όλους μας αξέχαστα σίριαλ της μικρής οθόνης. «Ασπρόμαυρα κι έγχρωμα», άφησαν το σημάδι τους στο μυαλό και στην καρδιά μας και τα θυμόμαστε με νοσταλγία μέσα σ’ αυτό το άθλιο τηλεοπτικό τοπίο του σήμερα…
Αυτή η στήλη λοιπόν, κάθε 15 ημέρες θα σας παρουσιάζει κι από μία σειρά που έγραψε τη δική της ξεχωριστή ιστορία στην ασπρόμαυρη ή στην έγχρωμη τηλεόραση στα πρώτα 20 χρόνια πορείας της. Φιλοδοξία της, να σας θυμίσει μοναδικές κι ανεπανάληπτες στιγμές που δε θα σβήσουν ποτέ ο χρόνος και η μνήμη!
———————————————————–
Η «Γαλήνη» της ασπρόμαυρης οθόνης…
Από τη δημιουργία των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών το 1989, μεταξύ πολλών άλλων -καλών και κακών- μπήκε στη ζωή μας και ο όρος «τηλεοπτική σεζόν», η οποία ξεκινά τον Οκτώβριο και ολοκληρώνεται τον Ιούνιο. Ωστόσο, δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα. Την εποχή της αποκλειστικά κρατικής -ή δημόσιας σύμφωνα με τη νέα ορολογία- τηλεόρασης, υπήρχαν σειρές που έκαναν πρεμιέρα ακόμα και τους θερινούς μήνες, μη λαμβάνοντας υπόψη τους οι ιθύνοντες ότι ο περισσότερος κόσμος θ’ απολάμβανε τις διακοπές του. Και ειδικά στη δεκαετία του ’70, πού να βρεις τηλεοπτικό δέκτη σε καλοκαιρινούς προορισμούς…
Κι όμως, μιαν από τις πιο αριστουργηματικές τηλεοπτικές σειρές στην ιστορία της ελληνικής μικρής οθόνης, ξεκίνησε κατακαλόκαιρο. Ο λόγος για τη «Γαλήνη», διασκευή του εξαιρετικού μυθιστορήματος του Ηλία Βενέζη, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στους ασπρόμαυρους δέκτες της εποχής, στις 9 Ιουλίου του 1976 από την ΕΡΤ, όταν ο μισός και πλέον πληθυσμός της χώρας μας έκανε τα μπάνια του. Κι όμως, αυτό δε την εμπόδισε να γραφτεί με χρυσά γράμματα στο βιβλίο της εγχώριας τηλεοπτικής ιστορίας και να σημειώσει υψηλά ποσοστά τηλεθέασης.
Επρόκειτο για μια παραγωγή της «Αστήρ TV» της οικογένειας Ράλλη και ολοκληρώθηκε σε 29 επεισόδια, με το τελευταίο να μεταδίδεται στις 11 Φεβρουαρίου 1977. Κέρδισε αμέσως το τηλεοπτικό κοινό, το οποίο ήδη είχε έντονη τη «γεύση» από τον «Χριστό» του Καζαντζάκη, που είχε τελειώσει περίπου ένα μήνα νωρίτερα και σημείωσε αρκετά καλά ποσοστά τηλεθέασης, αν και στην περίπτωσή της μάλλον είναι το τελευταίο που ενδιαφέρει…
Η υπόθεση
Όπως τα περισσότερα έργα του σπουδαίου Βενέζη, έτσι κι αυτό είναι βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κι ο ίδιος ο συγγραφέας έζησε σε νεαρή ηλικία τη μικρασιατική καταστροφή και τον διωγμό των Ελλήνων από τα πατρογονικά εδάφη.
Στη «Γαλήνη» που κυκλοφόρησε το 1939, περιγράφει το δράμα και τις κακουχίες των προσφύγων από την Παλαιά Φώκαια της Μικράς Ασίας, οι οποίοι το 1924 φτάνουν έπειτα από πολλές ταλαιπωρίες στην Ανάβυσσο της Αττικής, για να καταλάβουν το χώρο που τους έδωσε το κράτος.
Ωστόσο, αρχικώς αντιμετωπίζουν την εχθρότητα τόσο των βλάχων βοσκών που ζουν εκεί και θεωρούν κτήμα τους το έδαφος, όσο και του Πράσινου (Γιώργος Διαλεγμένος), ενός αρχαιοκάπηλου που πληρώνει τσιράκια για να σκάβουν συνεχώς τη γη, να του φέρνουν ότι αρχαίο ανακαλύπτουν κι εκείνος να το πουλάει και να βγάζει πακτωλό χρημάτων.
