Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
Η δεκαετία του ’60 θεωρείται από πολλούς ως εκείνη που άλλαξε τα πάντα στη μουσική της πατρίδας μας. Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις κι εν συνεχεία ο Σταύρος Ξαρχάκος και οι «επίγονοί» τους, άνοιξαν νέους δρόμους στο τραγούδι με τις δημιουργίες τους. Παράλληλα όμως, αυτές ευτύχησαν να ερμηνευθούν από μια γενιά σπουδαίων τραγουδιστών που είτε ξεκίνησε τότε, είτε προϋπήρχε αλλά άκμασε στη συγκεκριμένη περίοδο.
Με αφετηρία λοιπόν το 1960, θα σταθούμε «στου χρόνου τον καθρέφτη» και θα γυρίσουμε το ρολόι στο «τότε». Ανά 15 ημέρες, η στήλη θα παρουσιάζει τα σημαντικότερα μουσικά γεγονότα στην Ελλάδα χρόνο με το χρόνο και παράλληλα, συχνά θα κάνει μια «βόλτα» στα νυχτερινά κέντρα της εποχής, παρουσιάζοντας τα «σχήματα» που έγραψαν ιστορία…
———————————————————–
1983 (Β’ μέρος): Λυκαβηττός, ΟΑΚΑ, Βουλιαγμένη, αερόστατα και πάρτι…
Το 1983 ως προς το μουσικό κομμάτι, είναι αναμφίβολα η χρονιά των συναυλιών και των διάφορων φεστιβάλ ανά την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια κυρίως των καλοκαιρινών μηνών, έλαβαν χώρα ορισμένες από τις πιο ιστορικές συναυλίες στην ιστορία του είδους στη χώρα μας, με εκατοντάδες χιλιάδες θεατών να κατακλύζουν τους χώρους όπου αυτές γίνονταν και να διασκεδάζουν με την ψυχή τους…
Και τι δεν είχαμε λοιπόν τούτο το έτος: Τις δύο «ιστορικές» εμφανίσεις του Γιώργου Νταλάρα στο Ολυμπιακό Στάδιο, το οποίο κατάφερε να γεμίσει ισάριθμες φορές! Τις δύο συναυλίες της Χαρούλας Αλεξίου στο Λυκαβηττό με τεράστια επιτυχία. Στον ίδιο χώρο, ο Μανώλης Αγγελόπουλος για δυο βραδιές γνώρισε την αποθέωση από το κοινό, αλλά και την αποδοκιμασία ως και τη χλεύη των ΜΜΕ.
Ο Λουκιανός Κηλαηδόνης με το περίφημο «πάρτι στη Βουλιαγμένη» συγκέντρωσε περίπου 100.000 θεατές στην καρδιά του καλοκαιριού. Ο Διονύσης Σαββόπουλος «εγκαινίασε» τις μουσικές εκδηλώσεις στο Ολυμπιακό Στάδιο με μια άκρως επιτυχημένη συναυλία, ενώ ο Λυκαβηττός «φιλοξένησε» μεταξύ άλλων τον Δήμο Μούτση, τον Σταύρο Κουγιουμτζή, τον Δημήτρη Λάγιο, αλλά και τον Τάκη Μουσαφίρη, καθώς και κάποιους από τους παλιούς ρεμπέτες…
Ας γυρίσουμε λοιπόν σ’ εκείνο το καλοκαίρι του 1983 κι ας «ταξιδέψουμε» σ’ όλες αυτές τις αξέχαστες -για όσους τις έζησαν από κοντά- στιγμές του ελληνικού τραγουδιού…
Ο Νταλάρας σπάει όλα τα ρεκόρ…
Ο εμπορικός και καλλιτεχνικός θρίαμβος του διπλού άλμπουμ «Τα τραγούδια μου» -δηλαδή της «ζωντανής» ηχογράφησης από τον «Ορφέα»-, αλλά και η γενικότερη αποδοχή που είχε από τον κόσμο ο Γιώργος Νταλάρας, τον οδήγησαν στην απόφαση για μια μεγάλη συναυλία στο Ολυμπιακό Στάδιο. Ένας χώρος ο οποίος μόλις ένα χρόνο πριν είχε ανοίξει τις πύλες του με αφορμή τους Πανευρωπαϊκούς Αγώνες Στίβου, αλλά και είχε γίνει «κρανίου τόπος» τον Ιούνιο του 1983 από μια χούφτα χούλιγκαν της ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ τη βραδιά του τελικού Κυπέλλου ποδοσφαίρου…
