«Υποθέτω ότι οι νέοι θα κάνουν τώρα μια επανάσταση όπως έκαναν την περίοδο της Χούντας. Θεωρώ ότι είναι σκεπτόμενη η νεολαία κι έχω πίστη σε αυτήν»…
Συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης στην Ανδρονίκη Τσατσαρώνη
Φωτογράφηση: Γρηγόρης Θανόπουλος
Music Corner – 16/11/2012
Αν τύχει να τον συναντήσεις στο δρόμο μπορεί να μη σου γεμίσει το μάτι, που λένε. Είναι μικροκαμωμένος, περπατάει λίγο σκυφτός φορώντας σχεδόν πάντα ένα μπερέ στα χρώματα του κοστουμιού του. Με βήμα αργό σαν να αφήνει τις σκέψεις του να προηγηθούν, με τα χέρια σταυρωμένα πίσω από τη μέση του, αν δεν κρατάει βιβλία και δίσκους. Κομψός, ευγενής, με αφοπλιστική αίσθηση του χιούμορ…
Τι κι αν δεν τον γνωρίσεις ποτέ! Τον ξέρεις… Έχει γεμίσει πολλάκις την ψυχή σου με τα γραπτά του κι αυτό φτάνει. Εν αγνοία του αγγίζει τους φόβους και χαϊδεύει τις πληγές σου. Έχει αυτό το χάρισμα από πιτσιρικάς, πράγμα που πολύ τον βασάνισε και τελικά μελοποιήθηκε από τον Σταύρο Ξαρχάκο «είναι αρρώστια τα τραγούδια τί θαρρείς, βρες αγάπες άλλες φως μου να χαρείς, τα τραγούδια που έχουν αίμα και καρδιά ειν’ αρρώστια που δε γίνεται καλά».
Αγαπημένη του πατρίδα η Σύρος, όπου έζησε μέχρι τα 14. Φημίζονται, μου είπε, εκεί, για την τσιγκουνιά τους! Γέλασα πολύ όταν συμπεριέλαβε τον εαυτό του. Ανοιχτοχέρη τον λες, τσιγκούνη ούτε κατά διάνοια. Σε ηλικία μόλις 24 ετών δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή. Άραγε, τότε να φανταζόταν πως, κάποια χρόνια αργότερα, μερικά εκατομμύρια Ελλήνων θα έβρισκαν στους στίχους του τέτοιο απάγγειο; Υποθέτω πως όχι. Κάποτε ρωτήθηκε από συνάδελφο αν μετάνιωσε που δεν έκανε παιδιά. «Κι αν έβγαινε σαν εμένα, κακάσχημο ελεεινό και φαλακρό θα τρελαινόταν!» είχε απαντήσει. Δεν έχει ιδέα, ο κουτός, πόσο ωραίος άνθρωπος είναι! Πόσοι θα ήθελαν να του μοιάσουν!
Ο Μάνος Ελευθερίου, όμως, δεν παραδέχεται ότι είναι καταξιωμένος, δεν θεωρεί πως είναι καλλιτέχνης. Λέει μόνο πως αγάπησε με πάθος την ελληνική γλώσσα και τάχθηκε σε αυτήν. Σπούδασε θέατρο, έγινε ποιητής, στιχουργός, πεζογράφος, αρθογράφος, επιμελητής εκδόσεων, εικονογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός. Και νιώθει πως είναι ακόμα στην αρχή!
Music Corner: Κάθε συνέντευξη είμαι μια πράξη αυτοκαταστροφής, είχατε πει κάποτε. Νιώθετε το ίδιο και σήμερα;
Μάνος Ελευθερίου: Ναι, διότι σε μια συνέντευξη λες πάντοτε πράγματα που δε χρειάζονται. Ούτε στον ίδιο το συνεντευξιαζόμενο, ούτε σ’ εκείνον που παίρνει τη συνέντευξη. Παρασύρεσαι και λες πράγματα που δεν θα ήθελες να πεις ποτέ. Ή άλλα πάλι που κοροϊδεύεις. Κι υπάρχουν κι ορισμένα πράγματα που δεν πρέπει να λέγονται, αλλά να γίνονται.
