Εκείνος είναι ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους έλληνες συνθέτες, με πολύπλευρο έργο, το οποίο εκτείνεται από τη συμφωνική μουσική και τα soundtracks κινηματογραφικών ταινιών και αγαπημένων τηλεοπτικών σειρών έως τις σπουδαίες συνεργασίες του με ερμηνευτές όπως η Ελευθερία Αρβανιτάκη και ο αξέχαστος Δημήτρης Μητροπάνος. Εκείνη, μόνιμη συνεργάτιδά του εδώ και πολλά χρόνια, έχει αναδειχθεί σε ιδανική ερμηνεύτρια των τραγουδιών του, ενώ πρόσφατα ο Μίκης Θεοδωράκης την επέλεξε προκειμένου να παρουσιάσει ξανά δύο επίκαιρα έργα του.
Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου και η Φωτεινή Δάρρα, πέρα από την κοινή καλλιτεχνική τους πορεία, μοιράζονται ήθος, ευγένεια και επαγγελματισμό, στοιχεία μάλλον δυσεύρετα στον χώρο τους. Επικοινωνούν μεταξύ τους με αμεσότητα και χιούμορ, ενώ και οι δύο θέλουν να επαναφέρουν τη χαρά του καλοκαιριού, έπειτα από ένα θέρος υψηλών –κυριολεκτικά και μεταφορικά– θερμοκρασιών. Αυτό, λοιπόν, φιλοδοξούν να πράξουν στη συναυλία που θα δώσουν τη Δευτέρα, 28 Σεπτεμβρίου στον καταπράσινο Κήπο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Εκεί δόθηκε και το ραντεβού γι’ αυτήν την αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησαν στο MusicCorner.gr λίγες μέρες πριν από τις εκλογές. Μέσα στην ηρεμία του κήπου, πάντως, και χάρη στη ζεστασιά τους ως συνομιλητών, όλα φάνταζαν κάπως πιο αισιόδοξα…
Κύριε Παπαδημητρίου, καθώς ερχόμουν εδώ, σκεφτόμουν τον τίτλο του υπέροχου ποιήματος του Ελύτη που έχετε μελοποιήσει, «Όλα τα Πήρε το Καλοκαίρι», και το γεγονός ότι το καλοκαίρι που φεύγει σιγά σιγά ήταν ένα μάλλον «βαρύ» καλοκαίρι, που όντως μας στέρησε πολλά. Μου αρέσει όμως η αισιοδοξία που βγάζει η φράση «Καλοκαίρι Ακόμα», ο τίτλος της παράστασης που θα παρουσιάσετε στον Κήπο του Μεγάρου…
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Υπάρχει όντως μια μεταφορά σε ό,τι αφορά τον τίτλο. Δεν είναι βέβαια το μοναδικό σημαινόμενο, αλλά υπάρχει σίγουρα η αίσθηση ότι σε ένα καλοκαίρι κάποιος δεν μπορεί να αποφασίσει ότι τέλειωσε πριν την ώρα του. Θέλετε λίγο η εκβιαστική πολιτική κατάσταση, η οποία μας οδηγεί στη σμίκρυνση κάθε χαράς –περιλαμβανομένων των διακοπών, των μπάνιων, των εξόδων πάσης φύσεως, ακόμα και το να χαρείς ανέμελα τον ουρανό, χωρίς δηλαδή το βάρος, αυτό φέρνει τον χειμώνα πολύ πιο νωρίς. Έτσι, ουσιαστικά θα μπορούσε να παραφράσει κάποιος τον τίτλο και να πει «Όχι άλλο χειμώνα μες στο καλοκαίρι!» Στην πραγματικότητα είναι ένα πείσμα –παιδικό σχεδόν– ότι εμείς θα προσπαθήσουμε να κρατήσουμε τη χαρά του καλοκαιριού ως έχει, έστω και κλείνοντας τις συναυλίες τις καλοκαιριάτικες. Θέλουμε να κάνουμε επέκταση του καλοκαιριού μες στον χειμώνα και όχι να φέρουμε τον χειμώνα πιο νωρίς απ’ την ώρα του.
