12/11/2013
Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
Φωτογράφηση: Alona Azaria
www.musiccorner.gr
Δεν είναι λίγοι οι συνθέτες που κατά καιρούς προσπάθησαν να μελοποιήσουν ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη, όμως ουδέποτε έγινε κάποια ολοκληρωμένη δουλειά πάνω στο έργο του σπουδαίου Αλεξανδρινού ποιητή. Ίσως τα «γραφτά» του να μην ενέπνευσαν το ίδιο τους δημιουργούς όπως τα αντίστοιχα του Σεφέρη, του Ελύτη, του Καρυωτάκη και άλλων σημαντικότατων μορφών της ελληνικής γραμματείας…
Ωστόσο, ο Αλέξανδρος Καρόζας που από έξι ετών ζει στη Γερμανία και ουσιαστικά διαπαιδαγωγήθηκε με τα δικά της πρότυπα, είναι ίσως ο μοναδικός Έλληνας δημιουργός που επί 25 και πλέον χρόνια ασχολήθηκε τόσο εντατικά με τη μουσική «επένδυση» των ποιημάτων του Καβάφη και τούτο το πόνημά του «συμπυκνώθηκε» σ’ ένα ενιαίο έργο με τίτλο “The Kavafis project”.
Η πανελλαδική «πρώτη» του έλαβε χώρα στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, το βράδυ της 6ης Νοεμβρίου. Ο καιρός στη συμπρωτεύουσα ήταν «κατσουφιασμένος» από το πρωί, ίσως και για να ταιριάζει στο ύφος της ποίησης του Καβάφη που ήταν «μουντό» -χωρίς βεβαίως ποτέ να φτάσει στην πλήρη… «μαυρίλα» της αντίστοιχης του Καρυωτάκη που έτσι κι αλλιώς είναι μεταγενέστερος.
Ξεκίνησα τη διαδρομή από το σπίτι μου ως το Μέγαρο, έχοντας στο μυαλό τη μελοποίηση κάποιων ποιημάτων του Αλεξανδρινού ποιητή από το Δήμο Μούτση στην «Τετραλογία» του 1975. Θυμόμουν τις υπέροχες ερμηνείες της -πρωτοεμφανιζόμενης τότε- Άλκηστης Πρωτοψάλτη στην «Πόλη» και στο «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» και σκεφτόμουν αρχικά αν τούτα τα ποιήματα θα περιλαμβάνονταν στο “Project” κι εν συνεχεία πώς θ’ ακούγονταν με συμφωνική ορχήστρα…
Η αίθουσα του Μεγάρου δεν ήταν γεμάτη, όπως άλλες φορές. Όχι ότι δεν είχε αρκετό κόσμο, αλλά υπήρχαν πολλές κενές θέσεις (κάθε σειρά περιλαμβάνει οκτώ καθίσματα και στη δική μου ήμουν …μόνος μου), κάτι που δε συνέβη ποτέ -τουλάχιστον όσες φορές έχω παρακολουθήσει συναυλίες στον εν λόγω χώρο. Να ήταν η οικονομική κρίση που δεν επέτρεψε σε περισσότερους Θεσσαλονικείς να πληρώσουν ένα σχετικά «αλμυρό» εισιτήριο; Μήπως η εντύπωση ότι συμφωνικό έργο σημαίνει αυτομάτως «βαρύ» και «δυσνόητο»; Ποιος ξέρει…
Τουλάχιστον, η συναυλία ξεκίνησε …σχεδόν στην ώρα της. Κι όταν λέμε «σχεδόν», εννοούμε μόλις δέκα λεπτά μετά την προκαθορισμένη ώρα έναρξης κι αυτό είναι «είδηση», αν σκεφτούμε ότι αναλόγου είδους εκδηλώσεις μπορεί ν’ αρχίσουν και με …μισή ώρα καθυστέρηση -μιλούμε εκ πείρας!