Ο τόπος είναι εντελώς ξερός και σε πρώτη φάση δε φαίνεται να υπάρχει ελπίδα επιβίωσης για τους πρόσφυγες. Όμως, σιγά-σιγά και με υπομονή θα καταφέρουν να ξεχερσώσουν τη γη, να βρουν νερό, να χτίσουν τα πρώτα -έστω υποτυπώδη- σπίτια κι εν συνεχεία να καλλιεργήσουν το έδαφος και να μπορέσουν τελικώς να επιβιώσουν.
Η ιστορία επικεντρώνεται σε δύο οικογένειες. Του γιατρού Δημήτρη Βένη (Πέτρος Ζαρκάδης) και του φτωχού φαμελίτη Φώτη Γλάρου (Γιώργος Φούντας). Ο πρώτος είναι παντρεμένος με την κατά πολλά χρόνια νεώτερή του Ειρήνη (Μπέτυ Αρβανίτη), κόρη πολύ πλούσιου εμπόρου, ο οποίος όμως έχασε τα πάντα από κακούς οικονομικούς χειρισμούς κι εν συνεχεία πνίγηκε σε δυστύχημα στη θάλασσα. Έτσι, η Ειρήνη ουσιαστικά αναγκάστηκε να παντρευτεί το γιατρό για να μπορέσει να ζήσει αξιοπρεπώς.
Ο Γλάρος έχει για σύζυγό του την Ελένη (Τάνια Σαββοπούλου), η οποία ήταν υπηρέτρια για πολλά χρόνια στο σπίτι της οικογένειας της Ειρήνης, όταν ακόμα ο πατέρας της είχε οικονομική ευμάρεια. Έχουν τρία παιδιά, τη Ζαμπέτα (Τζένη Φωτίου) και δύο μικρότερα, τον Κωστάκη και την Αυγή.
Ο γιατρός Βένης προσπαθεί πάντοτε να έχει ένα στόχο στη ζωή του, για να μην αφεθεί εντελώς στη μοίρα του, με την οποία αρνείται να συμβιβαστεί. Η γυναίκα του τον αντιμετωπίζει με ειρωνεία και προσβλητικό τρόπο, όμως εκείνος δεν παραιτείται από το σκοπό του. Καθημερινά κάνει επισκέψεις στους πρόσφυγες για να δει αν είναι καλά στην υγεία τους, ενώ στο μέρος που επέλεξε για εκείνον και την οικογένειά του, αποφασίζει να φυτέψει τριαντάφυλλα, προκαλώντας άλλο ένα ξέσπασμα ειρωνείας και οργής από την Ειρήνη, η οποία δείχνει να τον αντιμετωπίζει ως εχθρό.
Από την άλλη, ο Πράσινος που «μυρίζεται» ότι κάτι μπορεί να βρεθεί σε κάποιο κομμάτι από τη γη που διάλεξαν οι πρόσφυγες, προσπαθεί να γίνει φίλος με το Φώτη και να τον «ψαρέψει». Εκείνος τον αντιμετωπίζει με μεγάλη επιφύλαξη, ιδιαίτερα μετά την ανακάλυψη ενός αρχαίου κούρου που βρίσκει έπειτα από σκάψιμο στο χωράφι του. Βεβαίως, ο Πράσινος κρυφά σκάβει και βρίσκει το άγαλμα και δίνει ένα μεγάλο ποσό στο Γλάρο ώστε να νοικιάσει το χωράφι, αυτός όμως αρνείται.
Μάλιστα, για να διαφυλάξει το «Θεό» (όπως αποκαλεί το εύρημά του), ζητά από τη γυναίκα του να μη φύγει καθόλου από το μέρος που είναι θαμμένος. Ωστόσο, οι βλάχοι διαμορφώνουν έτσι το έδαφος ώστε με την πρώτη βροχή να πλημμυρίσει η συνοικία των προσφύγων, προκειμένου ν’ αναγκαστούνε να φύγουν. Έτσι συμβαίνει και το θύμα είναι η ίδια η Ελένη, η οποία πνίγεται στα νερά που προκαλούν οι πλημμύρες. Επιπλέον, μέσα στην όλη αναταραχή, ο Πράσινος κλέβει το άγαλμα κι εξαφανίζεται.
