Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Εν όψει της μεγάλης εθνικής εορτής της 25ης Μαρτίου θεωρούμε ότι είναι αναγκαία η αναφορά σε ένα σημαντικότατο μουσικό έργο που στηρίζεται σε κείμενα τριών κομβικών μορφών της Νεοελληνικής Ιστορίας. Το έργο είναι η Καντάτα Ελευθερίας σε μουσική του Χρήστου Λεοντή που μελοποίησε κείμενα των Ρήγα Φεραίου (1757-1798), Διονυσίου Σολωμού (1798-1857) και Ιωάννη Μακρυγιάννη (1797-1864).
Πρόκειται αναντίρρητα για έναν αριστουργηματικό δίσκο τεράστιας αξίας αφού περιλαμβάνει ιστορικά έργα τα οποία έντυσε με εκπληκτική μουσική ο χαρισματικός συνθέτης. Ερμηνευτές ήταν οι Νένα Βενετσάνου, Δώρος Δημοσθένους, Χρήστος Σίκκης καθώς και ο ίδιος ο συνθέτης, ενώ βασικότατο ρόλο έπαιξε η μικτή χορωδία “Φίλοι μοντέρνας μουσικής“. Στην απαγγελία των κειμένων ήταν οι ηθοποιοί Ουρανία Μπασλή και Χρήστος Τσάγκας. Συμμετείχαν η ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ και η ορχήστρα του Χρήστου Λεοντή. Στη διεύθυνση ήταν ο συνθέτης.
Το συντονισμό της έκδοσης του δίσκου και του συνοδευτικού λευκώματος είχε η Βουλή των Ελλήνων, υπό την καθοδήγηση του προϊσταμένου του τμήματος εκδόσεων Ηλία Μάρκου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση 200 ετών το 1998 από τη δολοφονία του Ρήγα και από τη γέννηση του Σολωμού.
Η επιλογή των τριών αυτών εμβληματικών μορφών του Ελληνισμού ήταν κάθε άλλο παρά τυχαία. Ο Ρήγας τιμήθηκε ως ένας από τους πρωτομάρτυρες της ιδέας της εθνικής ανεξαρτησίας καθώς και ως προεπαναστατικός διανοητής και πρωτοπόρος μεταλαμπαδευτής των ιδεών του Διαφωτισμού. Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός τιμήθηκε ως θεμελιωτής της πνευματικής παράδοσης του σύγχρονου Ελληνισμού και ως υμνητής των ιδεών της Ελευθερίας, του Δικαίου και της Εθνικής Ανεξαρτησίας ενώ ο στρατηγός Μακρυγιάννης τιμήθηκε όχι μόνο ως σημαντική μορφή της Επανάστασης αλλά και ως πρωτεργάτης του Αγώνα για τη συνταγματική κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων του Ελληνικού λαού. Συνεπώς η Καντάτα Ελευθερίας σχετίζεται όχι μόνο με την προεπαναστατική περίοδο και την Εθνική Παλιγγενεσία αλλά και τα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα περιλαμβάνοντας τον τιτάνιο αγώνα του Ελληνικού λαού για Ανεξαρτησία, Ειρήνη και Δικαιοσύνη.
Αξιοσημείωτο ότι ο Χρήστος Λεοντής είχε συλλάβει την ιδέα του έργου εν μέσω της μαύρης περιόδου της χούντας των συνταγματαρχών. Όπως είχε γράψει ο ίδιος στο εκδοθέν λεύκωμα, “Η ιδέα της ΚΑΝΤΑΤΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ξεκίνησε το 1970. Δύσκολη χρονιά για αναφορές σε έννοιες αυτής της μορφής. Οι μηχανισμοί του εσωτερικού κόσμου άρχισαν να ευαισθητοποιούνται μπροστά στην καθημερινή απαξία και χυδαιότητα των καιρών και την αυθαιρεσία, ενώ τα αισθήματα αναζητούσαν διεξόδους. Η καταφυγή, λοιπόν, σε έργα και πρόσωπα που θα βοηθούσαν και θα στήριζαν τέτοιες αξίες, ήταν για μένα μια ιδεώδης πηγή έμπνευσης και ενεργοποίησης του ψυχισμού μου. Έτσι οδηγήθηκα στο έργο του Ρήγα, του Σολωμού, του Μακρυγιάννη “.
Στη συνέχεια παρατίθενται τα τραγούδια του δίσκου ενώ ολόκληρος ο κατάλογος του έργου (μαζί με τα αναγνώσματα ) βρίσκεται εδώ
1. Πρόλογος, A capella, Α’ σχεδίασμα από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Δ. Σολωμού με ερμηνεία της Ν. Βενετσάνου και συνοδεία της χορωδίας
2. Το χάραμα επήρα, Άρια, Α’ σχεδίασμα από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους σε δύο εκτελέσεις: η μία με τη Ν. Βενετσάνου και χορωδία και η δεύτερη μόνο με χορωδία
3. Η ημέρα της Λαμπρής, Άρια από το ποίημα του Δ. Σολωμού “Ο Λάμπρος” με ερμηνεία της Ν. Βενετσάνου με συνοδεία χορωδίας. Στην απαγγελία που ακούγεται κατά διαστήματα ήταν η Ο. Μπασλή.