Τι περιμένουμε να ακούσουμε σε αυτήν τη συναυλία;
Φωτεινή Δάρρα: Εμείς ξεκινήσαμε τις συναυλίες μας φέτος από τη Δήλο, από μια πανσέληνο εκεί, και καταλήγουμε στην τελευταία πανσέληνο του φετινού καλοκαιριού στον Κήπο του Μεγάρου. Πραγματικά προτρέπω όσο κόσμο δεν τον έχει επισκεφθεί, να έρθει. Είναι μια πολύ ωραία έξοδος, μέσα στο κέντρο της Αθήνας και το περιβάλλον αυτό συνδυάζεται ιδανικά με μουσική. Είναι λίγο και σαν διέξοδος απ’ όλα αυτά που ζούμε αυτόν τον καιρό. Θα παίξουμε μετά τις εκλογές, οπότε ελπίζω και εύχομαι ότι το βαρύ κλίμα που έχουμε αυτές τις μέρες θα έχει φύγει. Το ένα μέρος της συναυλίας αποτελείται από τα τραγούδια που έχουμε κάνει μαζί με τον Δημήτρη, αλλά και τραγούδια που έχει κάνει ο Δημήτρης πριν αρχίσω να τραγουδάω, πριν καν γνωριστούμε. Τα αγαπούσα χωρίς να ξέρω ότι ανήκαν στον Δημήτρη, επειδή όπως όλοι οι νέοι έλεγα «Το τραγούδι του τάδε» και εννοούσα τον ερμηνευτή πάντα. Θα υπάρχει επίσης μια επιλογή από λίγα κομμάτια από το διεθνές ρεπερτόριο, τραγούδια τα οποία αγαπάμε πολύ και τα έχω δισκογραφήσει και τραγουδήσει live πολλές φορές μπροστά στο κοινό.
Υπάρχει κάποιο τραγούδι αυτήν την εποχή που να σημαίνει κάτι ιδιαίτερο για σας, είτε δικό σας είτε άλλου;
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Από τον δίσκο «Λουλούδι στη Φωτιά» σε στίχους του Γκάτσου, θα έλεγα το «Όλα τ’ Αστέρια Τρύπια», το οποίο είναι πάρα πολύ επίκαιρο και δηλωτικό και μιας απαξίωσης των πάντων. Επίσης το «Κατηγορείται η Ελλάς» και βέβαια το «Παρασκευή Μεγάλη». Όποτε το παίζουμε, ο καθένας αισθάνεται ότι η λέξη «σκουπιδαριό» που υπάρχει στο ρεφρέν είναι ο πολιτικός του αντίπαλος, ενώ στην πραγματικότητα το τραγούδι αναφέρεται σε κομμάτι του εαυτού μας…
Φωτεινή Δάρρα: Κι εγώ θα έλεγα σίγουρα το «Όλα τ’ Αστέρια Τρύπια». Το «Σ’ Αγαπώ» που περιέργως είναι και το αγαπημένο της κόρης μου. Και το «Όταν Όλα Περάσουν», σε ποίηση Μανόλη Αναγνωστάκη.
…Η κοινωνία μας νοσεί βαρύτατα. Δεν μπορεί να παραλάβει νέους ανθρώπους και να τους καλλιεργήσει. Η κοινωνία μας πλέον μπορεί μόνο να καταναλώσει… Δ.Π.