Η ημερομηνία ορίστηκε για τις 30 Σεπτεμβρίου και είμαι βέβαιος ότι ο παροξυσμός για ένα εισιτήριο που παρατηρήθηκε εκείνη την περίοδο, ελάχιστες φορές επαναλήφθηκε για εμφάνιση Έλληνα ή ξένου καλλιτέχνη στη χώρα μας. Ακόμα και στη «μαύρη αγορά» πωλούνταν τα «μαγικά χαρτάκια» και ήτανε φυσικό κι επόμενο το ΟΑΚΑ να γεμίσει ασφυκτικά, με «οπαδούς» του ερμηνευτή απ’ όλη την Ελλάδα, αλλά κι από συμπατριώτες μας που ζούσαν στο εξωτερικό…
Ακόμα κι ο ίδιος ο Νταλάρας έμεινε άναυδος μπροστά στην εικόνα που αντίκρισε όταν ανέβηκε στη σκηνή, η οποία θύμιζε πάλκο με τα χρωματιστά φώτα να κρέμονται από πάνω. Ουσιαστικά, παρουσίασε το πρόγραμμα του «Ορφέα» που είχε σαρώσει εμπορικά ως διπλός δίσκος, έχοντας πάλι δίπλα του την Κατερίνα Στανίση και μια εξαιρετική ορχήστρα με επικεφαλής τον Χρήστο Νικολόπουλο και τον Τάκη Σούκα…
Ωστόσο, η βραδιά είχε και μεγάλες εκπλήξεις και αρκετή συγκίνηση, καθώς επί σκηνής εμφανίστηκαν και τραγούδησαν μαζί με τον ερμηνευτή ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Χάρις Αλεξίου, ο Γιάννης Πάριος και ο Λουκιανός Κηλαηδόνης. Οι θεατές δεν χόρταιναν ν’ ακούνε σπουδαία τραγούδια, μα πάνω απ’ όλα αυτές τις σπουδαίες φωνές…
Λόγω λοιπόν της τεράστιας επιτυχίας της πρώτης συναυλίας, αποφασίστηκε να δοθεί και μια δεύτερη στις 3 Οκτωβρίου για όσους δεν …πρόλαβαν. Χρόνια αργότερα, ο Γιώργος Νταλάρας ανέφερε πως δεν περίμενε ποτέ ότι θα γέμιζε ξανά το στάδιο. Κι όμως, ήταν και πάλι κατάμεστο όπως και στην πρώτη, δημιουργώντας ένα ρεκόρ αξεπέραστο για τα ελληνικά δεδομένα. Αυτή τη φορά έλειπε η Κατερίνα Στανίση, η οποία την ίδια βραδιά …παντρευόταν!
Βεβαίως, οι κριτικές των εφημερίδων ήταν αποθεωτικές και θριαμβευτικές για τον ερμηνευτή, όμως δεν έλειψαν κι εκείνοι που προσπάθησαν ν’ αναλύσουν από …κοινωνιολογικής πλευράς το «φαινόμενο Νταλάρας». Πέραν πάσης αμφιβολίας όμως, αυτές οι δύο συναυλίες ήταν σταθμός στην καριέρα του κι έχω την αίσθηση ότι όπου κι αν τραγούδησε έκτοτε κι όσο χειροκρότημα κι αν εισέπραξε, ο προσωπικός θρίαμβός του θα είναι πάντα το Ολυμπιακό Στάδιο του 1983!
Λίγο καιρό μετά, η MINOS εξέδωσε σε βιντεοκασέτα (“μόδα” που άρχισε ν’ αναπτύσσεται εκείνη την εποχή…) επιλεγμένα στιγμιότυπα των δύο συναυλιών, διάρκειας περίπου 160 λεπτών…
To πάρτι του Λουκιανού…
Στις 25 Ιουλίου 1983 συνέβη κάτι το μοναδικό κι ανεπανάληπτο στα καλλιτεχνικά πράγματα της χώρας μας. Σχεδόν εκατό χιλιάδες (!) ανθρώπων μαζεύτηκαν σε μια πλαζ -στη Βουλιαγμένη εν προκειμένω- για να συμμετάσχουν σε μια μουσική εκδήλωση, η οποία πολύ γρήγορα μετατράπηκε σ’ ένα ατέλειωτο πάρτι που ολοκληρώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες.
