21/2/2012
Γράφει η Μαρία Αβραμίδου
Φωτογράφηση: Μελίνα-Σοφία Βαρβαρέζου
www.musiccorner.gr
(Χορηγός Επικοινωνίας)
“Έτσι τ’ άκουσα! Τα άγια ρεμπέτικα τραγούδια της ζωής των βασανισμένων, από τον απάνθρωπο δυτικό μας πολιτισμό. Όμως εσείς, οι χθεσινοί και σημερινοί «κουφοί» στους πόνους του ανθρώπου -όπως αυτούς που ζούμε τώρα στην κατακρεουργημένη Ελλάδα-, δεν ακούτε τίποτα από τους ήχους της καταστροφής;”
Με αυτές τις φράσεις αρχίζει το σημείωμα του Σταύρου Ξαρχάκου στο πρόγραμμα της παράστασης «Αμάν… Αμήν», η αθηναϊκή πρεμιέρα της οποίας πραγματοποιήθηκε στο κατάμεστο θέατρο Ακροπόλ στις 17 Φεβρουαρίου, ενώ είχε ήδη προηγηθεί η επιτυχημένη σειρά παραστάσεων από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Κι αυτές ακριβώς οι φράσεις είναι που επιβεβαιώνουν το πόσο διαχρονικά και συνάμα επίκαιρα είναι τα τραγούδια που περιλαμβάνονται στην παράσταση, την οποία επιμελήθηκε, ενορχήστρωσε και σκηνοθέτησε ο σπουδαίος έλληνας συνθέτης.
Βαθύς γνώστης και εραστής του ρεμπέτικου τραγουδιού -ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι συνέθεσε την υπέροχη μουσική της ταινίας «Ρεμπέτικο» του Κώστα Φέρρη-, ο Σταύρος Ξαρχάκος έκρινε πως έφτασε η ώρα να μας δώσει μια νέα εκδοχή του «Αμάν… Αμήν». Μια δεύτερη «Λειτουργία» του, όπως ο ίδιος την αποκαλεί – η πρώτη είχε πραγματοποιηθεί το 1995. Κι όντως, από το ανέβασμα της αυλαίας κι όλας, ήταν σχεδόν κατανυκτική η ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε μέσα στο θέατρο.
Στη σκηνή φωτίζονται μόνο οι τραγουδιστές, οι οποίοι στέκονται σε σχηματισμό τριγώνου. Η φωνή της Μαρίας Σουλτάτου υψώνεται σε έναν αμανέ κι έπειτα όλοι μαζί τραγουδούν τις πρώτες λέξεις από το «Μάνα μου Ελλάς». Με το που ακούγεται ο στίχος «Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα…», ολόκληρη η αίθουσα χειροκροτεί και τραγουδά δυνατά. Η δεύτερη διαφανής αυλαία σηκώνεται για να μας αποκαλύψει την εξαιρετική δωδεκαμελή ορχήστρα. Οι θαυμάσιοι μουσικοί Αρίστος Βαμβακούσης, Αχιλλέας Γουάστορ, Βασίλης Δρογκάρης, Σταύρος Καβαλιεράτος, Σωτήρης Μαργώνης, Γιώργος Μπεχλιβάνογλου, Γιώργος Νυδριώτης, Νίκος Σαμπατζιώτης, Διαμαντής Σιδερίδης, Ευγένιος Χαλίλ, Ηρακλής Ζάκκας και Μανώλης Πάππος -οι δύο τελευταίοι συμπράττουν και τραγουδιστικά- συνθέτουν μια πραγματική ρεμπέτικη κομπανία του χθες και του σήμερα. Τα υπέροχα σκηνικά και κοστούμια της Έρσης Δρίνη, άλλωστε, συμβάλλουν καθοριστικά στη δημιουργία ατμόσφαιρας που μας ταξιδεύει σε άλλες εποχές…
Έχοντας τις ρίζες του στην παράδοση της βυζαντινής μουσικής, το ρεμπέτικο όπως το ακούει και το αντιλαμβάνεται ο Σταύρος Ξαρχάκος είναι λιτό, δωρικό κι απέριττο. Έτσι και όλα τα υπέροχα τραγούδια που ακούγονται στην παράσταση έχουν αφεθεί -ας μου επιτραπεί η έκφραση- γυμνά, χωρίς περιττά μουσικά τερτίπια, στολίδια και τεχνάσματα. Άλλωστε, η αλήθεια κάθε τραγουδιού προβάλλει εντελώς αβίαστα, «χτυπώντας» τον καθέναν από μας ξεχωριστά, κατευθείαν στην καρδιά. Και μπορεί αυτή η φράση να ακούγεται -και να είναι- κοινότοπη, όμως στην παράσταση αυτή έχουμε να κάνουμε με τραγούδια που απευθύνονται κυρίως στο θυμικό, χωρίς να χρειάζεται να περάσουν από οποιαδήποτε επεξεργασία του μυαλού. Αυτά τα τραγούδια απλά τα νιώθεις…
