Ασπρόμαυρα κι έγχρωμα: “Πορφύρα και αίμα – Ρωμανός Διογένης”

Τηλεοπτικές στιγμές που μας έκαναν να γελάσουμε, να κλάψουμε, να μελαγχολήσουμε, να ταυτιστούμε με τους ήρωες και να πάσχουμε μαζί τους. Πόσα συναισθήματα δε γέννησαν σε όλους μας αξέχαστα σίριαλ της μικρής οθόνης. «Ασπρόμαυρα κι έγχρωμα», άφησαν το σημάδι τους στο μυαλό και στην καρδιά μας και τα θυμόμαστε με νοσταλγία μέσα σ’ αυτό το άθλιο τηλεοπτικό τοπίο του σήμερα…

Αυτή η στήλη λοιπόν, κάθε 15 ημέρες θα σας παρουσιάζει κι από μία σειρά που έγραψε τη δική της ξεχωριστή ιστορία στην ασπρόμαυρη ή στην έγχρωμη τηλεόραση στα πρώτα 20 χρόνια πορείας της. Φιλοδοξία της, να σας θυμίσει μοναδικές κι ανεπανάληπτες στιγμές που δε θα σβήσουν ποτέ ο χρόνος και η μνήμη!

———————————————–

Η ελληνική τηλεόραση για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα δεν είχε στόχο μόνο την ψυχαγωγία, αλλά και την επιμόρφωση κι εκπαίδευση των τηλεθεατών. Τόσο με εκπομπές, όσο και με τηλεοπτικές σειρές, προσπαθούσε να συνδυάσει το τερπνόν (ευχάριστο θέαμα) μετά του ωφελίμου (γνώση) και πολλές φορές τα κατάφερνε…

Προς αυτή την κατεύθυνση, συχνά «ξεφύλλιζε» σελίδες της ελληνικής ιστορίας και τις παρουσίαζε στο κοινό, το οποίο συνήθως τις παρακολουθούσε με μεγάλο ενδιαφέρον. Βεβαίως, κάποιες από τις σχετικές προσπάθειες ήτανε πρόχειρες και κάτω του μετρίου, όμως υπήρξαν και στιγμές που έμειναν ανεξίτηλα χαραγμένες στη μνήμη του κόσμου.

Στη δεύτερη «κατηγορία», εντάσσεται σαφέστατα η σειρά «Πορφύρα κι αίμα», η οποία αποτελεί τη διασκευή του βιβλίου του Κώστα Κυριαζή «Ρωμανός Διογένης», που έκανε ο Νίκος Φώσκολος, αναλαμβάνοντας και τη σκηνοθεσία (τηλεσκηνοθέτης ήταν ο Κώστας Ανδρίτσος). Παρουσιάζει ένα πολύ σημαντικό και αποφασιστικής σημασίας χρονικό διάστημα της βυζαντινής αυτοκρατορίας και τον τρόπο με τον οποίο σιγά-σιγά εκείνη άρχισε ν’ αποσυντίθεται.

Τα γυρίσματα ξεκίνησαν στις αρχές του 1977, με στόχο η μετάδοση του σίριαλ να ξεκινήσει τον Απρίλιο. Ωστόσο, διάφορες δυσκολίες επέφεραν μια σχετικά μακρά καθυστέρηση και το πρώτο επεισόδιο μεταδόθηκε από την ΥΕΝΕΔ την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 1977, στις 20:45. Λίγο πιο νωρίς (19 Οκτωβρίου), προβλήθηκε μια «εισαγωγική» εκπομπή, που αποτελούσε προπομπό για την έναρξη της σειράς. Το αρχικό σχέδιο, ήταν να γυριστούν τρεις κύκλοι επεισοδίων, αλλά τελικώς γυρίστηκε μόνον ένας.

Τόσο η συναρπαστική ιστορία, όσο και οι εκλεκτοί πρωταγωνιστές μ’ επικεφαλής τον Νίκο Βασταρδή, τη Βούλα Ζουμπουλάκη και τον Δημήτρη Μυράτ, κράτησαν αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού μέχρι και τις 27 Δεκεμβρίου 1978, όταν μεταδόθηκε το 54^ο και τελευταίο επεισόδιο.

