Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης

Σαν σήμερα, στις 18 Μαρτίου 1939, γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης ο μέγας Γιάννης Μαρκόπουλος, ένας από τους πιο πολυτάλαντους και σπουδαιότερους συνθέτες στην ιστορία της χώρας μας, ένας άνθρωπος που επηρέασε όσο ελάχιστοι τη μουσική πορεία του τόπου μας με πλήθος αξιομνημόνευτων έργων.

Ο Μαρκόπουλος προέρχεται από οικογένεια που του προσέφερε το κατάλληλο περιβάλλον για την καλλιέργεια του πνεύματός του. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Ιεράπετρα παίρνοντας τα πρώτα του μουσικά μαθήματα στο ωδείο της μικρής αυτής πόλης. Από πολύ μικρός έδειξε την κλίση του στη μουσική και ξεκίνησε να μαθαίνει βιολί, κλαρίνο και μαντολίνο ως μαθητής του Γιώργου Σερέπετση, καθηγητή του τοπικού ωδείου.

Οι επιρροές που δέχθηκε ήταν, αρχικά, από την πολιτιστική παράδοση της Κρήτης αλλά και από τη μουσική των υπόλοιπων περιοχών της Ελλάδας. Ωστόσο, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος σε τηλεοπτική συνέντευξη, άκουγε μουσική στο ραδιόφωνο της Ιεράπετρας από Αφρική, Αραβία και Ιταλία συλλέγοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, πολύτιμα στοιχεία. Επίσης, διόλου ευκαταφρόνητη ήταν η επίδραση που άσκησε η Βυζαντινή μουσική με τις απείρου κάλλους μελωδίες της. Συνέπεια όλων αυτών ήταν να εμπλουτιστεί ο μουσικός του κόσμος με πάμπολλα ερεθίσματα που, σε συνδυασμό με το σπάνιο ταλέντο του, τον βοήθησαν να δημιουργήσει τις δικές του πανέμορφες μελωδίες, πολλές από τις οποίες τις εμπνεύστηκε σε νεαρή, ακόμα και παιδική, ηλικία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το θρυλικό τραγούδι Μαλαματένια λόγια σε στίχους Μάνου Ελευθερίου από το δίσκο Θητεία, του οποίου τη μουσική είχε γράψει από την ηλικία των 11-12 ετών(!!).

Πολλές φορές έχει δηλώσει ένθερμος θιασώτης του κινήματος «Επιστροφή στις ρίζες» εξηγώντας ότι σκοπός του δεν είναι, προφανώς, μια στείρα προγονολατρία και παρελθοντολαγνεία αλλά σχεδιασμός του μέλλοντος μέσω χρησιμοποίησης άφθαρτων στοιχείων του παρελθόντος. Συγκεκριμένα, όχι απλά δεν απορρίπτει την πρόοδο αλλά πρεσβεύει την άποψη πως τα νέα, εντελώς απαραίτητα, στοιχεία της Επιστήμης, της Τέχνης και της Πολιτικής πρέπει να ενσωματώσουν τα διαχρονικά στοιχεία της Παράδοσής μας για να δημιουργηθεί ένα κατάλληλο μείγμα που θα βοηθήσει τον άνθρωπο να έχει μια καλύτερη ζωή.

Μεγάλα έργα
Ο Γιάννης Μαρκόπουλος συνέθεσε πολλά και αριστουργηματικά έργα. Εντελώς ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα από τα πλέον κομβικά όπως:
• Ήλιος ο πρώτος
• Χρονικό
• Ιθαγένεια
• Τα τραγούδια του νέου πατέρα
• Θητεία
• Μετανάστες
• Θεσσαλικός κύκλος
• Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι
• Σεργιάνι στον κόσμο
• Σειρήνες
• Η λειτουργία του Ορφέα
• Ανα-γέννηση:Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και πόλη
• Ερωτόκριτος και Αρετή
• Το τραγούδι του Αχιλλέα

Θεωρούμε πως είναι αδήριτη ανάγκη να γίνει μελλοντικά λεπτομερής αναφορά στα περισσότερα από τα ανωτέρω έργα κάτι για το οποίο δίνουμε υπόσχεση στο παρόν άρθρο.