«Υπεύθυνος» για όλα αυτά ήταν ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο οποίος είχε συλλάβει την ιδέα αρκετούς μήνες πριν και είναι χαρακτηριστικό ότι είχε «κλείσει» το χώρο από τον Ιανουάριο. Στο διάστημα που μεσολάβησε μέχρι εκείνη την καλοκαιρινή νύχτα, επισκεπτόταν τακτικά την πλαζ και κατέστρωνε τα πλάνα του αναφορικά με το πώς θα έμπαινε ο κόσμος, πού θα στηνόταν η σκηνή κλπ. Ο ίδιος δεν υπολόγιζε περισσότερους από τρεις με τέσσερις χιλιάδες θεατές, αλλά έπεσε έξω πανηγυρικά!
Το «κλου» της όλης ιστορίας είναι ότι ο κόσμος κατέκλυσε το χώρο χωρίς να έχει γίνει μεγάλη διαφημιστική εκστρατεία. Απλώς, είχαν τυπωθεί κάποιες «διακριτικές» αφίσες που καλά-καλά δε φαίνονταν, ενώ ακούστηκε κι ένα σχετικό σποτάκι στο ραδιόφωνο. Και να σκεφτεί κανείς ότι οι περισσότεροι είχαν απομακρυνθεί από το κλεινόν άστυ για ν’ απολαύσουν τα μπάνια και την ξεκούρασή τους στα νησιά ή στα παραθαλάσσια εξοχικά τους…
Ένα από τα πολλά πρωτότυπα της βραδιάς, ήταν η …πλωτή εξέδρα που στήθηκε μέσα στη θάλασσα, στηριγμένη σε τέσσερις άγκυρες. Επιπλέον, οι εκπλήξεις διαδέχονταν η μία την άλλη καθώς χωρίς να έχει γίνει η παραμικρή ανακοίνωση, από τη Βουλιαγμένη πέρασαν και τραγούδησαν μαζί με τον Κηλαηδόνη ο Γιώργος Νταλάρας, ο Διονύσης Σαββόπουλος, η Μαργαρίτα Ζορμπαλά και η Αφροδίτη Μάνου, ενώ συμμετείχε το συγκρότημα “Three and the koukos band”, η εξαίρετη σολίστ του πιάνου Νέλλη Σεμιτέκολο, καθώς και η πολύ νεαρή τότε Μαντώ Σταματοπούλου, η οποία εντυπωσίασε με τις φωνητικές δυνατότητές της. Φυσικά, δεν είναι άλλη από την πασίγνωστη Μαντώ!
Κατά τη διάρκεια της πεντάωρης και πλέον «συναυλίας», ακούστηκαν όλες οι γνωστές επιτυχίες του Κηλαηδόνη αλλά και πολλά ξένα τραγούδια σε εξαιρετικές διασκευές. Ο κόσμος ενθουσιάστηκε, βουτούσε στη θάλασσα, έπινε τα ποτά του και γενικότερα πέρασε μια αξέχαστη βραδιά…
Λίγους μήνες αργότερα, κάποια αποσπάσματα από την εκδήλωση κυκλοφόρησαν σε δίσκο με τίτλο «Πάρτι στη Βουλιαγμένη» κι έτσι όσοι επιθυμούσαν, είχαν τη δυνατότητα να κρατήσουν για πάντα στη δισκοθήκη τους μια πολύ σημαντική στιγμή της σύγχρονης μουσικής ιστορίας του τόπου μας…
Η Χαρούλα στο Λυκαβηττό…
Από τη στιγμή που ο Λυκαβηττός άνοιξε τις πύλες του και στο λαϊκό τραγούδι, ήτανε φυσικό κι επόμενο ότι πολλοί δημιουργοί κι ερμηνευτές του είδους θα εμφανίζονταν εκεί. Βεβαίως, υπήρξαν πολλές αντιδράσεις από την «έντεχνη» και «κουλτουριάρικη» μερίδα επωνύμων και μη, οι οποίοι υποστήριζαν ότι ο χώρος είναι για «σοβαρές» συναυλίες και μετατράπηκε σε «ταβέρνα» και «άντρο τσιφτετελιού»…
Ο κόσμος βεβαίως ελάχιστα ενδιαφέρθηκε για όλα αυτά κι όταν πληροφορήθηκε ότι η Χάρις Αλεξίου επρόκειτο να εμφανιστεί εκεί για δύο βραδιές, δεν είχε παρά να συρρεύσει στους χώρους πώλησης των εισιτηρίων και να τα «εξαφανίσει» σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Έτσι, στις 10 και 11 Ιουνίου 1983 η δημοφιλής ερμηνεύτρια έδωσε τα πρώτα προσωπικά «ρεσιτάλ» της, τραγουδώντας όλες τις ως τότε μεγάλες επιτυχίες της και φυσικά πολλά παλιά και νεότερα λαϊκά τραγούδια. Άλλωστε, μόλις δύο μήνες πριν είχε ηχογραφήσει «Τα τσίλικα» (λαϊκές και μικρασιατικές δημιουργίες του πρώτου μισού του 20ού αιώνα) και ουσιαστικά εκεί τα παρουσίασε σε εκτεταμένο βαθμό.