Έκτοτε, προβλήθηκε σ’ επανάληψη από τον Ιούνιο του 1980 ως τον Ιούλιο του 1981 κι αμέσως μετά, οι «εγκληματίες» του ραδιομεγάρου τη διέγραψαν από το αρχείο, με αποτέλεσμα σήμερα να μην υπάρχουν παρά ελάχιστα πλάνα από αυτή την εξαιρετική σειρά. Κάποια από αυτά, παρουσιάστηκαν στην εκπομπή «Το σίριαλ των σίριαλ» το 1991 και προέρχονται από το επεισόδιο της 19^ης Ιουλίου 1978…

Η υπόθεση

Η έναρξη της ιστορίας εντοπίζεται το 1067 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δούκας (Γιώργος Μπάρτης) είναι βαριά άρρωστος. Πριν πεθάνει, ορίζει διάδοχό του τη σύζυγό του Αυγούστα Ευδοκία τη Μακρεμβολίτισσα (Βούλα Ζουμπουλάκη), αλλά μ’ έναν όρο άκρως ταπεινωτικό για κείνη. Να υπογράψει επίσημο χρυσόβουλο ότι δε θα ξαναπαντρευτεί, ώστε να μείνει ο θρόνος στο γιο του. Εκείνη δέχεται μετά από πολλούς δισταγμούς, το έγγραφο παραδίδεται στον πατριάρχη Ξιφλίνο (Γιάννης Κωστής) και ο αυτοκράτορας πεθαίνει.

Την ίδια στιγμή, ο πιο γενναίος και ικανός στρατηλάτης της αυτοκρατορίας Ρωμανός Διογένης (Νίκος Βασταρδής), βλέπει με θλίψη την ιδιαίτερη πατρίδα του την Καππαδοκία να ρημάζεται από τις ορδές των βαρβάρων Σελτζούκων Τούρκων, χωρίς ο ίδιος να μπορεί να κάνει το παραμικρό. Και τούτο, γιατί δεν έχει αυτοκρατορική εντολή για κάτι τέτοιο. Ωστόσο, οι γύρω του προσπαθούν να τον πείσουν να πάρει το θρόνο ως στασιαστής.

Όμως, εκείνος επιλέγει να παρουσιαστεί στον αδερφό του νεκρού αυτοκράτορα, τον Καίσαρα Ιωάννη Δούκα (Γιώργος Τζώρτζης) και τον εκλιπαρεί να συγκροτήσει γερό κι αξιόμαχο στρατό, ώστε ν’ αντιμετωπιστεί αποφασιστικά η επέλαση των εχθρών. Αλλά αυτός όχι μόνον αρνείται, αλλά αντιμετωπίζει με προκλητικό και προσβλητικό τρόπο το Ρωμανό, τον οποίο μισεί και θέλει να εξοντώσει.

Μετά από αυτό, αποφασίζει να ζητήσει ακρόαση από την ίδια την αυτοκράτειρα Ευδοκία και να της επισημάνει τους κινδύνους που υπάρχουν. Τόσο ο Δούκας, όσο και ο πρωτοβεστιάριος του παλατιού, μέγας φιλόσοφος αλλά άκρως ραδιούργος Μιχαήλ Ψελλός (Δημήτρης Μυράτ) την προτρέπουν να μη τον δεχτεί.

Όταν όμως εκείνη αντιλαμβάνεται τις απειλές που θα περικυκλώσουν το θρόνο της αν η κατάσταση με τους Σελτζούκους Τούρκους συνεχιστεί, δέχεται ν’ ακούσει το Ρωμανό, προκαλώντας την οργή των δύο συμβούλων της. Και τούτο γιατί αφενός μεν πιστεύουν ότι ο στρατηλάτης είναι σφετεριστής του θρόνου, αφετέρου διότι η ανδρική γοητεία του δε θα περάσει απαρατήρητη από την αυτοκράτειρα…

Πράγματι, η συνάντηση γίνεται και ο Ρωμανός της παρουσιάζει με κάθε λεπτομέρεια την κατάσταση. Η Ευδοκία συγκινείται από τη γενναιότητά του, αλλά προσπαθώντας να κρατήσει τις ισορροπίες αποφεύγει να του δώσει ξεκάθαρη απάντηση. Έτσι, ο καιρός περνά και η επέλαση των εχθρών συνεχίζεται. Τότε, μην έχοντας άλλη επιλογή, ο Ρωμανός αποφασίζει να προχωρήσει σε στάση εναντίον του παλατιού, προσπαθώντας να εξαναγκάσει τους επικεφαλής να συγκροτήσουνε στρατό.