Η παράσταση ξεκινά, όπως γράφει ο συνθέτης στο εισαγωγικό σημείωμά του, με «το ΑΜΑΝ του πάθους, των παθημάτων, των ερωτημάτων, των εκπλήξεων, του θαυμασμού, του οργασμού, του εξιλασμού αίματος, ψυχής και σώματος» για να καταλήξει στο «ΑΜΗΝ της απόγνωσης αλλά και της προσευχής». Σχεδόν σαν βυζαντινή ψαλμωδία…
Ανάμεσα στο «Αμάν» και το «Αμήν», οι σπουδαίοι ερμηνευτές του ρεμπέτικου τραγουδιού Καίτη Ντάλη, Κώστας Μαντζόπουλος, Κώστας Τσίγκος, αλλά και οι νεότεροι Μαρία Σουλτάτου, Ζαχαρίας Καρούνης, Ηρώ Σαΐα, Νανά Μπινοπούλου και Ελίτα Κουνάδη, λειτουργούν ως ενιαίο σύνολο που με τη φωνή και την ψυχή του μας μεταδίδει -μας «κοινωνεί», αν προτιμάτε- την ουσία κάθε τραγουδιού. Να σημειώσουμε εδώ, ότι συμμετέχουν επίσης οι Ιωάννα Αγγελοπούλου, Πασχαλία Ακριτίδου, Ελπίδα Παπάζογλου και Ναυσικά Στάθη.
Η παράσταση, χαρτογραφώντας την ιστορία του ρεμπέτικου, χωρίζει τα τραγούδια σε ενότητες: Σε αυτήν «του Χάρου» ξεχωρίζει «Το Βουνό» του Λουκά Νταράλα, αλλά και τραγούδια των Γιάννη Παπαϊωάννου και Χαράλαμπου Βασιλειάδη. Ακολουθούν τα τραγούδια «του Τεκέ», όπου τραγουδιστές και μουσικοί μεταμορφώνονται σε μια παρέα από μάγκες, ρεμπέτες που τραγουδούν καπνίζοντας ναργιλέ ή χορεύοντας ζεϊμπέκικο γύρω απ’ τη φωτιά. Σε πρώτη θέση εδώ, βρίσκονται τραγούδια των Τσιτσάνη, Βαμβακάρη και Βαγγέλη Δήμου. Ιδιαίτερη στιγμή το «Όσοι Γινούν Πρωθυπουργοί» του Μάρκου Βαμβακάρη, το οποίο -πέρα από τους κάτι περισσότερο από διαχρονικούς στίχους του-, προσφέρει στην παρέα την ευκαιρία να σχολιάσει την Ελλάδα του Μνημονίου: «Εγώ και το ψήφισα και δεν το διάβασα!», αναφωνεί ο Ζαχαρίας Καρούνης, προκαλώντας γλυκόπικρα γέλια στους θεατές…
Λίγο αργότερα, η ατμόσφαιρα αλλάζει. Το φόντο, ζωγραφισμένο από τον Γιώργο Σταθόπουλο, μας μεταφέρει στην Κωνσταντινούπολη και σειρά έχει η ενότητα «της Ανατολής». Η τοποθέτηση ερμηνευτών και μουσικών σε κάθε τραγούδι, μοιάζει με tableau vivant, το οποίο ανταποκρίνεται άμεσα και απέριττα στις εικόνες που ξυπνά κάθε τραγούδι. Τσιτσάνης και πάλι -με τη «Γκιουλμπαχάρ»-, Μίνωας Μάτσας, Σπύρος Περιστέρης και Απόστολος Χατζηχρήστος υπογράφουν τα τραγούδια της συγκεκριμένης ενότητας, ενώ δεν λείπει και η «Μπουρνοβαλιά» του Ξαρχάκου, η οποία αν και γράφτηκε πολύ αργότερα, μοιάζει σαν να γεννήθηκε εκείνη την εποχή που μεσουρανούσαν τα ρεμπέτικα της Πόλης.
Το κλασικό και μελωδικότατο «Ζούσα Μοναχός Χωρίς Αγάπη» του Δημήτρη Γκόγκου (Μπαγιαντέρα) ανοίγει -ποια άλλη;- την ενότητα «της Αγάπης», για να ακολουθήσουν «Το Δίχτυ» και το «Καίγομαι, Καίγομαι» σε δύο αφοπλιστικά λιτές και ιδιαίτερες εκτελέσεις.