Είχα παρακολουθήσει πριν από περίπου δύο χρόνια την πολύ ωραία συναυλία που είχατε κάνει στο «Παλλάς» και μου είχαν κάνει εντύπωση οι πολύ ιδιαίτερες ενορχηστρώσεις. Θα ακούσουμε κάτι αντίστοιχο εδώ;
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Πάντα βρίσκομαι μπροστά σε ένα δίλημμα με τα τραγούδια, πόσο μεγάλα ή πόσο μικρά να τα κάνω. Πόσο prêt-à-porter και πόσο design, για να το πω αλλιώς. Νομίζω τα τραγούδια πρέπει να ‘ναι prêt-à-porter και, κατ’ εξαίρεση, κάποια που έχουν νικήσει τον χρόνο και έχουν δυνατότητες μπορεί κάποιος όταν τα παρουσιάσει με μία συμφωνική να μην ξιπαστεί και να μοιράσει μια κιθάρα σε ογδόντα όργανα που θα παίζουν από μισή χορδή η κάθε ομάδα, αλλά να έχει νόημα η ενορχήστρωση. Στη βάση αυτή, τα είχα δουλέψει πάρα πολύ τα κομμάτια τότε και τα είχα εμφανίσει σε μια εκδοχή που να άξιζε τον κόπο η συμφωνική ορχήστρα που υπήρχε. Τα συμφωνικά έργα που γράφω είναι ένα μέρος στο οποίο «ξεθυμαίνει» η ανάγκη μου αυτή κι έτσι, όταν κάνω τραγούδια, θέλω να ‘ναι τραγούδια τραγουδένια. Να ακούγονται όλα, να ξεκαθαρίζουνε τα λόγια, να μην υπάρχουν πράγματα περιττά. Δεν ξέρω αν το καταφέρνω αυτό…
Νομίζω ότι το καταφέρνετε και αυτό το αποδεικνύει ότι αντέχουν τα τραγούδια αυτά στον χρόνο. Και μια πολύ σημαντική προσφορά δική σας και άλλων μας μεγάλων συνθετών, είναι η δουλειά που έχετε κάνει στη μελοποιημένη ποίηση. Μελοποιώντας ποίηση, φέρνετε σε επαφή τον κόσμο με έργα που πιθανόν δεν θα μπορούσε να γνωρίσει διαφορετικά και με τη μουσική μπαίνουν στα στόματα όλων.
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Όταν αξίζει τον κόπο, γίνεται αυτό. Δεν πρέπει βέβαια η μελοποίηση να αλλάζει το νόημα, το περιεχόμενο του ποιήματος. Με τα χρόνια, επειδή ούτε το ποίημα έπαθε τίποτα και επειδή τα τραγούδια έχουν επιτυχία, αποφάσισα ότι καλύπτουν κάποια ανάγκη του κόσμου. Ήθελε, για παράδειγμα, ο κόσμος κάποια στιγμή να ακούσει «Πήραμε τη ζωή μας λάθος / κι αλλάξαμε ζωή», ότι δηλαδή μπορούμε να αλλάξουμε τη ζωή μας, άσχετα με το αν ο Σεφέρης δεν ήθελε να πει καθόλου αυτό. Ο κόσμος ήθελε να πει αυτό, αυτό το νόημα έψαχνε, και έφτιαξε ένα άλλο έργο τέχνης.
Φωτεινή Δάρρα: Νομίζω ότι έτσι το μελοποίησε και ο Θεοδωράκης. Του έδωσε δηλαδή αυτή τη σημασία, ίσως γιατί και στην εποχή που γράφτηκε το τραγούδι υπήρχε αυτή η ανάγκη.
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Ίσως γιατί με αυτόν τον τρόπο μπορούσε να μεταδώσει την αισιοδοξία που χρειαζόταν τότε ο κόσμος. Γεγονός είναι ότι κάτι που έχει de facto επιτυχία, κάτι ικανοποιεί. Η δική μας υποχρέωση είναι να δούμε τι ικανοποιεί και όχι αν κακώς το ικανοποιεί. Έτσι έγινα λίγο πιο «ελαφρύς» στην κριτική μου απέναντι σε αυτά και προσπάθησα μέσα από τις μελοποιήσεις μου να δώσω σωστές αναγνώσεις, καλές αναγνώσεις, σε σημαντικά ποιήματα.
Και η πιο πρόσφατη δισκογραφική σας δουλειά, οι «Λωτοφάγοι», έχει να κάνει με μελοποιημένη ποίηση…
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Βρήκα τους επίκαιρους αυτούς στίχους εξαιρετικούς, σχεδόν ερήμην μας, θα τολμούσα να πω. Ακούγοντας τον δίσκο ξανά μετά από καιρό, θεωρώ ότι όντως ήταν μια εξαιρετική δουλειά του Χρήστου Παναγιωτόπουλου.