Music Corner: Οι δύο προγραμματισμένες εμφανίσεις σας στο Half Note στάθηκαν η αφορμή για να βρεθούμε. Τί ακριβώς θα παρακολουθήσουμε;
Μάνος Ελευθερίου: Η πρόταση μου έγινε από το σπουδαίο κιθαρίστα Παναγιώτη Μάργαρη. Είμαστε φίλοι και μου ζήτησε υπό τη συνοδεία της μουσικής του να απαγγείλω κάποια δικά μου ποιήματα και 2-3 ανέκδοτα τραγούδια μου. Τα οποία τραγούδια είναι αρκετά μεγάλα, όπως θα έλεγε ο Μίκης Θεοδωράκης, είναι τραγούδια ποταμός. Αν ποτέ μελοποιηθούν η διάρκειά τους θα αγγίξει το δεκάλεπτο.
Music Corner: Έχετε σκεφτεί ποιος θα μπορούσε να τα μελοποιήσει;
Μάνος Ελευθερίου: Η μοίρα όλων αυτών των τραγουδιών, τα οποία είναι η πιο πρόσφατη δουλειά μου, έχουν γραφτεί, δηλαδή, μέσα στον τελευταίο χρόνο, είναι η μελοποίηση. Έχω σκεφτεί ήδη, βέβαια, μερικούς καλλιτέχνες. Ένα εξ αυτών θα μελοποιηθεί από τον μέγα Κραουνάκη. Για τα υπόλοιπα δεν είμαι σίγουρος.
Music Corner: Χρησιμοποιείτε ακόμη τη γραφομηχανή σας;
Μάνος Ελευθερίου: Ναι, ακόμη σε γραφομηχανή γράφω. Αυτή την περίοδο έχει χαλάσει και το ”Ι” και το περνάω μετά στο κείμενο με το χέρι. Μου ξεφεύγει σε κάποιες λέξεις κι αναρωτιέμαι έπειτα τί εννοώ! Θέλω να την πάω για επισκευή, κάπου στο κέντρο της Αθήνας έχω ακούσει ότι τις φτιάχνουν.
Music Corner: Δεν έχετε εξοικειωθεί με τους υπολογιστές, το διαδίκτυο;
Μάνος Ελευθερίου: Καθόλου! Αλλά κάθομαι σαν χαζός δίπλα σε όσους ξέρουν και τους ζητάω να μου βρουν αυτά που θέλω. Ευτυχώς κι έτσι κάνω τη δουλειά μου μια χαρά! Μου μεταφέρουν άλλωστε όσα γράφονται για μένα στο ίντερνετ – πολλές φορές μου τα τυπώνουν κιόλας και τα διαβάζω. Για την ώρα γράφουν καλά πράγματα. Το πιο ευχάριστο θα είναι όταν θ’ αρχίσουν να γράφουν εναντίον μου!
Music Corner: Δεν υπήρξε ποτέ δημοσίευμα ή κριτική που να σας έχει ενοχλήσει;
Μάνος Ελευθερίου: Έχουν γραφτεί κάποια. Δυο-τρία πολύ άγρια δημοσιεύματα εναντίον μου τα χάρηκα κι όλας! Βέβαια, για να είσαι φαρμακερός άνθρωπος, πρέπει να είσαι πολύ σοβαρό πρόσωπο. Να έχεις ένα έργο να επιδείξεις. Όχι επειδή έχεις μια στήλη, μια εκπομπή κι αυτά σου δίνουν τη δυνατότητα να μιλήσεις δημοσίως, ανά πάσα στιγμή να ανοίγεις το στόμα σου για να καταρρακώσεις κάποιον. Όποιος κι αν είναι ο κρινόμενος, καλός κακός μέτριος ασήμαντος ή αριστουργηματικός, όταν του επιτίθεσαι πρέπει, καταρχήν, να έχεις διασταυρώσει τις πληροφορίες σου, όλα όσα του αποδίδεις. Είναι βασικό να μπορείς να τα αποδείξεις.
Music Corner: Διαφορετικά, περιμένεις την ιστορία να σε δικαιώσει.
Μάνος Ελευθερίου: Ο Γκαίμπελς υποστήριζε ότι «λέγε-λέγε, στο τέλος κάτι μένει». Ακόμα, δηλαδή, κι αν κάποιος αθωωθεί από το Δικαστήριο, και βγει αμόλυντος, εν τούτοις η αρχική κατηγορία θα έχει μείνει στη μνήμη των πολλών.