Τα σχέδιά του είναι μυστικά, αλλά ο πανούργος Ψελλός καταφέρνει να τα μάθει και η σύλληψη του δρουγγάριου Κωνσταντίνου Ίσαυρου (Γιώργος Βουτσίνος) είναι η αρχή του τέλους. Εκείνος, πιστός στο Ρωμανό και φίλος του, αρνείται να προδώσει τη στάση παρά τα φρικτά βασανιστήρια που υφίσταται. Όταν όμως του υπόσχονται ότι θα προαχθεί στο βαθμό του τουρμάρχη, αμέσως μαρτυρά τα πάντα. Έτσι, το πρωί του Δεκαπενταύγουστου του 1067, ο Ρωμανός συλλαμβάνεται πριν προλάβει να επιχειρήσει το τόλμημά του, φυλακίζεται και πλέον καταλαβαίνει ότι η καταδίκη του σε θάνατο είναι δεδομένη.

Προς αυτή την κατεύθυνση κινούνται ο Δούκας με τον Ψελλό, που στοχεύουνε σε μια σύντομη δίκη και σε απόφαση εκτέλεσης του στρατηλάτη με συνοπτικές διαδικασίες. Όμως, τα σχέδιά τους θα χαλάσει η Ευδοκία, η οποία είναι γοητευμένη από τον ατρόμητο άνδρα. Ζητά να τον δικάσει η ίδια και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, επικρατεί μεγάλη ένταση.

Ο Ρωμανός παραδέχεται τη στάση που ετοίμαζε, αλλά επισημαίνει ότι ο στόχος του ήταν η απελευθέρωση της πατρίδας. Δούκας και Ψελλός εισηγούνται τη θανατική καταδίκη του, ωστόσο η αυτοκράτειρα εκπλήσσει τους πάντες με την απόφασή της. Του χαρίζει τη ζωή και τον εξορίζει στα πατρικά κτήματά του στην Καππαδοκία, αφαιρώντας του παράλληλα όλα τα στρατιωτικά αξιώματά του.

Κατά την πορεία του για εκεί μαζί με τα παιδιά και τους υπηρέτες του, δέχεται απόπειρα δολοφονίας που φυσικά έχουν οργανώσει οι παλατιανοί εχθροί του, την οποία γνωρίζει από πριν. Και τούτο γιατί η Ευδοκία φρόντισε να τον ενημερώσει μέσω του φίλου του Μιχαήλ (Αλμπέρτο Εσκενάζι), δίνοντας μάλιστα εντολή να υπάρχει συνοδεία κατά τη διάρκεια της πορείας του. Ο μέγας στρατηλάτης καταφέρνει να σκοτώσει τον αντίπαλό του, αλλά περνά πικρές ημέρες στην Καππαδοκία, βλέποντας ότι είναι ανίσχυρος να εμποδίσει την επέλαση των Σελτζούκων Τούρκων.

Όμως, όταν μαθαίνει ότι αυτοί επιτέθηκαν στην Καισάρεια και ξεκίνησαν λεηλασίες και σφαγές, αποφασίζει να δράσει αυτοβούλως. Οπλίζει μερικούς άνδρες του, σπεύδει στην περιοχή και καταφέρνει αρχικώς να τους παραπλανήσει κι εν συνεχεία να τους εξοντώσει.

Τα νέα για το μεγάλο κατόρθωμά του φτάνουν στην Κωνσταντινούπολη κι αμέσως η Ευδοκία του δίνει πίσω όλα τα στρατιωτικά αξιώματά του, τον προάγει σε αρχιστράτηγο και του δίνει τη δυνατότητα να επιστρέψει στη βασιλεύουσα. Έτσι, ο πανίσχυρος πια Ρωμανός καταφέρνει να πείσει το παλάτι να συγκροτήσει ισχυρό στρατό και να πολεμήσει τους εχθρούς.

