Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
Τηλεοπτικές στιγμές που μας έκαναν να γελάσουμε, να κλάψουμε, να μελαγχολήσουμε, να ταυτιστούμε με τους ήρωες και να πάσχουμε μαζί τους. Πόσα συναισθήματα δε γέννησαν σε όλους μας αξέχαστα σίριαλ της μικρής οθόνης. «Ασπρόμαυρα κι έγχρωμα», άφησαν το σημάδι τους στο μυαλό και στην καρδιά μας και τα θυμόμαστε με νοσταλγία μέσα σ’ αυτό το άθλιο τηλεοπτικό τοπίο του σήμερα…
Αυτή η στήλη λοιπόν, κάθε 15 ημέρες θα σας παρουσιάζει κι από μία σειρά που έγραψε τη δική της ξεχωριστή ιστορία στην ασπρόμαυρη ή στην έγχρωμη τηλεόραση στα πρώτα 20 χρόνια πορείας της. Φιλοδοξία της, να σας θυμίσει μοναδικές κι ανεπανάληπτες στιγμές που δε θα σβήσουν ποτέ ο χρόνος και η μνήμη!
———————————————–
Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία μετά τις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981, δε σήμανε μόνο την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στην Ελλάδα. Οι νέοι κυβερνώντες έδειξαν αμέσως τις προθέσεις τους και κυριολεκτικά εν μία νυκτί, «ξήλωσαν» σχεδόν όλα όσα είχαν να κάνουν με το προηγούμενο κυβερνητικό σχήμα. Ουσιαστικά, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα κατάφεραν να δημιουργήσουν το λεγόμενο «πελατειακό κράτος», το οποίο μας ταλαιπωρεί μέχρι και τις μέρες μας κι έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στον εκτροχιασμό της ελληνικής οικονομίας…
Φυσικά, η τηλεόραση δε θα μπορούσε ν’ αποτελέσει εξαίρεση. Πέραν της αλλαγής προσώπων στους δύο τηλεοπτικούς σταθμούς που υπήρχαν τότε, δόθηκε εντολή να μη μεταδοθεί ούτε ένα από τα σίριαλ που είχαν ξεκινήσει να γυρίζονται επί της παλιάς διοικήσεως! Έτσι, έμειναν στο συρτάρι σειρές όπως «Ο κίτρινος φάκελος», «Οι φρουροί της Αχαΐας», «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους», «Τ’ ανάποδα» κ.α., ενώ ακόμα και «Οι ακροβάτες» που είχε προγραμματιστεί να ξεκινήσουν το Δεκέμβριο του ’81, κόπηκαν κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, λόγω «χαμηλής ποιότητας».
Επιπλέον, σταμάτησαν εντελώς ξαφνικά δημοφιλέστατα σίριαλ, όπως ο «Μεθοριακός σταθμός» και «Η κραυγή των λύκων». Έτσι, οι μόνες ελληνικές σειρές που συνέχισαν την πορεία τους ως τις αρχές Απριλίου 1982, ήταν «Η Κρουσταλλένια» και «Ο κόσμος και ο Κοσμάς». Κι αυτό γιατί είχαν ξεκινήσει πριν τις εκλογές, οπότε θα ήταν εντελώς παράλογο να κοπούν στον αέρα…
Πέρασαν λοιπόν έξι μήνες μέχρι να βγουν στη μικρή οθόνη τα πρώτα σίριαλ της «Αλλαγής». Το πρώτο από αυτά, είχε καθαρά σοσιαλιστικό περιεχόμενο (τι άλλο άραγε;) και ήταν γραμμένο και σκηνοθετημένο από τον Γιώργο Μιχαηλίδη. Πρόκειται για «Τα Λαυρεωτικά-Η μεγάλη απεργία», το οποίο έκανε πρεμιέρα την Τρίτη του Πάσχα, 20 Απριλίου 1982 και ώρα 21:45. Διήρκεσε 13 επεισόδια και ολοκληρώθηκε στις 27 Ιουλίου της ίδιας χρονιάς.
Για δραματουργικούς λόγους, ο συγγραφέας και σκηνοθέτης έφερε κοντά δύο γεγονότα που είχαν συμβεί με διαφορά 23 ετών. Δηλαδή, τα Λαυρεωτικά του 1873 και τη μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου το 1896, που οδήγησε στην κατάληψη της πόλης από τους εργάτες και την επέμβαση του στρατού. Τα γυρίσματα έγιναν στο Λαύριο, στις παλιές και σχεδόν εγκαταλειμμένες εγκαταστάσεις των μεταλλείων που ακόμη διατηρούνταν τότε εκεί και στην Κηφισιά, όπου ειδικά για τη σειρά κατασκευάστηκαν οι άθλιες παράγκες που κατοικούσαν οι εργάτες.