Music Corner: Θεωρείτε ότι υπάρχει σήμερα Δικαιοσύνη στην Ελλάδα;
Μάνος Ελευθερίου: Υπάρχει και μάλιστα είναι πολύ αυστηρή. Γενικά πιστεύω πολύ στη Δικαιοσύνη.
Music Corner: Πιστεύετε δηλαδή ότι αποδίδεται επαρκώς;
Μάνος Ελευθερίου: Ξέρω ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν ορκιστεί να δικάζουν με το ένα χέρι στην καρδιά και με το άλλο στη φωτιά. Δεν ξέρω αν αποδίδεται επαρκώς στην Ελλάδα, δεν παρακολουθώ πια δικαστικό ρεπορτάζ. Είχαμε και πάντα θα έχουμε σκηνές απείρου κάλλους στα δικαστήρια, αλλά να μην ξεχνάμε κιόλας ότι κι οι δικαστές άνθρωποι είναι, δεν είναι υπερφυσικά όντα. Σκέψου πόσα βλέπουν καθημερινά. Τρελαίνονται!
Music Corner: Πώς βλέπετε τη χώρα μας εν έτει 2012; Υπάρχουν πράγματα που σας ενοχλούν πολύ, πράγματα τα οποία δεν μπορείτε να ανεχτείτε;
Μάνος Ελευθερίου: Όλα σχεδόν με ενοχλούν στη χώρα μας σήμερα. Υπάρχουν, όμως, και πάρα πολλά πράγματα που μου δίνουν χαρά. Σίγουρα υπάρχουν ορισμένοι τομείς που είμαστε στο ναδίρ. Η δισκογραφία για παράδειγμα. Δεν υπάρχει πλέον δισκογραφική εταιρεία. Από τους χιλιάδες τραγουδιστές επιζούν μόνο 10 με 20, των οποίων τα cd εκδίδονται από τις σημερινές δισκογραφικές. Και πόσο να πουλήσουν πια; Έχει καταργηθεί ο χρυσός κι η πλατίνα. Και ποιος να τα πουλήσει; Από τα 2000 δισκοπωλεία που υπήρχαν κάποτε στην Ελλάδα, έχουν μείνει μόνο τα 40 νομίζω.
Music Corner: Έχει ευτελισθεί πλέον το έργο του συνθέτη και του στιχουργού;
Μάνος Ελευθερίου: Βέβαια! Οι τραγουδιστές προσπαθούν να επιβιώσουν κυρίως κάνοντας συναυλίες στην επαρχία, τα μαγαζιά πλέον είναι λίγα και δε δουλεύουν όσο παλιά. Κάποτε είχαν ρεπό μία ημέρα τη βδομάδα. Πριν 20 χρόνια, για παράδειγμα, ένας τραγουδιστής αμειβόταν μεροκάματο με πενταπλάσιο ποσό από αυτό που έβγαζα εγώ το μήνα, ως υπάλληλος σε μια εταιρεία. Πρόλαβαν κάποιοι κι έκαναν περιουσίες, όσοι δεν τα ξόδεψαν κι αποταμίευσαν έπραξαν σοφά.
Music Corner: Αν είχατε την επιλογή, θα θέλατε να επιστρέψουμε σε εκείνη την εποχή;
Μάνος Ελευθερίου: Δεν θα ήθελα να επιστρέψουμε σε εκείνη την εποχή. Ήταν αλλιώς, αλλά όχι αλλιώς ωραία, που λέει ο Ελύτης. Ήταν και τότε μεγάλη η «τρομοκρατία» στην Ελλάδα, απλώς δεν ήταν φανερή. Τώρα η τρομοκρατία είναι φανερή και μας αφορά όλους ανεξαιρέτως.
Music Corner: Η οποία προέρχεται από πού κυρίως;
Μάνος Ελευθερίου: Από παντού τώρα πια. Δεν ξέρεις τι θα σου ξημερώσει! Οι άνθρωποι στους πολέμους εξαγριώνονται. Δεν υπάρχει κανένας οίκτος. Και μην ξεχνάμε πως κάποια πράγματα δε γράφονται ποτέ στην Ιστορία επειδή είναι πολύ σκληρά. Η επίσημη Ιστορία τα ξέρει αυτά, αλλά δεν τα γράφει. Είναι αυτό που έλεγε ο παλιός Καραμανλής «Υπάρχουν πράγματα που γίνονται αλλά δε γράφονται κι άλλα που γράφονται και λέγονται, αλλά δε γίνονται».