Μετά από όλα αυτά, η Αυγούστα Ευδοκία αποφασίζει να τον παντρευτεί, ξέροντας αφενός ότι θα κάνει έξαλλους το Δούκα και τον Ψελλό κι αφετέρου ότι υπάρχει το χρυσόβουλο το οποίο της απαγορεύει κάτι τέτοιο. Ωστόσο, ένα τυχαίο περιστατικό έρχεται να τη βγάλει από το αδιέξοδο. Ο αδελφός του πατριάρχη, ο Βάρδας (Γιώργος Σούτης), εμπλέκεται σε διάφορα ερωτικά σκάνδαλα, με τελευταίο την ατίμωση της αρχοντοπούλας Θεοφανώς (Μαρία Μαργαρίτη).

Έτσι, η αυτοκράτειρα καλεί τον πατριάρχη και του ζητά να της επιστρέψει το έγγραφο με τον όρκο τους, παραπλανώντας τον ότι θα δώσει το θρόνο στο Βάρδα. Εκείνος πείθεται και πλέον η Ευδοκία είναι ελεύθερη να προχωρήσει στο γάμο της με το Ρωμανό. Όταν ο πατριάρχης αντιλαμβάνεται την απάτη αντιδρά έντονα και προσπαθεί να ματαιώσει την τελετή ακόμα και κατά τη διάρκειά της χωρίς να τα καταφέρει, παρά τη συμμετοχή της αυτοκρατορικής φρουράς στα σχέδιά του…

Ο Ρωμανός είναι πια αυτοκράτορας, αλλά το ίδιο καλόψυχος, μεγαλόψυχος και ανύποπτος για τα ραδιούργα σχέδια των παλατιανών αντιπάλων του. Δε διστάζει μάλιστα να δώσει προαγωγές στους ανθρώπους τους, χωρίς φυσικά ν’ αντιλαμβάνεται ότι τους προσφέρει απλόχερα την ευκαιρία να τον ρίξουν από το θρόνο. Έτσι, ενώ νομίζει ότι γυμνάζουν έναν αξιόμαχο στρατό που θα είναι πανέτοιμος να υπερασπίσει τα εδάφη της αυτοκρατορίας, όταν το Μάρτιο του 1068 ξεκινά για εκστρατεία στην Ασία, σε μιαν επιθεώρηση διαπιστώνει ότι ο «στρατός» αποτελείται από ελάχιστους ρακένδυτους αμάχους και μερικά αδύναμα άλογα. Τα σχέδια της προδοσίας έχουνε μπει σ’ εφαρμογή…

Όμως, παρά την αρχική απογοήτευσή του ξεκινά μια προσπάθεια να τους εκγυμνάσει εντατικά, ώστε να είναι όσο γίνεται πιο έτοιμοι την ώρα της μάχης. Ωστόσο, δεν προλαβαίνει να κάνει πολλά, καθώς μιαν αιφνιδιαστική επίθεση των Τούρκων στον κάμπο της Ιεράπολης διαλύει το βυζαντινό στρατό. Πάντως, με το στρατηγικό μυαλό του καταφέρνει την επόμενη μέρα να γελάσει τελευταίος, καθώς δίνει εντολή οπισθοχώρησης, θέλοντας με αυτό τον τρόπο να κάνει τον εχθρό να πιστέψει ότι παραδίδεται. Έτσι, επιτίθεται αιφνιδιαστικά και συντρίβει τον τουρκικό στρατό.

Επιστρέφει λοιπόν στην Κωνσταντινούπολη νικητής μεν, αλλά χωρίς να έχει εξουδετερώσει τους εχθρούς και κατηγορεί τους Δούκα και Ψελλό για ελλιπή προετοιμασία του στρατού. Περιμένει να περάσει ο χειμώνας και την άνοιξη του 1071, ξεκινά και πάλι εκστρατεία εναντίον των Τούρκων. Σε πρώτη φάση, οι βυζαντινοί φαίνεται να κερδίζουν ολοκληρωτικά τους αντιπάλους τους.