Το σίριαλ κατάφερε να τερματίσει στην πρώτη θέση της θεαματικότητας για την τηλεοπτική σεζόν 1981-82, αλλά αντιμετώπισε αρκετές αρνητικές κριτικές για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάστηκε, κυρίως από τη μερίδα του Τύπου που ήταν φίλα προσκείμενος στην αντιπολίτευση. Όμως, πρόκειται για ένα ντοκουμέντο που αφορά κάποια σημαντικότατα γεγονότα στην Ελλάδα μετά το 1821 και θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας…
Η υπόθεση
Η ιστορία ξεκινά από ένα σοβαρό τραυματισμό εργάτη, έπειτα από πτώση των υποστυλωμάτων των γαλαριών όπου δούλευαν οι μεταλλωρύχοι. Ήταν ολοφάνερο ότι οι εγκαταστάσεις χρειάζονταν συντήρηση, γιατί είχαν συμβεί πολλά ανάλογα ατυχήματα. Ωστόσο, η εταιρεία «Σερπιέρη-Ρου Ντε Φρασινέ» στην οποία ανήκαν, επιχείρησε να ρίξει το φταίξιμο στους εργάτες και ν’ αποποιηθεί των ευθυνών της, αφενός μεν για να μη τους αποζημιώσει, αφετέρου για να μη πληρώσει για την επιδιόρθωση των γαλαριών.
Έτσι, δε δίστασε να δωροδοκήσει κάποιους εργαζόμενους στα μεταλλεία ώστε να υποστηρίξουν ότι δεν ευθύνεται η ίδια, ενώ πλήρωσε και δικούς της μηχανικούς για ν’ αποφανθούν ότι οι εγκαταστάσεις δεν είχαν το παραμικρό πρόβλημα. Όμως, αυτό οδήγησε τους εργάτες στο να στείλουν μια επιστολή στην κυβέρνηση, γραμμένη από το σοσιαλιστή δικηγόρο Λαμπαρίδη (Βύρων Πάλλης), στην οποία εξέθεταν την κατάσταση και την καλούσαν να λάβει μέτρα.
Ωστόσο, τούτο είχε ως αποτέλεσμα οι «υποκινητές» της όλης ενέργειας να μη καλούνται για μεροκάματο και σιγά-σιγά να συμβιβαστούν, ξεχνώντας ακόμα και την απεργία που σχεδίαζαν να κάνουν. Αυτοί ήταν ο Μιχάλης Μπαρτσάς (Χρήστος Καλαβρούζος), ο Βλάσης Θανασούλιας (Σταύρος Ξενίδης), ο Σωτήρης (Μπάμπης Αλατζάς), ο Αργύρης (Λάζος Τερζάς), αλλά και ο Πέτρος Παυλίδης (Κώστας Αρζόγλου), ο οποίος είχε καταφέρει να προσληφθεί ως γραμματέας του Σανζεράλ (Βασίλης Διαμαντόπουλος), διευθυντή της εταιρίας. Ιδιοκτήτης της, ήταν ο πάμπλουτος Σερπιέρης (Νίκος Κούρος)…
Στο μεταξύ, όλη αυτή η αναστάτωση που προκλήθηκε, δημιούργησε τριβές μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των αντίστοιχων της Ιταλίας και της Γαλλίας, οι οποίες προσπαθούσαν να υπερασπίσουν τα συμφέροντά τους. Κι αυτό γιατί οι ίδιες είχανε παραχωρήσει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των μεταλλείων του Λαυρίου στην εταιρεία «Σερπιέρη-Ρου Ντε Φρασινέ». Επιπλέον, ήδη είχε καλλιεργηθεί ο μύθος περί μεγάλου πλούτου στη γη της πόλης.
Τότε, βρέθηκε η λύση της μεταβίβασης των δικαιωμάτων της εταιρείας σε μια άλλη που δημιουργήθηκε ακριβώς γι’ αυτό το σκοπό, από τον τραπεζίτη Ανδρέα Συγγρό (Γιώργος Κυρίτσης). Εκείνος, πρωτοστάτησε στη δημιουργία μιας μεγάλης απάτης. Αποφάσισε να επενδύσει πάνω στο μακροχρόνιο θόρυβο περί του λαυρεωτικού πλούτου και να ξεκινήσει τη διάθεση μετοχών της νέας εταιρείας, οι οποίες κάθε μέρα έφταναν σε δυσθεώρητα ύψη. Έτσι, ακόμα και ο απλός κόσμος πουλούσε ό,τι είχε και δεν είχε για ν’ αγοράσει μετοχές, που έφτασαν στο σημείο να κοστίζουν ακόμα και 460 δραχμές!
