Αφιέρωμα: Θάνος Μικρούτσικος, ένας πρωτοποριακός δημιουργός…

Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης

Σαν σήμερα στις 13 Απριλίου 1947 γεννήθηκε στην Πάτρα ο Θάνος Μικρούτσικος, ένας από τους πιο πολυτάλαντους δημιουργούς που άφησαν πολύ έντονο το πέρασμά τους στην καλλιτεχνική πορεία του τόπου μας κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια. Πριν λίγους μήνες, στις 28-12-2019, ο αγαπημένος Θάνος πέρασε οριστικά στην αθανασία αλλά η πορεία του τον είχε, προ πολλού, κατατάξει στους μεγάλους της Ελληνικής μουσικής.

Από πολύ μικρή ηλικία είχε δώσει πολλά δείγματα του μουσικού ταλέντου του. Συγκεκριμένα, το 1954, στα επτά του, ως μαθητής της Φιλαρμονικής εταιρείας, παραρτήματος του Ωδείου Αθηνών, εντυπωσίασε στις εξετάσεις πιάνου τον Ιωσήφ Μπουστίντουι, διευθυντή του ωδείου, ο οποίος πρότεινε στους γονείς του να τον στείλουν στην Αγγλία για να εξελιχθεί μουσικά. Οι γονείς του αρνήθηκαν και ο μικρός παρέμεινε στην Πάτρα.

Η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα το 1962 ούτως ώστε να προετοιμαστούν καλύτερα (με το μικρότερο αδελφό του Ανδρέα) για την είσοδο στο Πανεπιστήμιο. Τρία χρόνια αργότερα εισήλθε στη Φυσικομαθηματική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και η φιλοδοξία του ήταν να ασχοληθεί με τα Μαθηματικά και να ακολουθήσει ακαδημαϊκή καριέρα, μια απόφαση που άλλαξε αργότερα, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960, αφού τον κέρδισε η μουσική. Παρακολούθησε μαθήματα του συνθέτη Γιάννη Α. Παπαϊωάννου, με τον οποίο έκανε μάθημα μία ώρα την εβδομάδα αλλά, όπως είχε δηλώσει, γι’ αυτήν την ώρα μελετούσε άλλες εξήντα στο σπίτι. Ο Παπαϊωάννου ήταν ένα σκληρός και δύσκολος δάσκαλος που χώριζε τη μουσική σε σοβαρή και σε ελαφρά. Στην τελευταία ενέτασσε όλες τις κατηγορίες τραγουδιού, άρα και τους Χατζιδάκι-Θεοδωράκη, τους οποίους δεν εκτιμούσε καθόλου. Ωστόσο, επηρέασε πολύ τον Θάνο προσφέροντάς του πολλές γνώσεις και εφόδια κάτι που τον βοήθησε αργότερα σε όλο το φάσμα του συνθετικού του έργου.

Το 1965 έγραψε το πρώτο του τραγούδι σε στίχους του ποιητή, κριτικού, δοκιμιογράφου και μεταφραστή Ανδρέα Παγουλάτου με τίτλο «Μια τραγιάσκα κι ένα τσιγάρο». Μαζί έγραψαν περισσότερα από σαράντα τραγούδια. Κατά το διάστημα  1963-1967 διάβαζε συστηματικά ποίηση νεοελλήνων ποιητών αλλά και ελληνική και διεθνή πεζογραφία. Ο Καρυωτάκης και ο Χικμέτ είχαν ξεχωριστή θέση στα διαβάσματά του ενώ  εκείνη την εποχή έκανε και την πρώτη απόπειρα μελοποίησης του Καββαδία χωρίς, ωστόσο, να μείνει ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα και γι’ αυτό δεν προχώρησε σε ηχογράφηση των τραγουδιών.

Στις αρχές του 1967 επισκέφθηκε τη μπουάτ «Παράγκα» στην Πλάκα, που ήταν φοιτητικό στέκι. Εκεί εμφανίζονταν ο Διονύσης Σαββόπουλος και η Καίτη Χωματά. Προς το τέλος του προγράμματος προσκλήθηκε  να παίξει στο πιάνο, κάτι που έπραξε με μεγάλη επιτυχία. Αποτέλεσμα ήταν να δεχθεί πρόταση εργασίας από τον ιδιοκτήτη της μπουάτ και ξεκίνησε να εργάζεται καθημερινά. Οι ιθύνοντες του κέντρου έμαθαν ότι ένα βράδυ θα επισκεπτόταν τη μπουάτ ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Θάνος πρότεινε στην Χωματά να εντάξουν στο πρόγραμμα τις «Μπαλάντες του Μαουτχάουζεν» που μόλις είχαν κυκλοφορήσει με τη φωνή της Φαραντούρη. Όταν ο Μίκης άκουσε τον Θάνο, ενθουσιάστηκε και του έδωσε συγχαρητήρια, κάτι που για το νεαρό μουσικό ήταν συγκλονιστικό μιας και ο θαυμασμός του για τον Μίκη ήταν δεδομένος.