Η μία από αυτές τις συναυλίες μεταδόθηκε απευθείας από την ΕΡΤ κι έτσι όλη η Ελλάδα είδε ένα Λυκαβηττό να γλεντά και να χορεύει ασταμάτητα, ακούγοντας τη μαγική φωνή της Αλεξίου σε λαϊκά, δημοτικά, αλλά και μπαλάντες, πλαισιωμένη από εξαίρετους σολίστες.
Εκτός της ερμηνεύτριας, στις συναυλίες συμμετείχε και η Αθηναϊκή Κομπανία, η οποία είχε γίνει εξαιρετικά δημοφιλής τόσο από τους δίσκους που είχε ηχογραφήσει, όσο και με τη φωνητική συμμετοχή της στο τηλεοπτικό «Μινόρε της αυγής» που είχε πολύ υψηλή θεαματικότητα. Επίσης, τραγούδησε και ο αδελφός της Χαρούλας, ο Γιώργος Σαρρής. Όλοι αυτοί μαζί, εμφανίζονταν τον προηγούμενο χειμώνα στο «Ζυγό» στην Πλάκα κι ακολούθησε ένα καλοκαίρι με περιοδείες σε όλη την Ελλάδα, με θερμότατη υποδοχή από το κοινό.
Η περίπτωση Αγγελόπουλου…
Ίσως το πιο πολυσυζητημένο καλλιτεχνικό γεγονός του 1983 να ήταν οι δύο συναυλίες του Μανώλη Αγγελόπουλου τον Ιούνιο στο Λυκαβηττό, οι οποίες οργανώθηκαν από το περιοδικό «Ντέφι». Ο χώρος γέμισε ασφυκτικά και τις δυο βραδιές -η πρώτη εκ των οποίων μεταδόθηκε απευθείας τηλεοπτικά-, ο ερμηνευτής αποθεώθηκε από τον κόσμο που γλέντησε με την ψυχή του, ωστόσο την επόμενη ημέρα οι εφημερίδες υποδέχτηκαν από ψυχρά έως προσβλητικά αυτή τη μεγάλη επιτυχία.
Τα σχόλια και οι τίτλοι φτάσανε σε σημείο να έχουν ως και ρατσιστικό περιεχόμενο (λ.χ. «Τι δουλειά είχαν οι γύφτοι στο Λυκαβηττό»;), ενώ ακόμα και πολύ γνωστές και σημαντικές προσωπικότητες της δημοσιογραφίας και του πολιτισμού μας χρησιμοποίησαν σκληρότατους χαρακτηρισμούς, προβάλλοντας ως επιχείρημα το ότι το θέατρο του Λυκαβηττού προορίζεται για «άλλου είδους» συναυλιακό ρεπερτόριο. Πάντως, ο Διονύσης Σαββόπουλος έδωσε το παρών σε μια από τις δύο βραδιές…
Όλα αυτά βεβαίως έμειναν αναπάντητα από πλευράς Αγγελόπουλου, ο οποίος προτίμησε τη σιωπή και να μη μπει σε τέτοιου είδους αντιπαραθέσεις. Κράτησε μόνο τη μεγάλη αγάπη του κόσμου και το γεγονός ότι κατάφερε να γεμίσει απ’ άκρου εις άκρο το χώρο. Μαζί του, τραγούδησαν η Ελένη Βιτάλη και η Οπισθοδρομική Κομπανία.
Το αερόστατο του Σαββόπουλου…
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1983, το Ολυμπιακό Στάδιο λειτούργησε για πρώτη φορά ως συναυλιακός χώρος με αφορμή την εμφάνιση του Διονύση Σαββόπουλου. Κλείνοντας 20 χρόνια στο τραγούδι, ο τραγουδοποιός κι ερμηνευτής ξεκίνησε τον Ιούνιο μια περιοδεία σε όλη την Ελλάδα με τίτλο «20 χρόνια δρόμος» και την ολοκλήρωσε στο ΟΑΚΑ, το οποίο γέμισε από 80.000 θεατών!