Μόλις συνέβη τούτο, ο Συγγρός έδωσε εντολή να πουληθούν όλες οι μετοχές που είχαν αγοράσει οι βασικοί μέτοχοι της εταιρείας κι εντός ολίγων ημερών, εκείνες μετατράπηκαν σε άχρηστα χαρτιά, μηδαμινής αξίας. Πολλοί έχασαν όλη την περιουσία τους και οδηγήθηκαν στην καταστροφή και στην αυτοκτονία, αλλά ουδείς τιμωρήθηκε για την απάτη.
Στο μεταξύ, οι άθλιες συνθήκες υπό τις οποίες δούλευαν και ζούσαν οι εργάτες στο Λαύριο, τους οδήγησαν στην απόφαση ίδρυσης σωματείου. Σκοπός τους ήταν να διεκδικήσουν καλύτερη ποιότητα ζωής κι εργασίας, αλλά και καλύτερα μεροκάματα. Ουσιαστικά, ήταν σκλάβοι του κάθε εργολάβου, ο οποίος τους «νοίκιαζε» στην εταιρεία με μεροκάματο 3,40 δραχμών κι εκείνοι εισέπρατταν μόνο 2,80 (το υπόλοιπο το κρατούσε ο «μεσολαβητής»). Στην προκειμένη περίπτωση, αυτός που θησαύριζε στην πλάτη τους ήταν ο Γκέκας (Βασίλης Τσάγκλος).
Ωστόσο, οι άνθρωποι της εταιρείας έμαθαν τα σχέδια των εργατών κι αποφάσισαν να φέρουν άλλους από την Ιταλία με το μισό μεροκάματο, απολύοντας παράλληλα τους υπάρχοντες. Αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της αγανάκτησης. Αφού κατέβηκαν σε απεργία, ζήτησαν να συναντηθούν με τη διεύθυνση και να θέσουν τα αιτήματά τους. Όμως, βρήκαν κλειστές πόρτες κι αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους.
Έτσι, εισέβαλλαν μέσα στα γραφεία της εταιρείας και διέλυσαν τα πάντα, σκοτώνοντας παράλληλα και κάποιους που προσπάθησαν να τους εμποδίσουν. Στην πραγματικότητα, ο Σανζεράλ είχε δώσει εντολή στους δικούς του να χτυπήσουν στο ψαχνό τους εργάτες, οι οποίοι όπως ήταν φυσικό υπερασπίστηκαν τον εαυτό τους και το δίκιο τους.
Παράλληλα, έκαναν κατάληψη στο εργοστάσιο και η διεύθυνση αποφάσισε να καλέσει το στρατό από την Αθήνα για να βάλει τάξη. Συνελήφθησαν αρκετοί εργάτες και παραπέμφθηκαν σε δίκη, με όλα τα στοιχεία να είναι εναντίον τους. Όμως, στο τέλος αθωώθηκαν κι επιπλέον, κέρδισαν και αύξηση μιας πεντάρας στο μεροκάματό τους. Από εκεί και πέρα, η δημιουργία του συνδικάτου τους ήταν πλέον θέμα χρόνου…
Το καστ
Ο Γιώργος Μιχαηλίδης κατάφερε να συγκεντρώσει στα «Λαυρεωτικά» μια πλειάδα σπουδαίων και σημαντικότατων πρωταγωνιστών, οι οποίοι έδωσαν το δικό τους ξεχωριστό τόνο στο σίριαλ. Αν και κάπως υπερβολικός σε ορισμένα σημεία, ο Βασίλης Διαμαντόπουλος ήταν εξαιρετικός στο ρόλο του Σανζεράλ, ενώ ο Κώστας Αρζόγλου ως γραμματέας του αλλά και υποστηρικτής των εργατών, κέρδισε τη συμπάθεια του κοινού.
Επίσης, ο Βύρων Πάλλης με τη μεγάλη εμπειρία και τις ανάλογες υποκριτικές ικανότητες υποδύθηκε με ιδανικό τρόπο το δικηγόρο Λαμπαρίδη, ο οποίος θυσιάζει τη δουλειά του στο βωμό των ιδεών του και του δικαίου των αδικουμένων. Εξαιρετικός στο ρόλο του Συγγρού και ο Γιώργος Κυρίτσης.
