Πρόσωπα

Ευγένιος Σπαθάρης

«Κι όλα ξεχασμένα, παραπεταμένα τ' άφησες εχτές κι έγινε η Ελλάδα, όπως του Σπαθάρη ο παλιομπερντές...» τραγουδούσε η Σωτηρία Μπέλλου στα «Λαϊκά προάστια» του Ηλία Ανδριόπουλου και του Μιχάλη Μπουρμπούλη (στο τραγούδι «Μεταξουργείο»).

Τα φώτα απ' το μπερντέ του Ευγένιου Σπαθάρη έσβησαν οριστικά, αφού όπως έχετε πληροφορηθεί ο 86χρονος καραγκιοζοπαίχτης έφυγε από τη ζωή το βράδυ του περασμένου Σαββάτου πλήρης ημερών, έργου, προσφοράς και αναγνώρισης τόσο από τον απλό λαό όσο και από κορυφαίες προσωπικότητες του πνεύματος, ανάμεσα στους οποίους και ο Γιάννης Τσαρούχης: «Οι φωνές του Καραγκιόζη, όπως οι φωνές των πλανόδιων μικροπωλητών, δυνατές, αγνές, μεσογειακές, με μια επισημότητα που σε κάνει ν' απορείς και να μην ξέρεις σε ποια μεγάλη αυλή μαθήτεψαν ή από ποια μεγάλη θρησκεία προέρχονται... Όλη η νοστιμάδα της ελληνικής φυλής εκφρασμένη με ήχους...» («Σκόρπιες σκέψεις για τον Καραγκιόζη», από το βιβλίο του Γιάννη Τσαρούχη «Αγαθόν το εξομολογείσθαι», εκδόσεις «Καστανιώτη»).

«Δεν έχω δει πιο γλυκό άνθρωπο», δήλωσε ο Διονύσης Σαββόπουλος. «Η λαϊκή αριστοκρατία αυτοπροσώπως». Και ο Κώστας Γεωργουσόπουλος: «Έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο που ζει μέσα στην παράδοση. Που αφομοιώνει ιδέες και τις περνάει και στην τέχνη του».

Πέρασε και στη δισκογραφία ο Ευγένιος Σπαθάρης, αφού άρχισε να δισκογραφεί παραστάσεις του Καραγκιόζη, ήδη, από το 1962! Το τελευταίο του έργο, «Σκιών καμώματα», με τον ηθοποιό Τάκη Βαμβακίδη στο ρόλο του Καραγκιόζη, κυκλοφόρησε το 2002. Στις αρχές της δεκαετίας του ογδόντα, τον βρίσκουμε στο δίσκο «Ο Καραγκιόζης και οι Βάτραχοι», μια μεταφορά των αριστοφανικών «Βατράχων» σε μουσική του Δημήτρη Λέκκα και κείμενα του Γιώργου Παυριανού, με το Νίκο Δημητράτο στο τραγούδι.

Δεν είπε όχι ο Ευγένιος Σπαθάρης και στα νέα παιδιά και στην επιθυμία τους να εντάξουν τη φωνή του στους δικούς τους ήχους. Έτσι ο Καραγκιόζης του βρέθηκε δίπλα στους «Modern Fears» το 1992, αλλά και στους «Mode Plagal» το 2001. Επίσης, μοιράστηκε με τη Γλυκερία το γνωστό τραγούδι του Στέλιου Φωτιάδη και του Πάνου Φαλάρα «Για την Ελλάδα», στο δίσκο της Γλυκερίας «Η χώρα των θαυμάτων», εν έτει 1992. Την ίδια χρονιά ο Σταύρος Ξαρχάκος, σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, έγραψε τα τραγούδια «Ο Καραγκιόζης και ο Τέως» και «Ο Καραγκιόζης και τα τούβλα», για το Καραγκιόζη του Ευγένιου Σπαθάρη, τότε στο ραδιόφωνο του «Σκάι». Τα τραγούδια αυτά περιλαμβάνονται σε μια συλλογή επιτυχιών του Σταύρου Ξαρχάκου, με τον τίτλο «Ακούσατε, ακούσατε».

Άφησα για το τέλος «Το Καταραμένο Φίδι» του Μάνου Χατζιδάκι, μια σουίτα για μπαλέτο, σε λιμπρέτο και στίχους από το θέατρο σκιών, για δύο αντρικές φωνές και δυο πιάνα. Το έργο παρουσιάστηκε από το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου στο θέατρο «Ρεξ» το 1950 και αργότερα τα τραγούδια ηχογραφήθηκαν από τη φωνή του Γιώργου Μούτσιου. Η συμβολή του Ευγένιου Σπαθάρη στο ανέβασμά του υπήρξε καθοριστική. Βρέθηκε τότε δίπλα στη Ραλλού Μάνου, στο Μάνο Χατζιδάκι και στο Νίκο Χατζηκυριάκο - Γκίκα, που ετοίμασε τα σκηνικά. Να πως θυμόταν ο ίδιος ο καραγκιοζοπαίχτης τη συνεργασία του με το Χατζιδάκι:
«Ο Μάνος, με την αγάπη του, έβαλε ένα λίθο στην τέχνη μου και στην τέχνη του Καραγκιόζη, η δε Ραλλού Μάνου, από το 1950, δεν έπαψε να παρουσιάζει Το Καταραμένο Φίδι του Χατζιδάκι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από τότε έγινα κι εγώ μόνιμος συνεργάτης του Χοροδράματος για δεκαπέντε χρόνια, στην εκτέλεση κοστουμιών και σκηνικών. Δεν θα ξεχάσω τα ασταμάτητα χειροκροτήματα στο τέλος της πρεμιέρας του έργου, που, βγάζοντας το κεφάλι μου από το κοστούμι του Φιδιού, μαζί και ο Μάνος και η Ραλλού, αντίκρισα το κατενθουσιασμένο κοινό...» (Απόσπασμα από κείμενο του Ευγένιου Σπαθάρη στο βιβλίο «Ανοιχτές Επιστολές στον Μάνο Χατζιδάκι», εκδόσεις «Μπάστας - Πλέσσας», 1996).

Χατζιδάκις και Σπαθάρης βρέθηκαν μαζί και στην «Οδό Ονείρων», στο θέατρο «Μετροπόλιταν», το καλοκαίρι του 1962. Ο λόγος και πάλι στον Ευγένιο Σπαθάρη:
«Φεύγοντας ο Χορν, θέλησε ο Μάνος να βάλει στο νούμερό του εμένα. Και πράγματι παίζαμε κάθε μέρα και νέο έργο του Καραγκιόζη, που κρατούσε είκοσι λεπτά, με αυτοσχεδιασμό μουσικής του Μάνου».

Ιδιοφυής καλλιτέχνης και εμβληματική μορφή του λαϊκού μας πολιτισμού, ο Ευγένιος Σπαθάρης συμμετείχε σε κινηματογραφικές ταινίες, βρέθηκε στο «Κύτταρο» δίπλα στο Σαββόπουλο, πέρασε από «Το μεγάλο μας τσίρκο» και πάτησε τη σκηνή της Επιδαύρου. Το μέγα, όμως, επίτευγμα του ακούραστου αυτού καραγκιοζοπαίχτη με την αναγνώριση εντός και εκτός Ελλάδας, τα βραβεία και τις τιμητικές διακρίσεις ήταν το ότι κατάφερε η φωνή του να ταυτιστεί στις ψυχές των Ελλήνων με τη φωνή του Καραγκιόζη...

Σκηνικό του Σπαθάρη για τον "Καταραμένο Όφη"