…Για μένα η μουσική, στον προσωπικό καθρέφτη της ζωής μου στο είδωλο του χρόνου, μου έδωσε το να μην είναι αναίτιο το πέρασμά μου… Φ.Δ.
Ποια νομίζετε ότι είναι τα χαρακτηριστικά που κάνουν ένα τραγούδι ή μια ερμηνεία να αντέχει στον χρόνο;
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Θεωρώ ότι οι δημιουργοί ενός τραγουδιού είναι τρεις και ότι ο πρώτος ερμηνευτής είναι συν-δημιουργός του τραγουδιού. Και μόνο αφαιρώντας την ερμηνεία καταλαβαίνεις τι μπορεί να συμβεί. Έχω δει πάρα πολλά τραγούδια να κακοπαθαίνουν ερμηνευτικά και να μη γίνονται σπουδαία. Κι άλλα τραγούδια που είναι λίγο πιο χλωμά κι από τη φύση τους ίσως δεν θα είχαν γίνει σπουδαία, χάρη στον ερμηνευτή, γίνανε. Έχουμε τρανά παραδείγματα και πάρα πολλά. Ένα τραγούδι δεν μπορεί να γίνει διαχρονικό, εάν η ερμηνεία δεν είναι. Το ανάποδο, πάλι, ίσως δεν ισχύει. Είναι μια χημεία, λοιπόν.
Ο ερμηνευτής, άλλωστε, είναι αυτός που μεταφέρει το τραγούδι σε εμάς…
Φωτεινή Δάρρα: Σαφέστατα, είναι αυτός που επικοινωνεί. Είναι, σαν να λέμε, ο αγγελιαφόρος από το αρχαίο δράμα. Αυτός που πρέπει να επικοινωνήσει καλύτερα απ’ όλους το νόημα του λόγου στο κοινό. Νομίζω ότι η επιτυχία ενός τραγουδιού δεν έχει να κάνει απλά με την πολύ καλή συνύπαρξη συνθέτη, στιχουργού και ερμηνευτή, αλλά με το πόσο αντέχει το ίδιο το τραγούδι στον χρόνο. Μπορεί να πετύχει ένα τραγούδι και να του λείπει τελείως το καλό υλικό σε έναν από τους τρεις αυτούς παράγοντες. Είναι σαν το τραγούδι να «αυτονομείται» μετά τη δημιουργία του και να γίνεται μεγάλο μόνο χάρη στη διαχρονικότητα. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να κρίνουμε κάτι τη στιγμή που γίνεται. Μπορούμε να το κρίνουμε με ασφάλεια μόνο μέσα στον χρόνο.
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Επίσης, πλέον είναι ξεκάθαρο ότι ένα τραγούδι μπορεί να έχει διαχρονική επιτυχία, χωρίς να έχει γίνει ποτέ σουξέ. Αυτό ενισχύεται πολύ και από το διαδίκτυο και αυτή είναι μία από τις λίγες καλές πλευρές του. Προσωπικά έχω τραγούδια τα οποία θεωρώ ότι είναι επιτυχημένα και μες στον χρόνο έχουν αντέξει, χωρίς να έχουν υπάρξει ποτέ σουξέ. Πολλά απ’ αυτά δεν παίζονται κι απ’ το ραδιόφωνο ποτέ, αλλά τα ξέρει ο κόσμος και τα ζητάει στις συναυλίες. Το «Σ’ Αγαπώ», σε ποίηση του Ρίλκε, για παράδειγμα. Η Φωτεινή είναι εξαιρετική στην ερμηνεία της αυτή και είναι ένα τραγούδι που τώρα αρχίζει και φαίνεται.