Music Corner: Βρίσκετε κοινά στη σημερινή εποχή με την προδικτατορική Ελλάδα;
Μάνος Ελευθερίου: Το πρόβλημα τότε ήταν πώς θα αντιμετωπιστεί η Αριστερά. Σήμερα η Αριστερά έχει άλλους εχθρούς και τα κόμματα εξουσίας διαφορετικούς εχθρούς. Δεν ξέρω πια πόσο μπορεί να επιβιώσει το κάθε κόμμα. Οι εποχές αλλάζουν. Τα κόμματα εξουσίας καταποντίζονται σήμερα. Υπάρχουν και μερικά κοινά. Υπήρχε πάντοτε η ελπίδα για κάτι καλύτερο! Στο τραγούδι για παράδειγμα αυτή τη στιγμή συνθέτες, στιχουργοί και τραγουδιστές πάντα ψάχνουν για καλό τραγούδι, έστω και τώρα που ξέρουν ότι είναι δεμένα τα χέρια τους. Βλέπω ανθρώπους κυριολεκτικά να ματώνουν, ιδίως οι νέοι. Μπορεί σήμερα το αμερικάνικο να επικρατεί του ελληνικού τραγουδιού, αλλά ακόμη γίνονται ενδιαφέροντα πράγματα.
Music Corner: Καλλιτεχνικά έχετε ανεκπλήρωτες επιθυμίες;
Μάνος Ελευθερίου: Πολλές! Νιώθω ότι είμαι στην αρχή ακόμη! Εξακολουθώ να γράφω στίχους και θα δούμε πώς θα πάει…
Music Corner: Πόσα τραγούδια έχετε γράψει μέχρι τώρα;
Μάνος Ελευθερίου: Έχω γράψει 500 τραγούδια, ίσως και παραπάνω! Στο συρτάρι μου υπάρχουν κι άλλα, περίπου τα μισά. Αλλά δεν είναι όλα καλά. Καμιά δεκαπενταριά από αυτά αξίζουν πολύ και θα τα δώσω.
 |
 |
Music Corner: Είστε ευχαριστημένος από την πορεία όλων αυτών των τραγουδιών;
Μάνος Ελευθερίου: Ε, καμιά εικοσαριά από τα 500 δεν είχαν καλή τύχη, εννοώ, είτε από μουσική, είτε από ερμηνεία. Δεν υπήρξαν όλοι οι τραγουδιστές κι ερμηνευτές των τραγουδιών μου. Άλλοτε πάλι υπήρξαν κι εκπληκτικές ερμηνείες που δεν καταλάβαιναν τίποτα από όσα έλεγαν. Δεν έχει καμία σημασία, ούτε ζητάω εγώ παράσημα από τους τραγουδιστές.
Music Corner: Σήμερα υπάρχουν ανερχόμενοι δυνατοί τραγουδιστές;
Μάνος Ελευθερίου: Λογικά θα πρέπει να υπάρχουν κάποιοι, αλλά δεν τους έχω ανακαλύψει ακόμη. Υπάρχουν ορισμένοι πολύ καλοί τραγουδοποιοί, όχι πολύ νέοι, αλλά ας μη λέμε ονόματα γιατί κι έναν μόνο να ξεχάσω είναι άσχημο…
Music Corner: Φίλους πραγματικούς από το χώρο της μουσικής έχετε;
Μάνος Ελευθερίου: Πολλούς φίλους έχω, αν και τους καλλιτέχνες δεν πρέπει κανείς να τους κάνει παρέα! Δεν είναι κι ό,τι καλύτερο! Έχουν συνήθως πολλές ανασφάλειες κι εγώ έχω τα νεύρα μου από τριών ημερών! Υπάρχουν όμως κι άνθρωποι με τους οποίους κάνω θαυμάσια παρέα, ο Μαχαιρίτσας, ο Νταλάρας, ο Ανδριόπουλος, ο Πασχαλίδης…
Music Corner: Είστε ένας άνθρωπος τυχερός;
Μάνος Ελευθερίου: Έχω υπάρξει πολύ τυχερός στη ζωή μου, αλλά δεν ήταν εξαρχής της πορείας μου έτσι. Όταν κυνηγάς πολύ, πάντα κάτι θα πετύχεις. Ευτυχώς είχα καλές συνεργασίες, σχεδόν με όλους τους καλλιτέχνες που αντάμωσα. Έχω όμως και πολλούς εχθρούς! Δεν πέρασαν ευχάριστα όλα τα χρόνια, αλλά με πολλές και τρομακτικές στερήσεις από όλες τις μεριές. Με πολύ άγχος και πίεση. Αυτό είχε κι ως αποτέλεσμα τα ψυχοσωματικά προβλήματα που απέκτησα. Ας είναι καλά οι αξιόλογοι γιατροί μας! Να ένας σπουδαίος κλάδος στην Ελλάδα!