Από εκεί και πέρα, ο Χρήστος Καλαβρούζος, ο Μπάμπης Αλατζάς και ο Σταύρος Ξενίδης ήταν υποδειγματικοί στην ερμηνεία των εργατών που πολεμούν για το δίκιο τους, ενώ ξεχωρίζει η συμμετοχή της Αφροδίτης Γρηγοριάδου στο ρόλο της συζύγου του Σανζεράλ. Μιας γυναίκας γεμάτη τρυφερότητα κι ανάγκη γι’ αγάπη, την οποία όμως ο άντρας της παραμελεί κι εκείνη βρίσκει όσα ήθελε στην αγκαλιά του γραμματέα του, του Πέτρου Παυλίδη.
Γενικότερα, όλοι οι ηθοποιοί που συμμετείχαν, έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους για την επιτυχημένη διεκπεραίωση της σειράς. Αυτοί ήταν οι Δημήτρης Τζουμάκης (Χρήστος Βαλαώρας, εργάτης που δωροδοκήθηκε επανειλημμένως από την εταιρεία για να πει ψέματα, αλλά στη δίκη είπε την αλήθεια), Έρση Μαλικένζου (Δήμητρα, σύζυγος του Χρήστου που την κακοποιούσε), Πάρις Κατσίβελος (Βασιλιάς Γεώργιος Α`), Τάσος Παλαντζίδης (Χαράλαμπος, εργάτης), Τάσος Υφάντης (Ζιλ Φερρύ, πρέσβης της Γαλλίας στην Ελλάδα), Γιώργος Σταμάτης (γιος του Γκέκα), Κυριάκος Κατριβάνος (αστυνόμος Καραγιώργης), Γιώργος Μπάρτης (Αλμπράν, μηχανικός της εταιρείας), Δημήτρης Ζακυνθινός (ανακριτής), Τώνης Γιακωβάκης (πρόεδρος του δικαστηρίου), Δευκαλίων Κόμης (συνήγορος πολιτικής αγωγής), Νίκος Δαφνής (λοχαγός), Μαριαλένα Κάρμπουρη (χήρα νεκρού εργάτη), Τάσος Κωστής (Γεώργιος Καλογερόπουλος, υπάλληλος στα γραφεία της εταιρείας), Νίκος Λυκομήτρος (Δαμιανός), Μαίρη Νάνου (κυρία ανακριτού) κ.α.
Σχόλιο
Έχω την άποψη ότι ορισμένες κριτικές που δημοσιεύτηκαν τότε στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο, ήταν εντελώς άδικες για τη σειρά. Πρόκειται για μια πολύ καλή προσπάθεια παρουσίασης δύο σημαντικότατων ιστορικών γεγονότων της Ελλάδας του 19ου αιώνα, δοσμένη με αρκετό ρεαλισμό και ακρίβεια. Εξαιρετική η διανομή των ρόλων, η σκηνοθεσία και η εικόνα που προβλήθηκε, αν και η αλήθεια είναι ότι κάποιες φορές υπήρξαν ορισμένες υπερβολές τόσο στο σενάριο, όσο και στον τρόπο ερμηνείας των ηθοποιών.
Σίγουρα πρόκειται για ένα «βαρύ» σίριαλ, που το κοινό εκείνης της εποχής ίσως να μην είχε συνηθίσει. Όμως, όταν πρόκειται για την ιστορία της πατρίδας μας, θεωρώ ότι δεν παίζει τον παραμικρό ρόλο το ύφος της σειράς, αλλά αυτά καθαυτά τα γεγονότα που παρουσιάζει.
Είμαι δε βέβαιος ότι αν προβαλλόταν σήμερα, θα κέρδιζε ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι τηλεθέασης. Πάντως, σώζεται στο αρχείο της ΕΡΤ και δεν αποκλείεται κάποια στιγμή να το ξαναδούμε. Θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς άλλωστε είναι κι επίκαιρο κατά μία έννοια, αφού και στις μέρες μας υπάρχει εκμετάλλευση των εργαζομένων, αλλά και ο ρόλος που παίζουν οι ξένοι στα εσωτερικά της χώρας μας…
Να πούμε ότι κάποια χρόνια μετά την πρώτη προβολή του, είχε κυκλοφορήσει σε δύο βιντεοκασέτες διάρκειας δύο και κάτι ωρών η καθεμιά, οι οποίες περιέχουν τα κυριότερα στιγμιότυπα της σειράς σε μορφή ταινίας. Η παραγωγή ήταν του Σούλη Αθανασίου, ενώ ξεχωρίζει η εξαιρετική μουσική του Γιάννη Ζουγανέλη και το τραγούδι με την Ισιδώρα Σιδέρη, που ακουγόταν στους τίτλους τέλους κάθε επεισοδίου…
———–
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…