Το δεύτερο μέρος ξεκινά… επεισοδιακά με τα ρεμπέτικα «της Φυλακής». Επί σκηνής πέφτουν …δύο πιστολιές -αντί για τις δύο μαχαιριές που σκότωσαν τον Σακαφλιά «στα Τρίκαλα, στα δυο στενά»-, ενώ «Τα «Μάνταλα» και «Της Γερακίνας Γιος» αποσπούν ενθουσιώδη χειροκροτήματα απ’ το κοινό. Στα ρεμπέτικα «της Προδοσίας» ξεχωριστή θέση έχει το διαχρονικότατο «Μακριά Μου να Φύγεις», ενώ σ’ αυτά «της Ξενιτιάς» δεν θα μπορούσαν να λείπουν τραγούδια που σημαδεύτηκαν από τη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη, όπως το «Φεύγω με Πίκρα στα Ξένα». Η «εικονογράφηση» του τραγουδιού θέλει τους καλλιτέχνες να αποχαιρετούν τους δικούς τους επί σκηνής, ενώ όταν η Μαρία Σουλτάτου ξεδιπλώνει την ελληνική σημαία, στην αίθουσα ακούγονται αυθόρμητα χειροκροτήματα. Στη συγκεκριμένη ενότητα, αν και έχουμε να κάνουμε με πιο σύγχρονο τραγούδι, δεν θα μπορούσε να λείπει το «Ζεϊμπέκικο» του Διονύση Σαββόπουλου. Άλλωστε, οι ξενιτεμένοι σε όλες τις εποχές φεύγουν «Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια»…
Λίγο μετά το άκουσμα του παραδοσιακού «Ιμιτλερίμ», φθάνει το «Αμήν», με «Τα Γερόντια», ένα τραγούδι το οποίο προσωπικά δεν είχα ξανακούσει αλλά είναι λες και γράφτηκε σήμερα από τους Νίκο Γκάτσο και Σταύρο Ξαρχάκο. Αναφέρω μόνο ότι το ρεφρέν λέει τα εξής: «Μα για να σωθεί η Ελλάδα / στους καιρούς τους ύστατους / Βρείτε κάπου έναν Καιάδα / και γκρεμοτσακίστε τους»…
Κι ενώ η αίθουσα έχει πάρει φωτιά από τα χειροκροτήματα, η παράσταση ολοκληρώνεται με την πιο ψυχαγωγική πλευρά του ρεμπέτικου. Τα «Στου Θωμά» και «Της Αμύνης τα Παιδιά» ανεβάζουν στο κατακόρυφο το κέφι μας, ενώ η αυλαία πέφτει εν μέσω φωνών και χειροκροτημάτων των θεατών που όρθιοι ζητούν το ανκόρ. Ερμηνευτές και μουσικοί δεν μας χαλούν φυσικά το χατίρι, χαρίζοντάς μας ένα απόσπασμα από «Το Μεγάλο μας Τσίρκο». Δεν μπορώ να φανταστώ πώς ένιωθαν οι θεατές που είχαν παρακολουθήσει εκείνη την ιστορική παράσταση το 1973, ωστόσο, όσο ακουγόταν το συγκεκριμένο κομμάτι, αισθάνθηκα ότι ο κόσμος εισπράττει και τώρα κάτι ανάλογο. Αλλάζει πάλι η Ιστορία και σίγουρα κι εμείς οι ίδιοι ορίζουμε με κάποιο τρόπο το πώς…
Όπως γράφει και ο Σταύρος Ξαρχάκος, «Πιστεύω ακράδαντα πως ο λαός μας πρέπει να ξαναβρεί τον ιερό τόπο της ελληνικής και παγκόσμιας ψυχής του». Η Τέχνη και η μουσική ειδικότερα, όπως ακούστηκαν και παρουσιάστηκαν σε αυτό το «Αμάν… Αμήν», ίσως να μην προσφέρουν πρακτικές λύσεις για τα δεινά των ημερών μας. Νομίζω όμως ότι δείχνουν τον δρόμο πάνω στον οποίο οφείλουμε να βαδίσουμε: Κι αυτός είναι ο δρόμος της Αλήθειας και της Αγάπης. Τόσο απλά…
—————
Δείτε επίσης, το δελτίο τύπου του προγράμματος http://www.musiccorner.gr/?p=40521
—————
Περισσότερες αποκλειστικές φωτογραφίες του MusicCorner από τη παράσταση…
***Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή φωτογραφιών, χωρίς την άδεια του Music Corner…