Φωτεινή Δάρρα: Υπάρχει μια μερίδα του κοινού, μια μερίδα των ανθρώπων συνολικά στην κοινωνία, η οποία σιγά σιγά μέσα στον χρόνο, ψάχνει και ανακαλύπτει τα πράγματα που θεωρεί ότι θέλει να κρατήσει μέσα της. Κι αυτό απαιτεί χρόνο. Γι’ αυτό, κατά τη γνώμη μου, δεν πρέπει να απογοητεύονται οι καλλιτέχνες που δημιουργούν και τέτοια καλλιτεχνικά δημιουργήματα, τα οποία αφορούν μια μικρή μερίδα κοινού αλλά μπορεί σιγά σιγά να εξαπλωθούν και να αφορούν και πολύ κόσμο. Είναι και θέμα στιγμής. Είναι μαγικό αυτό όταν συμβαίνει στην τέχνη και θεωρώ ότι στη μουσική γίνεται και πολύ πιο εύκολα, επειδή έρχεσαι ευκολότερα σε επαφή μαζί της.
…Πάντα βρίσκομαι μπροστά σε ένα δίλημμα με τα τραγούδια, πόσο μεγάλα ή πόσο μικρά να τα κάνω. Πόσο prêt-à-porter και πόσο design, για να το πω αλλιώς. Όταν κάνω τραγούδια, θέλω να ‘ναι τραγούδια τραγουδένια. Να ακούγονται όλα, να ξεκαθαρίζουνε τα λόγια, να μην υπάρχουν πράγματα περιττά… Δ.Π.
Κύριε Παπαδημητρίου, βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου τα ραδιόφωνα λειτουργούν με playlists και ουσιαστικά χωρίς παραγωγούς. Πώς νομίζετε ότι μπορεί η ελληνική μουσική να προβάλλεται πιο σωστά από το ραδιόφωνο; Σαφώς και υπάρχει το διαδίκτυο όπου ο καθένας μπορεί να παρουσιάσει τη δουλειά του, νομίζω ωστόσο ότι το ραδιόφωνο παραμένει κλασικός τρόπος για να ακούσει κάποιος μουσική…
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Το διαδίκτυο είναι μηχανιστικό και δεν μπορεί να υποκαταστήσει το μεγάλο κομμάτι του ραδιοφώνου που είναι το μη πληροφοριακό, το καλλιτεχνικό. Το ραδιόφωνο είναι μια μορφή τέχνης. Εννοείται ότι αυτήν την τέχνη δεν την ασκεί κανείς πλέον. Την ασκήσαμε, νομίζω, σε αρκετά σημαντικό βαθμό στη ραδιοφωνία –ειδικά στο Τρίτο Πρόγραμμα νομίζω πετύχαμε πολύ καλό σκορ, με εκπομπές που πραγματικά ήταν έργα τέχνης και πήραν και διεθνή βραβεία. Στο Δεύτερο δεν προλάβαμε να δούμε αντίστοιχη εξέλιξη. Αλλά σε ένα ραδιόφωνο που διακατέχεται από το άγχος της επιβίωσης και του οικονομικού παράγοντα, όπως είναι το ιδιωτικό ραδιόφωνο, είναι πάρα πολύ δύσκολο να δούμε πολιτιστικές θεωρίες. Είναι εμπορικά ραδιόφωνα, τελεία. Επιτελούν κι αυτά ένα κομμάτι της λειτουργίας της κοινωνίας –όχι το κύριο και όχι το σημαντικότερο στο πολιτιστικό επίπεδο. Μόνο η κρατική, η δημόσια ραδιοφωνία μπορεί να προσφέρει πραγματικά ραδιόφωνο ως τέχνη, όπου δεν θα πηγαίνεις με βάση έναν μηχανιστικό συνειρμό. Στο διαδίκτυο, επειδή άκουσα για παράδειγμα ένα γαλλικό τραγούδι μου έρχονται ως προτάσεις και άλλα παρόμοια, τα οποία ωστόσο μπορεί να μην έχουν σχέση με την αρχική μου επιλογή. Είναι ένας παραλογισμός του συνειρμού, ο οποίος δεν είναι καθόλου αισθητικός. Με αυτόν τον τρόπο όμως πετυχαίνεις να δεις και πράγματα που δεν πάει το δικό σου μυαλό. Εκεί, λοιπόν, έρχεται το ραδιόφωνο, το οποίο σου παρέχει έναν αισθητικό, ιδεολογικό συνειρμό, όπου ενισχύει το ένα τραγούδι το άλλο. Θα περίμενα, λοιπόν, η δημόσια ραδιοφωνία να παίξει αυτό το παιχνίδι. Το ίδιο και μια πολύ ισχυρή ιδιωτική ραδιοφωνία ενός θεσμού, ο οποίος δεν κοιτάει τα λεφτά για κάποιο λόγο. Αν, ας πούμε, έκαναν ένα ραδιόφωνο το Μέγαρο ή η Στέγη…
Μιας και αναφέρατε τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, θέλω να μου πείτε λίγα λόγια για το «Ελληνικό Σχέδιο» και τους Αγώνες Δημιουργίας Ελληνικού Τραγουδιού, οι οποίοι νομίζω ότι μας έχουν δώσει πολύ όμορφα τραγούδια στα λίγα χρόνια που υπάρχουν.