Η εν λόγω συναυλία είχε πολλά φαντασμαγορικά «εφέ» (ακροβάτες, ζογκλέρ κλπ), αλλά κυρίως εντυπωσίασε ο τρόπος με τον οποίον αποχώρησε ο Σαββόπουλος από τη σκηνή. Μπήκε σ’ ένα αερόστατο και …ανελήφθη στους ουρανούς!
Ως guest stars εμφανίστηκαν μεταξύ άλλων η Χάρις Αλεξίου, η Ελένη Βιτάλη, ο Μιχάλης Μενιδιάτης, αλλά και η Σωτηρία Μπέλλου η οποία αποθεώθηκε τραγουδώντας το «Ζεϊμπέκικο» («Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια»). Προς το τέλος της χρονιάς, κυκλοφόρησε το άλμπουμ «20 χρόνια δρόμος» όπου υπήρχαν αποσπάσματα από αυτή τη συναυλία, αλλά και από μια αντίστοιχη στο Παλαί ντε σπορ της Θεσσαλονίκης λίγους μήνες νωρίτερα…
Άλλες συναυλίες που ξεχώρισαν
Μέσα στον καλοκαιρινό συναυλιακό «οργασμό» του 1983, υπήρξαν και κάποιες άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που αξίζουν αναφοράς. Ξεκινάμε από τον Σταύρο Κουγιουμτζή, ο οποίος εμφανίστηκε για δύο βραδιές (20 και 21 Αυγούστου) στον Λυκαβηττό, προκειμένου να παρουσιάσει και να διευθύνει ορισμένα από τα πιο γνωστά κι αγαπημένα τραγούδια του. Βασικός ερμηνευτής δε θα μπορούσε να είναι άλλος από τον Γιώργο Νταλάρα, ενώ τραγούδησαν επίσης και οι Βάσια Ζήλου, Κώστας Σμοκοβίτης και Μιχάλης Δημητριάδης. Ήταν η μοναδική φορά που ο αξέχαστος συνθέτης παρουσίασε το έργο του στο Λυκαβηττό…
Λίγες ημέρες αργότερα, ήταν η σειρά του Δήμου Μούτση να εμφανιστεί στο εν λόγω θέατρο. Με κύριους ερμηνευτές τον Μανώλη Μητσιά και τη Δήμητρα Γαλάνη, παρουσίασε ένα μεγάλο μέρος του ως τότε έργου του, ενώ κάποια τραγούδια του από το «Φράγμα» και το «Ενέχυρο» ερμήνευσε ο ίδιος με τη Ροζαλία και τους «Λάου-λάου»…
Τον Ιούλιο, στο Λυκαβηττό «ανέβηκε» κι ο αείμνηστος Δημήτρης Λάγιος για δύο συναυλίες στο πλαίσιο του «Φεστιβάλ Αθηνών», έχοντας μαζί του τους Αντώνη Καλογιάννη, Γιώργο Νταλάρα, Σωτηρία Μπέλλου, Ελένη Βιτάλη και Νίκο Δημητράτο, ενώ νωρίτερα στον ίδιο χώρο ο Τάκης Μουσαφίρης παρουσίασε κάποια από τα λαϊκά «σουξέ» του με ερμηνευτές τον Δημήτρη Μητροπάνο και την Πίτσα Παπαδοπούλου…
Μια …βόλτα στη νύχτα!
Μετά τις συναυλίες, ας ρίξουμε μια ματιά και στα νυχτερινά κέντρα που ξεχώρισαν με τα προγράμματά τους τη χειμερινή περίοδο 1983-84. Αξιοσημείωτη η απουσία (ως το τέλος του ’83) του Γιώργου Νταλάρα, της Χαρούλας Αλεξίου και της Δήμητρας Γαλάνη…
“STORK”: Γιάννης Πάριος, Χάρρυ Κλυνν.
«Δειλινά»: Στράτος Διονυσίου, Βίκυ Μοσχολιού, Δούκισσα, Γιάννης Κατέβας.
«Όμορφη νύχτα»: Γλυκερία.
«Ντέφι»: Ελένη Βιτάλη.
«Ζυγός»: Γιάννης Πουλόπουλος, Ρένα Κουμιώτη, Αθηναϊκή Κομπανία (το συγκρότημα αποχώρησε μετά από λίγες ημέρες και συνέχισε στο “Green Park”).
——————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…