Το 1968 άνοιξε, με τη βοήθεια των γονέων του και ενός οικογενειακού φίλου, τη μπουάτ «Ορίζοντες» στην Πλάκα με τραγουδιστές τον Άλκη Λάβαρη, συμφοιτητή του Θάνου, και την Βάσω Μεσηνέζη, γνωστή τραγουδίστρια των μπουάτ. Στα τέλη του 1969 ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο 45 στροφών με δυο ποιήματα του Καρυωτάκη, τη «Μυγδαλιά» και το «Ένα σπιτάκι απόμερο» με ερμηνεύτρια τη Μεσηνέζη. Παράλληλα ξεκινά τη μελοποίηση Γιάννη Ρίτσου (τον οποίο θεωρούσε ως το μεγάλο δάσκαλό του) καθώς και άλλων ποιητών του 19^ου και του 20^ου αιώνα. Σημειωτέον ότι εκείνη την εποχή ο νεαρός Θάνος δεν είχε ακόμα διαμορφώσει το ύφος του που τον χαρακτήρισε αργότερα και έγινε πανελληνίως γνωστό. Γενικά κατά τη διάρκεια της επταετίας είχε  αξιόλογη δραστηριότητα είτε ως μουσικός είτε ως συνθέτης. Όμως,  δεν ήταν λίγες οι φορές που συνελήφθη από τα χουντικά όργανα για τις δημοκρατικές πεποιθήσεις του και τα πολιτικά του φρονήματα.

Το 1975 κυκλοφόρησε από τη LYRA του Αλέξανδρου Πατσιφά ο πρώτος ολοκληρωμένος του δίσκος με τίτλο «Πολιτικά τραγούδια» σε ποίηση Ναζίμ Χικμέτ (μετάφραση Γιάννη Ρίτσου) και Βολφ Μπίρμαν (μετάφραση ο Δημοσθένης Κούρτοβικ). Βασική ερμηνεύτρια ήταν η   Μαρία Δημητριάδη που έδωσε έξοχες ερμηνείες όπως και σε κάθε συνεργασία τους. Οι κριτικές του δίσκου ήταν πολύ καλές και έδωσαν ώθηση στο νεαρό συνθέτη να προχωρήσει πιο δυναμικά στο δικό του, αυστηρά προσωπικό, ύφος. Ακολούθησαν κι άλλοι επιτυχημένοι δίσκοι όπως:

• Καντάτα για τη Μακρόνησο-Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι (1976) σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου
• Φουέντε Οβεχούνα (1977) σε ποίηση Λόπεθ δε Βέγα και απόδοση στα ελληνικά από τον Γιώργο Μιχαηλίδη
• Τροπάρια για φονιάδες (1977) σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου
• Τραγούδια της Λευτεριάς (1978) σε ποίηση Μπέρτχολντ Μπρεχτ, Γιάννη Ρίτσου, Μανόλη Αναγνωστάκη, Άλκη Αλκαίου, Φώντα Λάδη
• Μουσική πράξη στον Μπρεχτ (1978) σε ποίηση του Μπρεχτ.

Το 1979 ήλθε «ο Σταυρός του Νότου» σε ποίηση Καββαδία, που είναι ίσως το γνωστότερο έργο του και βρήκε τεράστια ανταπόκριση από τον κόσμο στο πέρασμα των δεκαετιών. Εντούτοις, όταν κυκλοφόρησε, υπήρξαν πολλές αντιδράσεις από τους κριτικούς λόγω, ίσως,  της επιλογής του ποιητή που δεν είχε αναγνωριστεί η αξία του από  μεγάλη μερίδα των κριτικών. Ακόμα και  ο επικεφαλής της LYRA Αλ. Πατσιφάς είχε εκφράσει έντονες αντιρρήσεις για το δίσκο. Στην ιστορία, βεβαίως, καταγράφηκε η λαμπρή πορεία του έργου και η μετέπειτα εκκωφαντική σιωπή των επικριτών.

