Music @ the Movies Corner – “A Clockwork Orange VS Singin’ in the rain”

Γράφουν η Πέννυ Γέρου και η Σοφία Τσεκούρα
www.musiccorner.gr
Τρίτη 20 Μαρτίου 2012

A Clockwork Orange VS Singin’ in the rain

Συγκλονιστική σε κάθε επίπεδο, η ταινία αυτή, γυρισμένη από τον Stanley Kubrick το 1971, μπορεί να προσφέρει τόσα πολλά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα και επίσης είναι μια ταινία που διερευνά βαθιά τις έννοιες της ηθικής και της ελευθερίας. Ωστόσο, το «A Clockwork Orange», δεν είναι μια ταινία που μπορεί κανείς να παρακολουθήσει «ελαφρά». Απαιτεί την ενεργό προσοχή του κοινού καθώς και τις ερωτήσεις  αυτού, καθοριστικές για το ρόλο της ελευθερίας και της πραγματικής ηθικής.

Πρωταγωνιστής  σε αυτή την ταινία είναι ο Alex, ένας πολύπλευρα βίαιος νεαρός στη φουτουριστική Βρετανία, μέλος μιας συμμορίας εφήβων που κάθε βράδυ επιδίδονται σε έξαλλες συμπεριφορές: ξυλοδαρμούς και βιασμούς σε αβοήθητα θύματα. Μετά από μια σειρά βίαιων βιασμών και δολοφονιών, συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε 14 χρόνια φυλάκισης. Ωστόσο, μετά από 2 χρόνια, επιλέγει να λάβει μια πειραματική διαδικασία προετοιμασίας που θα αφαιρέσει από αυτόν την ικανότητα να κάνει «κακά» πράγματα.

Με την πρώτη ματιά, η θεραπεία και οι συνθήκες διαβίωσης του Alex, δεν φαίνονται δυσάρεστες. Μετά από κάθε γεύμα του χορηγούταν μια ένεση, που υποτίθεται ήταν ένα συμπλήρωμα διατροφής. Γρήγορα καταλαβαίνουμε όμως, πως του δινόταν ένας πειραματικός ορός. Το πρώτο από αυτά τα πλάνα έρχεται την ίδια ημέρα, πριν την προβολή ταινίας, το απόγευμα όταν ο Alex αισθάνεται αδύναμος να εισέλθει στη συνεδρία. Πρόκειται για μια πειραματική θεραπεία αποστροφής που αναπτύχθηκε από την κυβέρνηση για την επίλυση κοινωνικών εγκλημάτων. Η τεχνική περιλαμβάνει έκθεση σε ακραίες απεικονίσεις βίας που εμφανίζονται στην οθόνη.

Ο Alex είναι αναγκασμένος να το παρακολουθεί μιας και βρίσκεται σε ευθεία από την οθόνη και τα μάτια του παραμένουν ανοιχτά από ένα κάτοπτρο. Οι σταγόνες που του χορηγούνται πριν και κατά την διάρκεια της ταινίας έχουν ως αποτέλεσμα να συνδέσει τις εικόνες με δυσφορία, πόνο και ασθένεια. Αργότερα, παρατηρούμε την ανικανότητα του Alex να υπερασπιστεί τον εαυτό του στην σωματική επίθεση που δέχεται από έναν άντρα, καθώς και να αγγίξει μια γυμνή γυναίκα χωρίς να νιώθει άρρωστος. Το ίδιο συμβαίνει και στο άκουσμα της Ένατης Συμφωνίας του Μπετόβεν, αφού προηγουμένως χρησιμοποιήθηκε ως μουσική υπόκρουση σε μια από τις προβολές «ταινιών».