Όμως, στις 19 Αυγούστου 1071 στη μάχη του Μάντζικερτ, ο Ρωμανός προδίδεται από τους παλατιανούς αντιπάλους του και βρίσκεται αιχμάλωτος στα χέρια των Τούρκων. Έτσι, Δούκας και Ψελλός βρίσκουν την ευκαιρία να ζητήσουν εκβιαστικά από την Ευδοκία να υπογράψει την εκθρόνισή του και να ορίσει αυτοκράτορα το γιο της Μιχαήλ.

Αυτό γίνεται, τη στιγμή που ο Ρωμανός αφήνεται ελεύθερος από τους Τούρκους, οι οποίοι μάλιστα προτείνουν άκρως ευνοϊκούς όρους στο παλάτι. Ωστόσο, οι παλατιανοί τους απορρίπτουν και μόλις ο Ρωμανός επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη προσπαθεί να ξαναπάρει το θρόνο, αλλά χάνοντας τη μάχη της Αμάσειας από το Δούκα, συλλαμβάνεται, τυφλώνεται κι εξορίζεται, για να πεθάνει το 1072. Η δε Ευδοκία, εξορίζεται σε μοναστήρι στην Πρίγκηπο…

Το καστ

Με πρωταγωνιστές το Νίκο Βασταρδή, τη Βούλα Ζουμπουλάκη και το Δημήτρη Μυράτ, πώς ήταν δυνατό να μην είχαμε σπουδαίες ερμηνείες σε τούτη τη σειρά; Αυτοί οι τρεις μεγάλοι κι αξέχαστοι ηθοποιοί, βάλανε τη σφραγίδα τους στο «Πορφύρα κι αίμα» και είναι κρίμα που δεν υπάρχουνε τα επεισόδια, ώστε να μπορεί ν’ αποδειχτεί του λόγου το αληθές. Ειδικά ο Βασταρδής, ο οποίος είχε και την εμπειρία συμμετοχής σε σίριαλ με θέμα το Βυζάντιο, καθώς είχε παίξει και στο «Εν τούτω νίκα» του Νίκου Φώσκολου…

Ελπιδοφόρο το τηλεοπτικό ντεμπούτο του Αλμπέρτο Εσκενάζι, ενώ εκτός από τους ήδη αναφερθέντες ηθοποιούς, στο σίριαλ συμμετείχαν και οι Πέπη Μεταλλείδου (Πατρικία Ζωστή, πρώτη κυρία επί των τιμών της αυτοκράτειρας και παράλληλα, αφηγήτρια της σειράς), Γιώργος Γραμματικός (Ανδρόνικος Δούκας, γιος του Ιωάννη), Βάντα Καρακατσάνη (Πατρικία Άννα), Γωγώ Αντζολετάκη (Θεοδώρα, προσφυγοπούλα απ’ την Καππαδοκία κι ερωτευμένη με το Ρωμανό), Νίκος Τσούκας, Μάρθα Κουμπάρου (Κάτουλος κι Ερασμία, δύο απλοί χωρικοί), Ερρίκος Μπριόλας (Νικηφόρος Βασιλάκιος), Χρήστος Κωνσταντόπουλος (Γεώργιος), Νίκος Γαλιάτσος (Αλέξιος), Χρήστος Νάτσιος (Δημήτριος), Γρηγόρης Βαλτινός (Θεόφιλος -αναφέρεται με το επώνυμο Ιωακειμίδης, που είναι και το πραγματικό του…), Κλειώ Μυσίρη (Πουλχερία), Νίκος Νικολάου (Πραιπόζητος Οστιάριος).