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Χαίρομαι που το λέτε!
Εσείς ξεχωρίζετε κάποιους καλλιτέχνες; Πιστεύετε ότι υπάρχει τρόπος να έχουν μια πορεία και πέρα από εκεί;
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Είναι σίγουρο ότι υπάρχει η δυνατότητα, αλλά η κοινωνία μας νοσεί βαρύτατα. Δεν μπορεί να παραλάβει νέους ανθρώπους και να τους καλλιεργήσει. Η κοινωνία μας πλέον μπορεί μόνο να καταναλώσει.
Φωτεινή Δάρρα: Με μια αγάπη όμως προς τον νέο, ειδικά σήμερα.
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Όταν λέω κοινωνία, εννοώ το σύστημά της. Ο κόσμος μπορεί να ζητά το νέο, αλλά δεν θα του το δώσει κανείς. Ακόμα και στη Στέγη θα πρέπει κάποιος τηλεοπτικός θεσμός να προβάλλει τη δουλειά που κάνουμε και να στρέψει τον κόσμο προς τους νέους καλλιτέχνες. Επίσης, υπάρχει η άποψη ότι αν κάποιος δεν είναι μεγάλο όνομα, δεν αξίζει να ασχοληθείς μαζί του –μπορείς πάντα να τον ακούσεις όταν γίνει φίρμα μια μέρα. Έτσι όμως δεν γίνεται κανείς τίποτα! Ο κόσμος ζητάει πάρα πολύ το καινούργιο και το καινούργιο του παλιού. Οι σπουδαίοι μας καλλιτέχνες γιατί έχουν σιγήσει; Επειδή ήθελαν να σιγήσουν; Νομίζω πως η σιωπή τους οφείλεται στο γεγονός ότι κανείς δεν τους βγάζει τα έργα! Μιλώ για τον μηχανισμό της κοινωνίας, όχι για τους ανθρώπους, ο οποίος έχει καταργήσει τις διαδικασίες ανάδειξης νέων πραγμάτων και δημιουργεί τρομακτικά προσκόμματα στην ανέλιξη του καθενός. Πάρα πολύ δύσκολα ένας νέος μπορεί να υπάρξει σήμερα, δεν έχει κανένα σύμμαχο. Ακόμη και μετά από την πρωτοβουλία που ξεκινήσαμε στη Στέγη, δυστυχώς οι θεσμοί και πάλι δεν στηρίζουν τη δημιουργία.
…Το σημαντικό είναι να υπάρχει συνέχεια. Πρέπει και η κοινωνία να καταλάβει ότι αυτό είναι απαραίτητο για να συνεχιστεί ο πολιτισμός μας, ο οποίος δεν είναι διακοσμητικός… Φ.Δ.