Music Corner: Έχετε πίστη στους νέους ανθρώπους;
Μάνος Ελευθερίου: Υποθέτω ότι αυτοί θα κάνουν τώρα μια επανάσταση όπως έκαναν την περίοδο της Χούντας. Θεωρώ ότι είναι σκεπτόμενη η νεολαία κι έχω πίστη σε αυτήν. Αλλά είναι πολύ στριμωγμένη. Τώρα πια που ούτε η πορνεία έχει μέλλον, που λένε…
Music Corner: Το επόμενο βιβλίο σας είναι στα σκαριά;
Μάνος Ελευθερίου: Το επόμενο βιβλίο μου θα εκδοθεί το Μάρτιο του 2013 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και θα έχει τον τίτλο «Μαύρα Μάτια», το μισό δηλαδή από ένα στίχο του Μάρκου Βαμβακάρη «μαύρα μάτια, μαύρα φρύδια, μαύρα κατσαρά μαλλιά». Τον βρίσκω εκπληκτικό αυτόν το στίχο διότι έχει πολλά άλφα μέσα! Κι ο τίτλος συνεχίζεται «Ο Βαμβακάρης κι η Συριανή κοινωνία 1905-1920». Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό της εποχής εκείνης, τα κείμενα που εμπεριέχονται στο βιβλίο έχουν ως πρώτη ύλη, ως βάση όλα όσα λέει ο Βαμβακάρης σε μια συνέντευξη που έγινε η αυτοβιογραφία του.
Music Corner: Επισκέπτεστε συχνά τη Σύρο;
Μάνος Ελευθερίου: Πάω κάθε καλοκαίρι για λίγες ημέρες. Είναι πατρίδα μου, την αγαπώ.
Music Corner: Αν δε ζούσατε στην Αθήνα, πού θα θέλατε να ζείτε;
Μάνος Ελευθερίου: Στο Παρίσι. Δυστυχώς όμως η ζωή εκεί είναι πανάκριβη. Θέλει πολλά λεφτά. Είναι τόσα τα θεάματα εκεί! Δεν έχεις παρά να ανοίξεις την εφημερίδα και να διαλέξεις!
Music Corner: Ήταν επίπονη διαδικασία η συγγραφή όλα αυτά τα χρόνια;
Μάνος Ελευθερίου: Πολύ. Δε γράφονται εύκολα όλα αυτά. Συνήθως είμαι συναισθηματικά φορτισμένος όταν γράφω, κι όσο πιο πολύ γράφει κανείς τόσο περισσότερο μεγαλώνει η αδρεναλίνη του και συνεχίζει…
Music Corner: Τί σας βασάνισε περισσότερο; Η αγάπη ή η Ποίηση;
Μάνος Ελευθερίου: Η Ποίηση.
Music Corner: Στην αγάπη σταθήκατε τυχερός;
Μάνος Ελευθερίου: Θέλει τσιγάρο αυτό. Άλλα θέματα έχουμε;
Music Corner: Δεν θα μου απαντήσετε;
Μάνος Ελευθερίου: «Μη μιλάς άλλο για αγάπη η αγάπη είναι παντού» !!!
——————-
Ευχαριστούμε από καρδιάς το Μάνο Ελευθερίου για την ιδιαίτερη τιμή που μας έκανε κι ευχόμαστε να είναι πάντα γερός τυχερός και δημιουργικός!
——————-
*** Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία το καφέ “Gaz à l’eau” της Τεχνόπολις στο Γκάζι…
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…