Μέρος πρώτο
Στην αρχή λοιπόν, τρία νέα παιδιά μας έβαλαν στο κλίμα απαγγέλλοντας εναλλάξ αποσπάσματα ποιημάτων του Καβάφη. Εν συνεχεία, είχαμε τη δυνατότητα να θαυμάσουμε τις υπέροχες φωνές της Μικτής Χορωδίας Θεσσαλονίκης να ερμηνεύουν «Τα κεριά», ένα ποίημα που με είχε συγκλονίσει όταν το πρωτοδιάβασα σε σχολικό βιβλίο των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού ή της πρώτης Γυμνασίου. Είχα χρόνια να το ακούσω και μέσα από τις φωνητικές εναλλαγές των χορωδών, προσπαθούσα να θυμηθώ κάποιους από τους στίχους του…
Η σκυτάλη στη συνέχεια πέρασε στη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης η οποία -υπό την καθοδήγηση του εξαίρετου μαέστρου Γιώργου Κουντούρη– εκτέλεσε την «Αλεξάνδρεια», μια πραγματική μουσική πανδαισία γεμάτη υπέροχους ήχους από βιολιά, τσέλα και κοντραμπάσα. Με μία φράση, ένα «χάδι» στ’ αυτιά!
Κάπου εκεί, εμφανίστηκε και ο σολίστ του έργου Γιώργος Νταλάρας μέσα σε ζωηρά χειροκροτήματα από το κοινό. Με την πρώτη φράση της πασίγνωστης «Ιθάκης» («Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη») η αίθουσα «γέμισε» από τη μεστή, πεντακάθαρη, αψεγάδιαστη κι αναλλοίωτη στο χρόνο φωνή του.
Ακούγοντάς τον, αναρωτήθηκα προς στιγμήν αν αυτός ο άνθρωπος έχει ερμηνεύσει τα αγαπημένα σε όλους τραγούδια του Κουγιουμτζή, του Λοΐζου, του Καλδάρα και χιλίων ειδών μελωδίες, ή κάποιος που του μοιάζει. Πραγματικά, αξιοθαύμαστη η προσαρμογή και η αφοσίωσή του στις απαιτήσεις ενός συμφωνικού έργου -αν και δεν ήταν η πρώτη φορά που καταπιανόταν με κάτι τέτοιο…
Ο σπουδαίος καλλιτέχνης ερμήνευσε άλλα τρία λιγότερο γνωστά στον πολύ κόσμο ποιήματα του Καβάφη («Επιθυμίες», «Ηδονή», «Δέησις») και το πρώτο μέρος ολοκληρώθηκε με το «Όσο μπορείς» που απέδωσε εξαιρετικά η χορωδία.
Οι πρώτες εντυπώσεις ήταν σαφώς θετικές. Κάθε κομμάτι γραμμένο με διαφορετικό τρόπο και αρκετά δύσκολο ερμηνευτικά, ωστόσο ο Νταλάρας φάνηκε σαν να «σπούδασε» επάνω του πάρα πολλά χρόνια. Επιπλέον, στη συνέντευξη Τύπου της προηγούμενης ημέρας ο Αλέξανδρος Καρόζας έλεγε ότι κατόπιν προτροπής του ίδιου του ερμηνευτή έβαλε και παραδοσιακά μουσικά στοιχεία του τόπου μας στο έργο. Αυτό φάνηκε από το σαντούρι που έπαιζε η Στέλλα Βαλάση αλλά και από το ρυθμό που είχαν κάποια από τα μέρη του που θύμιζαν χασάπικο χορό…
Μέρος δεύτερο
Σύμφωνα με το πρόγραμμα που κρατούσαμε στα χέρια μας -σημειωτέον ότι διανεμόταν εντελώς δωρεάν και είχε σχήμα όπως το πάλαι ποτέ… «Αφισόραμα» που αγοράζαμε πιτσιρικάδες με τεράστιες γιγαντοαφίσες διάσημων ηθοποιών, τραγουδιστών κλπ, αλλά και ποδοσφαιρικών ομάδων που τις ξεδιπλώναμε-, τα ποιήματα που επρόκειτο ν’ ακουστούν μελοποιημένα στο δεύτερο μέρος ήταν ορισμένα από τα πιο γνωστά του Καβάφη.