Ένα από τα πιο σημαντικά ερωτήματα που θέτει η ταινία είναι: «Ποια είναι η σχέση μεταξύ της «κατασκευασμένης» ηθικής, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας;»

Στην ουσία η αληθινή προσωπικότητά μας είναι αυτό που κάνουμε, ως αποτέλεσμα του ενστίκτου. Αν καταργήσουμε το στοιχείο της επιλογής από τον άνθρωπο και την κοινωνία, θα χάσουμε γρήγορα αυτό που μας δίνει την ηθική της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας. Στην περίπτωση του «Clockwork Orange», το σύνολο επιλογών στην ουσία αφαιρείται από τον Alex. Το στοιχείο της επιλογής και η ελευθερία έχει αφαιρεθεί από τη ζωή του και έτσι έχει πάρα πολύ το στοιχείο της επιλογής.

Σύμφωνα με τα δεινά της πλύσης και η απομάκρυνση από την έννοια της ηθικής και της αξιοπρέπειας, πρέπει επίσης να δούμε πώς και γιατί τελικά η διαδικασία αυτή αποτυγχάνει στον Alex. Αφού κυκλοφορεί στους δρόμους της Βρετανίας και δέχεται επανειλημμένα επίθεση από τα πρώην μέλη της συμμορίας και μερικούς άστεγους, περιπλανιέται στο δάσος και καταλήγει στο σπίτι του συγγραφέα του οποίου η γυναίκα είχε βιαστεί και ξυλοκοπηθεί από αυτόν και τη συμμορία του νωρίτερα στην ταινία. Όταν συνειδητοποιεί ο συγγραφέας ποιος είναι ο Alex, παίζει την Ένατη Συμφωνία συνεχώς και σε πολύ υψηλή ένταση με αποτέλεσμα ο Alex να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, πηδώντας από ένα παράθυρο. Τελικά επιβιώνει και έπειτα από παρατεταμένη παραμονή του στο νοσοκομείο, παρατηρούμε πως έχει μετατραπεί σε μεγάλο βαθμό στον παλιό εαυτό του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς γιατί η διαδικασία αποτυγχάνει τελικά. Ως θεατές εικάζουμε πως οι γιατροί στο νοσοκομείο κατάφεραν – άθελά τους – να το αποστρέψουν. Αμέσως γεννάται η περιέργεια στο θεατή: «Και τώρα, τι;».

Κάτι που φυσικά στην ταινία μένει ανείπωτο…

Αυτό που σίγουρα περνάει η ταινία, είναι το πόσο εκπληκτικά εύκολο είναι να πέσουμε θύματα των χειρισμών που μπορεί να προέλθουν από μέσα μας, είτε αυτό έχει να κάνει με τις διαφημίσεις, την πολιτική, τη διάθεση.

Όπως λέει και ο Stephen Jay Gould, «Όταν οι άνθρωποι μαθαίνουν κάποια εργαλεία της κρίσης και απλώς ακολουθούν τις ελπίδες τους, σπέρνονται οι σπόροι της πολιτικής χειραγώγησης».

Μια από τις πιο δυνατές, και ανεξίτηλες στη μνήμη των θεατών, σκηνές της ταινίας αποτελεί η σκηνή της εισβολής στο σπίτι γνωστού συγγραφέα, ακολουθούμενης, όπως προαναφέρθηκε, από ξυλοδαρμό του άντρα και βιασμό της γυναίκας από την περιβόητη συμμορία. Μια σκηνή παράνοιας και έντασης που εκπλήσσει με την αναλγησία και το θράσος των πρωταγωνιστών της, που δε διστάζουν να διοχετεύσουν και την τελευταία σταγόνα της βίαιης προδιάθεσης και συμπεριφοράς τους σε ένα αβοήθητο ζευγάρι ανθρώπων.

Ο Alex κλωτσάει τον ανήμπορο συγγραφέα που βρίσκεται στο πάτωμα τραγουδώντας «I’m singin’ in the rain!», χωρίς να δείχνει την παραμικρή ντροπή και δισταγμό, αλλά, αντιθέτως, διασκεδάζοντάς το, σαν οι κλωτσιές του να είναι μικρές χορευτικές φιγούρες. Το τραγούδι του Alex μας παραπέμπει, μεταξύ άλλων, σε μια αγαπημένη ταινία, γυρισμένη περίπου 20 χρόνια πριν το «A Clockwork Orange».