Έτσι, ο Φώτης μένει μόνος με τρία παιδιά και στην αρχή αφήνεται στη μοίρα του. Πίνει και δε δείχνει ενδιαφέρον για το παραμικρό, μέχρι που κάποια στιγμή αποφασίζει να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Έτσι, παντρεύεται μια χήρα τουρκομερίτισσα, τη Βάσω (Μίρκα Παπακωνσταντίνου), η οποία ήδη έχει ένα παιδί και φέρνει στο σπίτι και το γέρο πατέρα της. Ουσιαστικά δεν πρόκειται για γυναίκα, αλλά για ένα αγρίμι, που φοβάται και τον ίσκιο του και αποκαλεί το Γλάρο «αφέντη».
Στο μεταξύ, εκείνος αποφασίζει να ξαναρχίσει τη δουλειά στρεφόμενος στη θάλασσα. Αγοράζει μια βάρκα και σχεδιάζει να μεταφέρει αλάτι -το οποίο υπάρχει εν αφθονία στις αλυκές της Αναβύσσου- στις γύρω περιοχές, ώστε ν’ αγοράζει κανάτια, εν συνεχεία να τα πουλάει και να εξασφαλίζει το καθημερινό φαγητό στην οικογένειά του. Παίρνει για βοηθό του το Χαρίτο (Γιάννης Φακής), ένα παλιό κοντραμπαντιέρη που ξέρει από θάλασσα και σιγά-σιγά ξεκινά την προσπάθειά του.
Όσον αφορά την οικογένεια Βένη, κάποια στιγμή έρχονται στην Ανάβυσσο η κόρη του ζευγαριού Άννα (Χριστίνα Αυλιανού) και η αδερφή της Ειρήνης, η μισότυφλη Μαρία (Ηρώ Κυριακάκη), που είναι χήρα και ζει προσμένοντας να ξαναδεί το γιο της Άγγελο, ο οποίος πιάστηκε αιχμάλωτος κατά τη διάρκεια των τουρκικών θηριωδιών στη Μικρά Ασία.
Λίγο αργότερα, οι πρόσφυγες πληροφορούνται ότι αφέθηκαν ελεύθεροι όλοι οι αιχμάλωτοι και περιμένουν με λαχτάρα να δουν ξανά τους δικούς τους. Ωστόσο, στην Ανάβυσσο φτάνει μόνον ο Ανδρέας (Δάνης Κατρανίδης), που έχει έντονα τα σημάδια των βασανιστηρίων τόσο στο σώμα, όσο κυρίως στην ψυχή του. Η μητέρα του η κυρία Σοφία (Χρυσούλα Διαβάτη), προσπαθεί να τον βοηθήσει να συνέλθει, εκείνος όμως ζει διαρκώς με τους εφιάλτες της αιχμαλωσίας.
Επιπλέον, υποχρεώνεται να λέει διαρκώς φανταστικές ιστορίες στη Μαρία, που διαρκώς κι επιμόνως τον ρωτά για τον Άγγελο, αφού μαζί συνελήφθησαν από τους Τούρκους κι επιπλέον, ήταν φίλοι από μικρά παιδιά. Προσπαθεί με παραμύθια να την καθησυχάσει και να της δώσει ελπίδα, λέγοντάς της ότι ο γιος της θα επιστρέψει κι ότι δεν τους πείραξε κανείς όσο ήταν αιχμάλωτοι. Στην πραγματικότητα, ο Άγγελος είναι νεκρός και ο Ανδρέας συνεχίζει να ζει με τους εφιάλτες του…
Η αγάπη και το ενδιαφέρον της Άννας είναι τα στοιχεία που θα βγάλουν τον Ανδρέα από τη μελαγχολία και τις θλιβερές αναμνήσεις. Καταλυτικό ρόλο θα παίξει ένα ταξίδι στην Αίγινα, όπου τα δύο παιδιά μεγάλωσαν κι έχουν υπέροχες αναμνήσεις. Ο Γλάρος πηγαίνει εκεί για δουλειά και οι δύο νέοι τον πείθουν να τους πάρει μαζί. Έτσι, έχουν όλο το χρόνο να θυμηθούν τα παλιά περπατώντας σε αγαπημένα μέρη και στο τέλος να εξομολογηθούν τον έρωτά τους, δίνοντας όρκο ότι θα παντρευτούν…
Ταυτόχρονα, η Ειρήνη που νιώθει να πνίγεται δίπλα στο γιατρό και στην όλη ατμόσφαιρα που επικρατεί στο συνοικισμό, αποφασίζει να φύγει με τον χοντροκομμένο κι άξεστο εργάτη που έρχεται μ’ έναν οδοστρωτήρα για να φτιάξει το δρόμο. Πριν απ’ αυτό όμως, για να εκδικηθεί τον άντρα της, προτρέπει τον εργάτη να ξεριζώσει όλες τις βέργες του τριανταφυλλώνα που με χαρά της είχε ανακοινώσει ο Βένης ότι έπιασαν και θ’ ανθίσουν σύντομα τα τριαντάφυλλα. Έτσι συμβαίνει και το πρωί ο γιατρός είναι απαρηγόρητος…
Ωστόσο, τον περιμένει μιαν άλλη και μεγαλύτερη συμφορά. Ο Χαρίτος επιτίθεται στην Άννα όταν εκείνη πηγαίνει να μαζέψει χόρτα, θέλοντας να τη βιάσει. Όταν η κοπέλα αντιστέκεται, τη σκοτώνει κι εν συνεχεία εξαφανίζεται. Όλος ο συνοικισμός ψάχνει να βρει το κορίτσι που έχει χαθεί -μαζί και ο Χαρίτος που θέλει να διώξει κάθε υποψία-, όμως η ανακάλυψη της αλήθειας είναι τραγική.