4. Ο ήλιος εβασίλεψε από τα “Απομνημονεύματα” του στρατηγού Μακρυγιάννη όπου ακούγονται η χορωδία και ο συνθέτης
5. Θούριος του Ρήγα σε δύο εκτελέσεις: η μία με Χ. Λεοντή και χορωδία ενώ η δεύτερη με Χ. Σίκκη και χορωδία
6. Προς τη δόξα, ορχηστρικό
7. Δεύτε παίδες Ελλήνων του Ρήγα με τραγούδι από Δ. Δημοσθένους και χορωδία
8. Όλα τα έθνη του Ρήγα με τραγούδι από Χ. Σίκκη και χορωδία
Σημειωτέον ότι τα δύο γνωστότερα τραγούδια του έργου, “Ο Θούριος” και “Ο ήλιος εβασίλεψε” είχαν συμπεριληφθεί στον εξαιρετικό δίσκο του Λεοντή “Παραστάσεις” που κυκλοφόρησε το Δεκέμβριο του 1975 και ερμηνεύτηκαν από το μέγιστο Νίκο Ξυλούρη.
Προσωπική άποψη είναι ότι οι τραγουδιστές ήταν εξαιρετικοί. Αρχικά η σπουδαία Νένα Βενετσάνου έδωσε μερικές από τις καλύτερες ερμηνείες στην καριέρα της ενώ ο ταλαντούχος Δώρος Δημοσθένους απέδωσε ιδανικά ένα δύσκολο τραγούδι όπως το “Δεύτε παίδες Ελλήνων“. Ο δε Χρήστος Σίκκης απέδωσε έξοχα με το ενδιαφέρον και όμορφο ηχόχρωμα της φωνής του ό,τι ανέλαβε. Ειδικά στο “Όλα τα έθνη” θεωρώ ότι η ερμηνεία του ήταν καταπληκτική. Ακόμα και ο ίδιος ο Χρήστος Λεοντής ήταν αξιοπρεπέστατος στα τραγούδια που έδωσε τη φωνή του. Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι οι τραγουδιστές κατέθεσαν την ψυχή τους για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη απόδοση των λόγων των Ρήγα, Σολωμού και Μακρυγιάννη καθώς και της επιβλητικής μουσικής του Λεοντή.
Σε συναυλίες που παρουσιάστηκε το έργο κατά τα επόμενα έτη ο Σίκκης με τον Δημοσθένους τραγούδησαν μαζί το Θούριο ενώ αρκετές φορές ο Λεοντής ανέθεσε τα τραγούδια του Ρήγα και του Μακρυγιάννη στον Μίλτο Πασχαλίδη ο οποίος απέδειξε περίτρανα και σε αυτά τα “βαριά” κομμάτια τις μεγάλες φωνητικές του δυνατότητες.
Για τα τραγούδια του Ρήγα αξίζει να αναφερθεί ότι κατά τη σύλληψή του από τους Αυστριακούς κατασχέθηκαν όλα τα έντυπα που είχε στην κατοχή του. Ευτυχώς σώθηκαν από χειρόγραφα αντίγραφα και τελικά έμειναν στην ιστορία. Από αυτά τα διασωθέντα αντίγραφα ένα ήταν το Εγκόλπιο που περιείχε στρατιωτικές οδηγίες, μια δημοκρατική κατήχηση και δύο επαναστατικά τραγούδια. Το ένα από αυτά τα τραγούδια είναι το “Ολα τα έθνη” γνωστός και ως Ύμνος Πατριωτικός. Επίσης, ήταν τόσο μεγάλη η επίδραση της μαρτυρικής θυσίας του Ρήγα που συνέβαλε στο να δημιουργηθεί ένας θρύλος πάνω στη ζωή και τη δράση του μεγάλου αγωνιστή και να καλλιεργηθεί η εντύπωση πως όλα τα προεπαναστατικά τραγούδια ήταν δικό του έργο. Ένα από αυτά ήταν και η “Ελληνική Μασσαλιώτις” που τραγουδιόταν αρχικά πάνω στο σκοπό του αντίστοιχου γαλλικού τραγουδιού και είναι το γνωστό “Δεύτε παίδες Ελλήνων“. Εν κατακλείδι έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι επειδή πολύ συχνά ο Ρήγας φιλοξενούσε στα κείμενά του και έργα συνεργατών του, δεν αποκλείεται να είναι δικό του έργο μόνο ο Θούριος.
Εν πάση περιπτώσει το αναμφισβήτητα τεράστιο συνθετικό ταλέντο και η καλλιτεχνική ευφυΐα του Χρήστου Λεοντή συνέδεσαν αρμονικά και επιτυχημένα τη μουσική με τα ιστορικά κείμενα των Ρήγα, Σολωμού και Μακρυγιάννη και μας χάρισαν ένα έργο σταθμό που έκλεισε τον προηγούμενο αιώνα κατά τον καλύτερο τρόπο. Τέλος για τη Βουλή των Ελλήνων ήταν μια κορυφαία καλλιτεχνική επιλογή η στήριξη ενός τόσο μεγαλεπήβολου έργου και πέραν πάσης αμφιβολίας αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές του δίσκου και του λευκώματος.
Βιβλιογραφία
- Καντάτα Ελευθερίας, Τμήμα Εκδόσεων της Βουλής των Ελλήνων, 1999