Ο λόγος γίνεται φυσικά για την ομώνυμη ταινία «Singin’ in the rain», γυρισμένη στα 1952 από τους Stanley Donen και Gene Kelly, με πρωταγωνιστές τον Gene Kelly, τη Debbie Reynolds και τον Donald O’ Connor. Πρόκειται για μια ταινία – σταθμό στον ομιλούντα κινηματογράφο και πασίγνωστη για το εν λόγω τραγούδι, αλλά και για τις απίστευτες χορευτικές ικανότητες και τεχνικές των πρωταγωνιστών της.

Η ταινία των Donen και Kelly πραγματεύεται μια εντελώς διαφορετική υπόθεση. Αποτυπώνει στο φακό μια εποχή πολύ δύσκολη για τον κινηματογράφο και τους συντελεστές του, καθώς αναφέρεται στην εποχή της έλευσης του ήχου, τη δεκαετία του 1930. Η δεκαετία αυτή ήρθε να ταράξει τα νερά των κινηματογραφικών εταιριών και τον τρόπο που γίνεται αντιληπτός ο χώρος του κινηματογράφου. Η ταινία αυτή δείχνει τη μεγάλη δυσκολία που αντιμετώπισε ο κόσμος όσον αφορά σε αυτή τη μετάβαση, από τον βουβό κινηματογράφο στον ομιλούντα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται ένας έρωτας μεταξύ του μεγάλου σταρ του Hollywood και μιας πρωτοεμφανιζόμενης ηθοποιού. Μέσα στο κλίμα του έρωτα και του ενθουσιασμού, ο Gene Kelly περπατά στους δρόμους χορεύοντας και τραγουδώντας «I’m singin’ in the rain». Τραγουδά από χαρά, γιατί ζει την έξαψη της επιτυχίας και του έρωτα.

Γίνεται έτσι αντιληπτή η τραγικότητα του Alex, πρωταγωνιστή στο «A Clockwork Orange», ο οποίος παίρνει αυτό το τραγούδι χαράς και προσωπικής απελευθέρωσης και το ενσωματώνει σε μια τόσο άρρωστη και παρανοϊκή συμπεριφορά, όπως αυτή της βίας και των επακόλουθων της. Ο Alex παίρνει ένα τραγούδι από έναν ηθοποιό που το moto του ήταν «Αξιοπρέπεια». Ο ίδιος όμως φαίνεται να αντιστρέφει τόσο εύστοχα αυτό το moto, καταπατώντας κάθε ίχνος αξιοπρέπειας όσων βρίσκονται κοντά του. Η ειρωνεία και ο σαρκασμός του Alex απέναντι σε αυτό το κομμάτι δίνει ακόμα πιο έντονη την τραγικότητά του ως χαρακτήρα και φανερώνει τη διαστρεβλωμένη προσωπικότητά του.

Υπό το συγκεκριμένο πρίσμα, είναι φοβερό το πώς οι χαρακτήρες, τα πρόσωπα, τα προϊόντα του κινηματογράφου πλέκονται περίτεχνα από άξιους σκηνοθέτες και σεναριογράφους δίνοντας κάθε φορά μια διαφορετική χροιά στο εκάστοτε θιγόμενο πολιτικό, κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, ο Stanley Kubrick πήρε ένα στιγμιότυπο – σταθμό του κινηματογράφου και το εισήγαγε σε ένα πλαίσιο περισσότερο κοινωνικό, με σκοπό να δείξει την τραγικότητα της βίαιης συμπεριφοράς, της θρασύτητας και της έλλειψης κάθε ηθικής ενός ατόμου – χείμαρρου απέναντι στις κοινωνικές και ηθικές επιταγές.

———-