Ταυτόχρονα με τη μεταφορά της σωρού της Άννας στο σπίτι του γιατρού, φτάνει και ο Γλάρος με την Ειρήνη, την οποία έχει αρπάξει από τα χέρια του οδηγού τη στιγμή που ήταν έτοιμοι να φύγουν. Το θέαμα του νεκρού κοριτσιού συντρίβει τη σύζυγο του Βένη, η οποία του ζητά συγνώμη για τη στάση της και του εξομολογείται την καταστροφή του τριανταφυλλώνα. Εκείνος, ήσυχος και πράος όπως πάντα, της απαντά ότι ήξερε ποιος το έκανε και πλέον αποφασίζει ν’ αλλάξει στάση απέναντί της, χωρίς όμως να την απομακρύνει από κοντά του.
Όσο για το φονιά της Άννας, ο Γλάρος έχει υποψιαστεί το Χαρίτο και μ’ ένα τέχνασμα καταφέρνει ν’ αποσπάσει την ομολογία του, παραδίδοντάς τον στις αρχές. Ο χαμός της κοπέλας αφαιρεί και την τελευταία ελπίδα από τον Ανδρέα, ο οποίος αποφασίζει να μπαρκάρει για να ξεχάσει…
Το καστ
Οι χαρακτήρες της «Γαλήνης», είχανε την τύχη να ενσαρκωθούν τηλεοπτικά από σπουδαίους πρωταγωνιστές. Παρακολουθώντας τον καθένα ξεχωριστά, ο τηλεθεατής πείθεται ότι ήταν ο ιδανικός για το ρόλο που του ανατέθηκε. Ο Γιώργος Φούντας –προερχόμενος από τη μεγάλη επιτυχία του «Χριστού» όπου υποδυόταν τον Παναγιώταρο (Ιούδα)-, είναι εκείνος που σίγουρα αποτελεί το «βαρύ πυροβολικό» της σειράς. Ένας πολύ σπουδαίος ηθοποιός, ιδανικός για χαρακτήρες όπως ο Γλάρος, ανταπεξέρχεται υποδειγματικά στο ρόλο του.
Πάντως, οπωσδήποτε ο πιο συμπαθής στο κοινό ήταν ο Πέτρος Ζαρκάδης. Υποδυόμενος το γιατρό Βένη, έναν ήσυχο, άκακο, πρόθυμο και καλόβολο άνθρωπο, ο οποίος παρά το ότι υφίσταται συνεχείς προσβολές και ταπεινώσεις από τη γυναίκα του, προχωρά ακάθεκτος στο στόχο που έχει βάλει χωρίς να κάνει πίσω, κερδίζει την εκτίμηση του τηλεθεατή. Βεβαίως, ο εξαίρετος ηθοποιός τον αποδίδει με τον ιδεωδέστερο τρόπο.
Στο ίδιο μήκος κύματος και η Μπέτυ Αρβανίτη, μιαν επίσης σπουδαία κι ευρείας γκάμας πρωταγωνίστρια. Αν και ο ρόλος της επιφανειακά είναι αντιπαθής και κακός, εν τούτοις η μελαγχολία και η πίκρα που κρύβει στο βάθος της ψυχής της, από ένα σημείο και μετά την κάνει ακόμα και συμπαθή στον κόσμο.