Κυρία Δάρρα, έχετε κάνει σπουδαίες συνεργασίες με τον κύριο Παπαδημητρίου και πρόσφατα και με τον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος σας επέλεξε για να ερμηνεύσετε ξανά τον «Επιβάτη» και το «Ραντάρ». Υπήρξε κάποια στιγμή στην καριέρα σας που να αναρωτηθήκατε «Μετά απ’ αυτή τη συνεργασία, τι άλλο μπορώ να κάνω;»
Φωτεινή Δάρρα: Τι άλλο; Κι άλλες τέτοιες συνεργασίες! Και όχι απαραίτητα με τον Μίκη Θεοδωράκη μόνο, αλλά και με τον νέο Μίκη Θεοδωράκη. Νομίζω ότι αυτό προσπαθεί να κάνει και η Στέγη με το «Ελληνικό Σχέδιο». Να δώσει βήμα στον νέο Μίκη Θεοδωράκη, στον νέο Χατζιδάκι, Μαρκόπουλο, Παπαδημητρίου, Ξυδάκη… Να δημιουργηθούν δηλαδή νέοι άνθρωποι που να είναι αυτού του επιπέδου. Για μένα, αυτό που είναι σημαντικό είναι να υπάρχει συνέχεια. Πρέπει και η κοινωνία να καταλάβει ότι αυτό είναι απαραίτητο για να συνεχιστεί ο πολιτισμός μας, ο οποίος δεν είναι διακοσμητικός. Τα τελευταία χρόνια, ίσως και λόγω της οικονομικής κρίσης, έχουμε φτάσει να τον θεωρούμε διακοσμητικό, όμως ο πολιτισμός είναι τροφή για τη σκέψη. Είναι ένας τρόπος να ξεφύγεις από τα προβλήματά σου. Η μουσική, η Τέχνη συνολικά, μπορεί να σου δώσει τη δύναμη να αντιμετωπίσεις τα προβλήματά σου, να σταθείς ξανά στα πόδια σου. Να είσαι ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Να μην είσαι βίαιος, να είσαι ευγενής. Όταν η Θάτσερ επέβαλε τα πιο σκληρά μέτρα στην Αγγλία, έδωσε τις μεγαλύτερες επιδοτήσεις στα θέατρα. Αυτό είναι ένα παράδειγμα που πρέπει να μας δείξει ότι δεν μπορείς να αφαιρείς τα πάντα από τους ανθρώπους. Ειδικά από τον Έλληνα, δεν μπορείς να αφαιρέσεις τον πολιτισμό. Τον τελευταίο καιρό όλοι μιλούν για τον τουρισμό μας. Σαφώς και ζούμε σε έναν πανέμορφο τόπο και το ιδιαίτερο φυσικό τοπίο, οι ακτές μας, δημιούργησαν την αισθητική που γέννησε τον πολιτισμό μας. Οφείλουμε λοιπόν να προστατεύσουμε αυτήν την αισθητική, να μην τη βεβηλώσουμε, γιατί αυτό θα έχει τραγικές συνέπειες στο μέλλον. Πολλές φορές λένε για τους ανθρώπους της Τέχνης ότι δεν παρεμβαίνουν, δεν λένε τη γνώμη τους. Τη λέμε όμως, έστω κι αν πολλές φορές καλλιτέχνες που λένε τη γνώμη τους θεωρούνται γραφικοί. Το θέμα είναι να ακούμε λίγο περισσότερο τις απόψεις αξιόλογων ανθρώπων που έχει ο τόπος μας.
…Την ελπίδα μου τη δίνει μόνο η κόρη μου.
Όταν κοιτάζω στα μάτια της, λέω ότι αξίζει να συνεχίσω και να κάνω αυτό που κάνω, να ζω για να της προσφέρω, αλλά και για να χαίρομαι τις μοναδικές στιγμές που μου προσφέρει η ίδια… Φ.Δ.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο δώρο που σας έχει κάνει η μουσική;
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Εμένα μου έχει χαρίσει –τελευταία– λίγες στιγμές όπου αισθάνθηκα ότι στάθηκα στο ύψος κάποιων προσδοκιών που είχα για τον εαυτό μου, σε σχέση με την εκτίμηση που έχω στη μουσική και το πόσο ψηλά την είχα από παιδί. Ήταν κάποιες στιγμές, αλλά τις θεωρώ στιγμές αναφοράς. Όσο κι αν φαίνεται λίγο αυτό που λέω, υπάρχει μέσα μου μια ηρεμία –που δεν υπήρχε παλιότερα– υπαρξιακής δικαίωσης, στο πολύ υποτυπώδες επίπεδο που χρειάζεται κάποιος για να ζει.