Ακολούθησαν, ασφαλώς, κι άλλα έργα όπως:

• Εμπάργκο (1982) σε ποίηση Άλκη Αλκαίου.
• Θάνου Μικρούτσικου Σονάτα του Σεληνόφωτος (1985) σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου
• Η αγάπη είναι ζάλη (1986) σε στίχους Νίκου Καββαδία, Άλκη Αλκαίου, Ανδρέα Μικρούτσικου, Μπάμπη Τσικληρόπουλου.
• Στον Μάνο Λοΐζο/ Νύχτα με σκιές χρωματιστές (1987) σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη.
• Όλα από χέρι καμένα (1988) σε στίχους Κώστα Τριπολίτη
• Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια (1990) σε στίχους Λίνας Νικολακοπούλου και Χαρούλας Αλεξίου
• Γραμμές των Οριζόντων (1991) σε ποίηση Νίκου Καββαδία
• Στου Αιώνα την παράγκα (1996) σε στίχους Άλκη Αλκαίου, Γιώργου Κακουλίδη, Κώστα Λαχά, Λίνας Νικολακοπούλου.
• Του Απείρου εραστής (2001) σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου
• Ο Άμλετ της Σελήνης (2002) σε στίχους Μάνου Ελευθερίου, Οδυσσέα Ιωάννου, Γιώργου Κακουλίδη, Κώστα Λαχά, Τζένης Μαστοράκη, Κώστα Τριπολίτη

Οπωσδήποτε κάθε έργο του σπουδαίου δημιουργού  χρήζει ξεχωριστής αναφοράς αλλά ίσως αξίζουν δυο λόγια παραπάνω για «Στου Αιώνα την παράγκα» που σφράγισε με τις ερμηνείες ο Δημήτρης Μητροπάνος. Σε μια εποχή που το παιχνίδι είχε περάσει περισσότερο στα χέρια των τραγουδιστών, έχοντας ξεφύγει από το τιμόνι των συνθετών, με αποτέλεσμα να υπάρξει δραματική μείωση της ποιότητας, ο Μικρούτσικος κατάφερε να δημιουργήσει τραγούδια που ακούστηκαν ακόμα και από νέους που δεν είχαν γνωρίσει έως τότε τη μουσική του.

Ασχολήθηκε με πολλά είδη μουσικής όπως όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική για θέατρο και κινηματογράφο αλλά, όπως συνήθως γίνεται, στη συνείδηση του κόσμου έχει μείνει από τα τραγούδια που ακούστηκαν σε όλη την επικράτεια. Έδωσε πολλές συναυλίες σε διάφορα μέρη του πλανήτη όπως  Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Ισπανία, Ιταλία, Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Πορτογαλία,  ΗΠΑ, Αργεντινή, Βραζιλία, κ.α.

Ωστόσο, ο Θάνος δεν ήταν μόνο ένας μεγάλος και πρωτοποριακός συνθέτης που μας χάρισε εξαίρετα έργα μελοποιημένης ποίησης αλλά υπήρξε κι ένας άνθρωπος που ασχολήθηκε διοικητικώς με τα καλλιτεχνικά δρώμενα. Έτσι πέτυχε να προσφέρει διόλου ευκαταφρόνητες υπηρεσίες στην Τέχνη και από άλλες θέσεις όπως:

• Ιδρυτής και Διευθυντής του Φεστιβάλ Πάτρας (1986-1990)
• Καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσικού Αναλογίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 1990-1993
• Πρόεδρος του Ελληνικού Φεστιβάλ (Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, 1998-1999)
• Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού (1993-1994) στην κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου
• Υπουργός Πολιτισμού (1994-1996) στην ίδια κυβέρνηση
• Καλλιτεχνικός διευθυντής του Οργανισμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης – Πάτρα 2006» 2003-2005

Παρόλα αυτά, όσο σημαντική κι αν ήταν η προσφορά του σε κάθε οργανισμό που υπηρέτησε, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Θάνος έγραψε ιστορία με τη μουσική του και, το βασικότερο όλων, καταγράφηκε στη συλλογική μνήμη ως ένας από τους μεγάλους δημιουργούς της  Μεταπολίτευσης.

Πηγές-Βιβλιογραφία

1. «Ο Θάνος κι ο Μικρούτσικος, Μια αυτοβιογραφία μέσα από 24 συναντήσεις», Οδυσσέας Ιωάννου, Εκδόσεις Πατάκη, 2011
2. http://www.mikroutsikos.gr/

—————

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…