Ακόμα, οι Τίμος Περλέγκας (Μαρντούχ, Πέρσης κακοποιός), Νίκος Δενδρινός (Θεοδόσιος), Ντόρα Χατζηγιάννη (Σελήνη), Νίκος Παπακωνσταντίνου (Άγιος Νίκωνος του Μετανοείτε ή «Γρηγορείτε»), Ανδριανή Τουντοπούλου (Πατρικία Μυρσίνη), Πάνος Αναστασόπουλος (μίμος Λέων), Βίνα Ασίκη (Μέλισσα, λαϊκή και αθυρόστομη μίμος), Άγγελος Γεωργιάδης (Κωνσταντίνος), Δημήτρης Βάκης (Νικηφόρος), Ειρήνη Μαρκογιάννη (Πατρικία Λυδία), Δημήτρης Κοντογιάννης (αφηγητής) κ.α. Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα εξαιρετικό καστ από κάθε άποψη…

Σχόλιο

Με ελάχιστα πλάνα ως «οδηγό», πόσο ασφαλές μπορεί να είναι το οποιοδήποτε σχόλιο για τη σειρά; Πάντως, είναι φανερό ότι επρόκειτο για μια παραγωγή με πολλά και πανάκριβα σκηνικά και κοστούμια, ενώ η υποδοχή της από το κοινό ήτανε κάτι παραπάνω από διθυραμβική. Μάλιστα, αρκετοί μαθητές της εποχής (και όχι μόνο) στέλνανε γράμματα στα περιοδικά, συγχαίροντας την ΥΕΝΕΔ για τη μετάδοση του σίριαλ, τονίζοντας ότι τους βοηθά να μαθαίνουν ιστορία και μάλιστα, ότι το κάθε επεισόδιο γινόταν θέμα συζήτησης στην τάξη την επόμενη μέρα…

Ωστόσο, οι κριτικοί δεν ήταν το ίδιο θερμοί κι ενθουσιασμένοι. Κάποιοι έγραψαν ότι η σειρά είναι από τη μια Βυζάντιο κι από την άλλη Φώσκολος, θέλοντας να επισημάνουν ότι η διασκευή του βιβλίου είχε το λεξιλόγιο και φρασεολόγιο που χρησιμοποιούσε ο αξέχαστος σκηνοθέτης και σεναριογράφος στα έργα του. Όπως και να ‘χει, η «Πορφύρα κι αίμα» άφησε εποχή και πρόκειται για τη δεύτερη και τελευταία σειρά που είδαμε με «βυζαντινό» θέμα, που ήταν το πιο αγαπημένο του Φώσκολου. Άλλωστε, τη δική του υπογραφή είχε και η πρώτη («Εν τούτω νίκα»)…

Πάντως, στο έργο φαίνεται καθαρά πόσο ολέθρια είναι τα αποτελέσματα των άκρατων προσωπικών φιλοδοξιών ορισμένων προσώπων και πόσο πιστή είναι η εφαρμογή του ρητού ότι πάντα τα κάστρα πέφτουν από μέσα. Δυστυχώς, το μήνυμά του είναι άκρως διαχρονικό…

Οι παλαιότεροι τηλεθεατές και ιδιαίτερα εκείνοι που ήτανε σε μικρή ηλικία, θυμούνται ακόμα και σήμερα τη στιγμή της τύφλωσης του Ρωμανού ως μια από τις πιο έντονες και τρομακτικές σκηνές στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης, με την ανάλογη μουσική που τη συνόδευε. Πόσο κρίμα είναι που χάθηκαν όλα αυτά για πάντα, εξαιτίας κάποιων ανόητων κι αμόρφωτων χαραμοφάηδων, που κατέστρεψαν το αρχείο της ΕΡΤ και της ΥΕΝΕΔ από το 1981 κι έπειτα.

Σημειωτέον ότι λόγω του ότι είχαν γυριστεί πολλά επεισόδια, η “Πορφύρα κι αίμα” ήταν μια από τις τρεις ελληνικές σειρές (οι άλλες δύο “Οι Πανθέοι” και “Ο ταξιτζής”) που μεταδίδονταν κανονικά κατά τη διάρκεια της απεργίας των ηθοποιών, που ξεκίνησε το Μάρτιο κι έληξε τον Ιούνιο του 1978…

Σημείωση: Οι φωτογραφίες προέρχονται από τεύχη του περιοδικού “Ραδιοτηλεόραση”, που υπάρχουν στο αρχείο του συντάκτη της στήλης.

———–

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…