Χάρη στο αστείρευτο ταλέντο του, την εργασιομανία και την τελειομανία του κατάφερε να δώσει δεκάδες επιτυχίες που τραγουδήθηκαν από το σύνολο του Ελληνικού λαού και να προσεγγίσει την ποίηση με το δικό του ξεχωριστό τρόπο. Άλλωστε ο Μαρκόπουλος απορρίπτει συλλήβδην τον όρο «μελοποιημένη ποίηση» και τονίζει ότι αυτό που κάνει στην ποίηση είναι μια δική του διαφορετική προσέγγιση με την προσθήκη της μουσικής του.

Συνεργασία με τον Οδυσσέα Ελύτη
Με αφορμή τη σημερινή επέτειο θανάτου του μεγάλου μας Νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη που (γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1911 και πέθανε στις 18 Μαρτίου 1996), θα κάνουμε μία σύντομη αναφορά στον Ήλιο τον πρώτο. Η ποιητική συλλογή του Ελύτη κυκλοφόρησε το 1943, μέσα στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, προσπαθώντας να προβάλλει ένα ελπιδοφόρο και αισιόδοξο μήνυμα. Ο ποιητής θεωρεί πως κάθε ουσιώδης αλλαγή μπορεί να γίνει εφικτή μόνο χάρη στους τολμηρούς που ονειρεύονται το καλύτερο ενάντια στους δειλούς και συμβιβασμένους με ένα σύστημα. Εξάλλου στην Γερμανική Κατοχή πολλοί ήταν αυτοί που όχι απλώς συμβιβάστηκαν αλλά συνεργάστηκαν κιόλας με τον ειδεχθή κατακτητή. Ασφαλώς και οι στίχοι του ποιητή ξεπερνούν τη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, όσο σημαντική κι αν ήταν, και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιεσδήποτε άλλες δύσκολες συνθήκες. Έτσι ο προικισμένος συνθέτης έδωσε μία θαυμάσια μουσική προσέγγιση, που κυκλοφόρησε ως δίσκος το 1969, στα πρώτα χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών δηλαδή μιας ακόμα μαύρης περιόδου της νεότερης Ελλάδας. Ο νεαρός τότε μουσουργός ήθελε να δώσει μία σύνθεση που θα ήταν ένα εφόδιο στον κόσμο για τη δύσκολη εποχή που περνούσε η χώρα ενώ επιθυμούσε να αποτίσει φόρο τιμής στην προηγούμενη γενιά, αυτή του ποιητή.

