3/10/2012
www.musiccorner.gr
Γράφει η Φαίδρα Παπακαλοδούκα
Η κεκτημένη αίσθηση ότι μπαίνεις σε ένα συνηθισμένο εκθεσιακό χώρο απομακρύνεται στιγμιαία, καθώς αντικρίζεις μια αίθουσα υποφωτισμένη και πλημμυρισμένη από μικρές και μεγάλες οθόνες. Tα ασπρόμαυρα πίξελ ιστορικών ντοκουμέντων εναλλάσσονται με κοντινά πλάνα στα πρόσωπα των συνεντευξιαζόμενων, αφήνοντας μια αίσθηση έντονου συναισθηματισμού.
Η επέτειος των 90 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή είναι η αφορμή για να συγκεντρωθούν στην αίθουσα του Μπενάκη πολύτιμα ντοκιμαντέρ και προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων, που χωρίς να το επιλέξουν βρέθηκαν στο επίκεντρο σημαντικών στιγμών της ιστορίας και κατέγραψαν στις μνήμες τους στιγμιότυπα που αν ήταν στο χέρι τους, θα επέλεγαν να μην έχουν ζήσει. Έλληνες και Τούρκοι που υπέστησαν «ανταλλαγή» πληθυσμών το 1923, Γερμανοί και Πολωνοί που «μετακινήθηκαν» μαζικά μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πληθυσμοί που «μετακινήθηκαν» στην Ινδία ή το Πακιστάν μετά το διαχωρισμό των Ινδιών το 1947, Ελληνοκύπριοι που «απομακρύνθηκαν» από τις εστίες τους το 1974.
Η ιστορία σαν ταξιδιώτης διανύει το χρονολόγιο της, πάει από τόπο σε τόπο και σε κάποια σημεία του χάρτη επαναλαμβάνει το ίδιο μοτίβο: κάποιοι, υπό το σκήπτρο πάντα μιας εξουσίας, αποφασίζουν την «μετακίνηση», «ανταλλαγή» και «απομάκρυνση» ανθρώπων από την πατρίδα τους. Τους ανακοινώνουν ότι είναι «ξένοι» στον τόπο που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν, και επομένως οφείλουν να «επιστρέψουν» στην «πατρίδα» τους. Μια πατρίδα που βαφτίστηκε για κάποιο λόγο έτσι, συνήθως θρησκευτικό, και η οποία, σε όλες τις μαρτυρίες, αυτό που κάνει είναι να τους θεωρήσει ξένους…
Αν και οι χρονικές και γεωγραφικές αποστάσεις είναι μεγάλες, οι μαρτυρίες των «πρωταγωνιστών», σαν μια πολύ ειρωνική και κακή σύμπτωση, αποτελούν η μια ορθή επανάληψη της άλλης, με κάποιες μόνο αλλαγές, στο σκηνικό όπου εκτυλίσσονται και στο χρώμα των πρωταγωνιστών, ενδεχομένως. Το παράπονο της μη αποδοχής είναι μια αίσθηση διάχυτη σε κάθε μαρτυρία. Ο ξεριζωμός από την πατρίδα, όπως και αν έχει μετονομαστεί, παραμένει αυτό που στην ουσία είναι και φυλακίζει τους ξεριζωμένους με έναν πόνο ανεξίτηλα χαραγμένο στα πρόσωπα τους, όσα χρόνια και αν έχουν περάσει..
Όλη η γκάμα συναισθημάτων, από την αποδοκιμασία μέχρι και σε πολλές περιπτώσεις τον ρατσισμό, είναι μια διαχρονικά κοινή συνισταμένη όλων των μαρτυριών ξεριζωμού. Τόσα έτη και χιλιόμετρα μακριά η απορία των πρωταγωνιστών είναι ίδια: γιατί τόση κακία, τόσο μίσος, τόση βία, τόσος πόνος, τόσοι νεκροί; Μετά την αναγκαστική και βίαιη εγκατάλειψη της πατρίδας, ο εφιάλτης συνεχίζεται στη νέα (;) πατρίδα, όπου τα όποια κοινά ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά δεν αρκούν ώστε η νέα πατρίδα να γίνει πατρίδα και ο ξένος «αδερφός», να γίνει μόνο αδερφός και όχι ξένος. Ξένος, για δεύτερη φορά…
———–
***Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή φωτογραφιών, χωρίς την άδεια του Music Corner…