Θα σταθώ λίγο στην Ηρώ Κυριακάκη, τη «Μαρία» της σειράς που περιμένει ματαίως το γιο της. Ξέρω αρκετό κόσμο που τη θυμάται από τη χαρακτηριστική ήρεμη και γλυκιά φωνή της και την ατάκα «πότε θα έλθει ο Άγγελος;». Ίσως είναι το πιο τραγικό πρόσωπο της «Γαλήνης», αφού ελπίζει να ξαναδεί το παιδί της και ζει μόνο μ’ αυτή την προσδοκία, αν και κατά βάθος ξέρει ότι κάτι τέτοιο δε θα γίνει ποτέ. Μάλιστα, από ένα σημείο και μετά, φαίνεται ότι το παίρνει απόφαση. Εξαιρετική ηθοποιός, αποδίδει μοναδικά το ρόλο της.
Αλλά και ποιος δεν κάνει το ίδιο; Η σπουδαία Τάνια Σαββοπούλου, η οποία μάλιστα παραλίγο να πνιγεί στην πραγματικότητα στη σκηνή όπου σκοτώνεται η Ελένη, η ηρωίδα που υποδυόταν; Ο Γιώργος Διαλεγμένος; Ο Δάνης Κατρανίδης; Η Μίρκα Παπακωνσταντίνου; Η γλυκιά Χριστίνα Αυλιανού, την οποία η δική μου γενιά θυμάται από την παιδική εκπομπή «Α μπε μπα μπλομ», την οποία παρουσίαζε τη δεκαετία του ’80 στην ΕΡΤ; Όλοι και όλες τους είναι πραγματικά ένας κι ένας…
Επίσης, συμμετείχαν και οι Γιώργος Κοζής (Βασίλης, εργάτης), Ηλίας Κατέβας (Στέλιος, εργάτης), Κώστας Γεννατάς (βλάχος), Βασίλης Πολίτης (βλάχος Πέτρος), Φραγκούλης Φραγκούλης (ο τυφλός γερο-Ματθαίος), Ελπίδα Μπραουδάκη (νύφη του γερο-Ματθαίου), Γιάννης Φύριος (πρόσφυγας), Στάμυ Κακαρά (Ελένη σε νεαρή ηλικία), Αλέκος Ζαρταλούδης (ενωμοτάρχης) κ.α.
Σχόλιο
Σίγουρα η μεγάλη επιτυχία του «Χριστού» που είχε προηγηθεί, έβαλε πολύ ψηλά τον πήχη όσον αφορά την ποιότητα και αρτιότητα μιας τηλεοπτικής σειράς. Ωστόσο, ο σκηνοθέτης Κώστας Λυχναράς πετυχαίνει να οδηγήσει τη «Γαλήνη» σχεδόν στο ίδιο επίπεδο. Καταφέρνει ν’ ανταπεξέλθει πλήρως στις δύσκολες κι απαιτητικές υποχρεώσεις της μεταφοράς ενός τέτοιου μυθιστορήματος στην τηλεόραση, με πολλά και κοπιώδη εξωτερικά γυρίσματα (ενδεικτικές είναι οι σκηνές του πρώτου επεισοδίου, με την πορεία των προσφύγων σε ατέλειωτα χιλιόμετρα ξερότοπου και κάτω από υψηλή θερμοκρασία).
Βεβαίως, στην υψηλή ποιότητα της «Γαλήνης» συμβάλλει καθοριστικά η διασκευή της από τον Τάκη Χατζηαναγνώστου, ο οποίος προσπάθησε -και πέτυχε- να κινηθεί όσο γίνεται περισσότερο στο πνεύμα του Βενέζη, κρατώντας στο μεγαλύτερο ποσοστό αυτούσιους τους διαλόγους που περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Μάλιστα, όπως ανέφερε ο κ. Λυχναράς σε συνέντευξή του στο retromaniax.gr, χρησιμοποιήθηκαν ορισμένα αποσπάσματα και από το «Νούμερο 31328» του συγγραφέα, με αφορμή τις σκηνές της αιχμαλωσίας των δύο παιδικών φίλων, Άγγελου και Ανδρέα…
Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει και για την εξαιρετική μουσική που έγραψε η Ελένη Καραΐνδρου για τους τίτλους της «Γαλήνης».
Γενικότερα, πρόκειται για μια άρτια από κάθε άποψη τηλεοπτική σειρά, η οποία οπωσδήποτε συγκαταλέγεται στις «χρυσές» στιγμές στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης, το «βιβλίο» της οποίας τόσο έχει κηλιδωθεί τα τελευταία χρόνια από κάκιστες έως απαράδεκτες παραγωγές…
————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…