Πριν την κυκλοφορία του δίσκου, σε μια επιστολή του προς τον ποιητή, ο Μαρκόπουλος παρουσίασε την προσέγγισή του πάνω στην εν λόγω ποιητική συλλογή και ο Ελύτης επαίνεσε την προσπάθειά του με θερμά λόγια. Συγκεκριμένα δήλωσε εντυπωσιασμένος από την εκπληκτική εργασία, την έμπνευση, το σφρίγος και το εφευρετικό πνεύμα που φανέρωσαν οι απόψεις του συνθέτη. Θα ήταν παράλειψη να μην τονιστεί ότι ο ποιητής συμφωνούσε πλήρως ως προς τη δομή του μουσικού έργου. Έγραψε λοιπόν ο Ελύτης προς το συνθέτη «Κατάλαβα με την πρώτη ματιά ότι έχεις κάνεις τεράστια δουλειά. Όταν διάβασα με προσοχή όλα όσα μου γράφεις –και που δείχνουν από ποια βαθιά ρίζα ξεκίνησαν οι εμπνεύσεις σου και με πόσο κέφι και πόση φαντασία καταπιάστηκες με τη μουσική ερμηνεία του έργου-άθελά μου ψιθύρισα ένα “μπράβο”». Ως εκ τούτου, ο ποιητής δεν έκρυβε την ανυπομονησία του να γίνει η ηχογράφηση του έργου. Σημειωτέον ότι ο συνθέτης είχε αρχίσει να δουλεύει το έργο από το 1966 για να το ολοκληρώσει το 1969 όταν διέμενε στο Λονδίνο. Φυσικά η ηχογράφηση, όπως εξηγεί ο Μαρκόπουλος στο συνοδευτικό έντυπο του δίσκου, μπορούσε να γίνει μόνο στην Ελλάδα αφού χρειαζόταν σαντούρι, λύρα, νταούλι, λαούτο και μπαγλαμά. Επίσης, χρησιμοποίησε δύο ερμηνευτές (Μαρία Δημητριάδη, Σταύρο Πασπαράκη), έναν αφηγητή (Γιάννη Φέρτη), δωδεκαμελή χορωδία κοριτσιών και ενδεκαμελή ορχήστρα.

Ο μέλλων Νομπελίστας χαρακτήρισε τη συνολική εργασία ως εκπληκτική ενώ, οπωσδήποτε άκρως ενδιαφέρουσα είναι και η άποψη του συνθέτη «Το μεταφυσικό στοιχείο που υπάρχει στην ποίηση του Ελύτη το πέρασα στην ομάδα φωνών και κράτησα για τους ερμηνευτές την προσωπική κραυγή, την αγωνία, τον αγώνα και την ελπίδα. Δεν έκανα “λαϊκή μουσική” όπως δεν κάνει ο Ελύτης “λαϊκή ποίηση”».

Για λόγους πληρότητας παραθέτουμε τα κομμάτια του δίσκου που ήταν από τις πρώτες μεγάλες επιτυχίες του συνθέτη και τον έκανε διάσημο.
1. Εισαγωγή
2. Δεν ξέρω πια τη νύχτα
3. Δίνω το χέρι στη Δικαιοσύνη
4. Ω, να σπάσουν οι πέτρες
5. Σώμα του καλοκαιριού
6. Ω, Αμάραντο πέλαγο
7. Κάτω στης Μαργαρίτας τ’ αλωνάκι
8. Τα παιδιά (Έντιμο αίμα)
9. Παιδί με το γρατσουνισμένο γόνατο
10. Πίνω νερό, κόβω καρπό
11. Φωτιά, ωραία φωτιά
12. Μισοβουλιαγμένες βάρκες
13. Ναυτάκι του περιβολιού
14. Ζωγραφιές Ηράκλειες
15. Πατριωτάκια του Ήλιου

Εν κατακλείδι, είναι αναμφισβήτητο ότι ο Γιάννης Μαρκόπουλος με το εκρηκτικής δύναμης και απαράμιλλης ομορφιάς έργο του, μάς έχει χαρίσει μαγικά, υψίστης πνευματικής διέγερσης, ακούσματα γεμίζοντάς μας με πλούσια συναισθήματα και καταγράφεται στην ιστορία ως ένας από τους αξιολογότερους συνθέτες μας.

Τον ευχαριστούμε για όλα και του ευχόμαστε χρόνια πολλά!

Αναφορές
1. Βιβλίο “Γιάννης Μαρκόπουλος, ένας ζωντανός μύθος της σύγχρονης Ελλάδας”, Αλέξανδρος Ζώτος, εκδόσεις Καστανιώτη, 2009 (από το βιβλίο αυτό αντλήθηκαν τα στοιχεία της επικοινωνίας του ποιητή με το συνθέτη)
2. Συνέντευξη του Γιάννη Μαρκόπουλου στην Άντζελα Τσιφτσή στο κανάλι της Βουλής, 2014

—————

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Please enter your comment!
Please enter your name here