Φωτεινή Δάρρα: Όταν σε ρωτάνε πολύ μεγάλα πράγματα, μπορεί να φανεί αστεία μια πολύ μεγάλη απάντηση. Αντίστοιχα, δεν μπορείς να δώσεις και μια απάντηση που να είναι μικρή για ένα πολύ μεγάλο ερώτημα κι αυτό είναι ερώτημα ζωής. Για μένα η μουσική, στον προσωπικό καθρέφτη της ζωής μου στο είδωλο του χρόνου, μου έδωσε το να μην είναι αναίτιο το πέρασμά μου.
Φαντάζομαι ότι μια αντίστοιχη αίσθηση σας προσφέρει και η κόρη σας. Ως μητέρα αντιμετωπίζετε το μέλλον με περισσότερο φόβο ή ελπίδα;
Φωτεινή Δάρρα: Με πολύ μεγάλο φόβο, με πολύ μεγάλη ευθύνη. Την ελπίδα μου τη δίνει μόνο η κόρη μου. Όταν κοιτάζω στα μάτια της, λέω ότι αξίζει να συνεχίσω και να κάνω αυτό που κάνω, να ζω για να της προσφέρω, αλλά και για να χαίρομαι τις μοναδικές στιγμές που μου προσφέρει η ίδια. Στα μάτια της βλέπω την ελπίδα. Όταν χάσω τα μάτια της απ’ τη σκέψη μου για λίγο και δω κάτι άλλο που μπορεί να με φοβίζει και να ασχημαίνει την εικόνα, μπορεί και να απογοητευτώ. Αλλά ευτυχώς γυρίζω πάντα και την ξανακοιτάζω!
…Γεγονός είναι ότι κάτι που έχει de facto επιτυχία, κάτι ικανοποιεί. Η δική μας υποχρέωση είναι να δούμε τι ικανοποιεί και όχι αν κακώς το ικανοποιεί… Δ.Π.
Πώς ορίζετε προσωπικά την ευτυχία;
Φωτεινή Δάρρα: Αυτό το ερώτημα δεν απαντιέται από κανέναν νομίζω… Δεν μπορείς να την ορίσεις, είναι πολύ προσωπικό το τι είναι ευτυχία για τον καθένα. Για μένα είναι τα αληθινά συναισθήματα που μπορείς να νιώσεις μέσα στη ζωή σου, είτε δίνοντας είτε παίρνοντας από τους άλλους. Και πολλές φορές –τις περισσότερες–, δίνοντας είναι πολύ μεγαλύτερα τα συναισθήματα. Και αισθάνεσαι και περήφανος ακόμα κι αν δώσεις και δεν πάρεις κάτι πίσω.
Να κλείσουμε λέγοντας και κάποια πράγματα για τα επόμενα σχέδιά σας;
Δημήτρης Παπαδημητρίου: Ετοιμάζω έναν δίσκο με τον Γιώργο Φλωράκη πάνω σε ποίηση του Διονύση Καψάλη, οποίος θα βγει σε έναν μήνα περίπου. Γράφω επίσης ένα έργο που θα παρουσιαστεί στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών τον Μάρτιο, με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.
Φωτεινή Δάρρα: Εγώ θα είμαι η αφηγήτρια και θα τραγουδώ στην παιδική παράσταση που θα παρουσιαστεί από τον Οκτώβριο στο θέατρο Τζένη Καρέζη. Είναι μια διασκευή του «Πλούτου» του Αριστοφάνη. Πρωταγωνιστούν ο Κωνσταντίνος Καζάκος και η Θάλεια Προκοπίου και η μουσική είναι του Δημήτρη.
——————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…