Αφού η εισαγωγή σ’ αυτό έγινε με το ορχηστρικό «Πέρασμα», η χορωδία ερμήνευσε το «Επέστρεφε» κι εν συνεχεία η σκυτάλη πέρασε πάλι στον Γιώργο Νταλάρα. Με το δικό του μοναδικό τρόπο -και πάντα υπό το «άγρυπνο βλέμμα» του ποιητή από μια φωτογραφία των τελευταίων χρόνων της ζωής του που υπήρχε στον «τοίχο» της σκηνής- έδωσε φωνή στα «Τείχη», «Φωνές», «Η Πόλις», «Λάνη Τάφος», «Κεριά» -τα οποία στην αρχή της συναυλίας είχαμε ακούσει από τη χορωδία- και τέλος το πασίγνωστο «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον», με την περίφημη κατακλείδα φράση «Αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις».
Το μοναδικό γνωστό ποίημα του Καβάφη που δεν περιλήφθηκε στο έργο, ήταν το «Περιμένοντας τους βαρβάρους» -σίγουρα το πιο επίκαιρο απ’ όλα, σαν να γράφτηκε σήμερα. Ίσως γιατί δεν τους περιμένουμε πλέον, αλλά ήδη βρίσκονται στην πατρίδα μας εδώ και καιρό φορώντας κοστούμι και γραβάτα και παίζοντας με τις ζωές όλων μας. Κι αν για τον Αλεξανδρινό ποιητή «οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις» -ειρωνικά βεβαίως-, για τον ελληνικό λαό είναι τέρατα με ανθρώπινη μορφή…
Η βραδιά ολοκληρώθηκε μέσα σε θερμότατα χειροκροτήματα για τον δημιουργό, τον μαέστρο, τον ερμηνευτή και τους εξαίρετους μουσικούς και χορωδούς, αλλά έκρυβε μια άκρως συγκινητική στιγμή στο φινάλε της. Η σκηνή γέμισε αθώα παιδικά πρόσωπα καθισμένα σε αναπηρικά καροτσάκια, τα οποία πρόσφεραν ανθοδέσμες στους συντελεστές του έργου. Ήταν από το Κέντρο Αποθεραπείας και Αποκατάστασης Παιδιών με Αναπηρία Θεσσαλονίκης «Ο Άγιος Δημήτριος» (πρώην ΚΕ.ΠΕ.Π.), στο οποίο θα διατεθούν όλες οι εισπράξεις από την πώληση των εισιτηρίων. Η συγκίνηση στα πρόσωπα όλων ήταν έκδηλη και φυσικά αυτά τα πλάσματα άξιζαν και με το παραπάνω το πιο θερμό χειροκρότημα όλων μας…
Σε γενικές γραμμές λοιπόν, ήταν μια βραδιά που πραγματικά τίμησε και με το παραπάνω το όνομα και την ανυπολόγιστη προσφορά του Κωνσταντίνου Καβάφη στα ελληνικά γράμματα και στον πολιτισμό μας γενικότερα. Κρίμα που μια μεγάλη μερίδα του κόσμου -και κυρίως της νεολαίας- ουσιαστικά αγνοεί όλον αυτό τον πνευματικό πλούτο που μας άφησαν ως κληρονομιά ετούτοι οι φωτισμένοι άνθρωποι…
Το “The Kavafis project” είναι ένα έργο βαθιά ελληνικό, το οποίο ωστόσο έχει διεθνές βεληνεκές και οπωσδήποτε ο Αλέξανδρος Καρόζας θα πρέπει να αισθάνεται δικαιωματικά περήφανος για τη σπουδαία δημιουργία του. Η τόσο προσεγμένη δουλειά του, αλλά και όλοι εκείνοι που κλήθηκαν -ο καθένας με τον τρόπο του- να τη φέρουν εις πέρας τιμούν αφενός τον ποιητή, αφετέρου την ίδια μας την πατρίδα…
——————–
*** Ευχαριστούμε την Alona Azaria για τις φωτογραφίες…
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…