Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Σαν σήμερα, στις 14 Φεβρουαρίου 1884, γεννήθηκε στον Πύργο της Ανατολικής Ρωμυλίας, σημερινό Μπουργκάς της Βουλγαρίας, ο Κώστας Βάρναλης, ένας ποιητής που έγραψε τη δική του ιστορία στο χώρο των γραμμάτων της χώρας μας και όχι μόνο.
Ο Βάρναλης υπήρξε, εκτός από ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, διηγηματογράφος, χρονογράφος καθώς και μεταφραστής με πλούσιο έργο. Δείγμα της αγάπης του για το γράψιμο είναι ότι ασχολήθηκε μέχρι και με συγγραφή ταξιδιωτικών εντυπώσεων. Φοίτησε σε σχολεία της Φιλιππούπολης και στη συνέχεια μετακόμισε στην Ελλάδα όπου φοίτησε στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1909 εργάστηκε ως δάσκαλος ενώ το 1920 πήγε στο περίφημο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης για μεταπτυχιακές σπουδές. Στο Παρίσι έμεινε για δύο χρόνια και ύστερα επέστρεψε στην Ελλάδα. Το 1925, ελέω δικτατορίας Πάγκαλου, απώλεσε τη θέση του στην εκπαίδευση λόγων των μαρξιστικών-κομμουνιστικών του πεποιθήσεων. Έτσι αναγκάστηκε να αλλάξει χώρο εργασίας και ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία καθώς και με τη μετάφραση Ελλήνων και ξένων συγγραφέων και ποιητών όπως Ευριπίδη, Αριστοφάνη, Μολιέρο.
Τα πρώτα του έργα χαρακτηρίστηκαν από ορμή και διονυσιακό πάθος, κάτι που δεν ήταν συνηθισμένο στην ελληνική ποίηση. Αργότερα, επηρεαζόμενος από τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, στράφηκε σε μηνύματα με πιο έντονο πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο. Γενικά ήταν στρατευμένος στην Αριστερά και υπηρέτησε με πάθος τις αρχές και την ιδεολογία του. Η ποίησή του και γενικά το έργο του μιλούσε άμεσα στις καρδιές των απλών ανθρώπων χάρη στο αστείρευτο ταλέντο του με συνέπεια να γίνει ευρέως αποδεκτό από το λαό.
Μερικά από τα έργα του είναι:
• Η ποιητική συλλογή «Κηρήθρες» (1905)
• «Το φως που καίει» (1922)
• «Ο λαός των μουνούχων» (1923), συλλογή αφηγημάτων
• «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική» (1925), κριτικό δοκίμιο
• «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1927)
• «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» (1931)
• «Ζωντανοί άνθρωπο» (1939)
• «Εκλογή από το έργο του» (1944)
• «Άνθρωποι» (1958)
• «Ελεύθερος κόσμος» (1965)
• «Δώδεκα διαλεχτά παραμύθια» (1972) και πολλά ακόμα
Εννοείται, φυσικά, ότι μια παράθεση της συνολικής εργογραφίας του ή ακόμα και μια ανάλυση κάποιου συγκεκριμένου έργου, ξεφεύγει από τα όρια του παρόντος άρθρου. Αναμφιβόλως, από τις κορυφαίες στιγμές στην πορεία του ήταν η 29η Απριλίου 1959 όταν ανακοινώθηκε πως συμπεριλαμβανόταν στους νικητές του Βραβείου «Λένιν» για τη συμβολή του στον παγκόσμιο αγώνα για την ειρήνη.
Ωστόσο, όπως γίνεται και σε πολλές περιπτώσεις με τους ποιητές, αρκετά σημαντικό μέρος του έργου του έγινε ευρύτερα γνωστό με τις μελοποιήσεις. Ορισμένα από τα μελοποιημένα του είναι:
• «Στη γης αυτή» (1948) σε μουσική Λεωνίδα Ζώρα
• «Έξι τραγούδια» (1958) σε μουσική Αλέκου Ξένου
• «Ύμνος της νιότης» (1961) σε μουσική Αλέκου Ξένου
• «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1977) του Θόδωρου Μιμίκου
• «Τρία χορωδιακά τραγούδια» (1986) του Γιώργου Κουρουπού
• «Να σ’ αγναντεύω θάλασσα» του Άλκη Μπαλτά
• «Να σ’ αγναντεύω θάλασσα» του Ιωσήφ Μπενάκη
• «Πόνοι της Παναγιάς» του Μιχάλη Κεφαλά
• «Τσιγγάνικο» και «Η μάνα του Χριστού» του Στάθη Ουλκέρογλου
• «Στυλίτης» (1989) του Γιώργου Μηνά
• «Ποιητικά», «Επιγράμματα», «Τα λοίσθια» του Αρύβα Δίωνα Αττικού
• «Τρία τραγούδια» του Χρήστου Σαμαρά
• «Ελεύθερος κόσμος» (1979) του Νίκου Γεωργούση
Πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι μελοποιήσεις του σπουδαίου Νίκου Μαμαγκάκη στο δίσκο «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1974) που απέδωσαν ο Δημήτρης Ψαριανός και η Μαρία Δημητριάδη. Τα τραγούδια αυτά ήταν ανήκουν στο πολιτικό τραγούδι που κυριαρχούσε απόλυτα εκείνο τον καιρό.
Επίσης, το 1977 ο Γιάννης Ζουγανέλης κυκλοφόρησε τη «Λαϊκή ανθολογία Βάρναλη» με ερμηνεύτριες την Αφροδίτη Μάνου και την Ισιδώρα Σιδέρη.
Ωστόσο, τα διασημότερα μελοποιημένα έργα του Βάρναλη ήταν οι συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη, που ήταν άλλωστε και ο πρωτοπόρος στη μελοποίηση ποιημάτων. Ειδικά με τους «Μοιραίους» και την απαράμιλλη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση τα λόγια του Βάρναλη έφθασαν στα χείλη του λαού και συνεχίζουν να τραγουδιούνται στο πέρασμα των δεκαετιών.
Εντούτοις και η «Μπαλάντα του Αντρίκου» ήταν ένα πολύ επιτυχημένο τραγούδι που ακούστηκε πολύ. Τα δύο ανωτέρω κομμάτια εντάχθηκαν στον δίσκο του Μίκη «Πολιτεία Β’» (1964), έναν από τους σπουδαιότερους του κορυφαίου μας συνθέτη κατά την παραγωγικότατη δεκαετία του 1960.
Ασφαλώς, ιδιαιτέρως γνωστότατη και σημαντικότατη είναι και η μελοποίηση στον ιστορικό δίσκο «Σάλπισμα» του Λουκά Θάνου (που έχει γενέθλια σήμερα και του ευχόμαστε χρόνια πολλά υποσχόμενοι ένα μελλοντικό αφιέρωμα) στον οποίο ο θρυλικός Νίκος Ξυλούρης τραγούδησε δύο πανέμορφα τραγούδια: «Την μπαλάντα του κυρ Μέντιου», ένα από τα πιο επαναστατικά κομμάτια με τρομερή δύναμη στους στίχους του και στη μουσική του καθώς επίσης και το συγκινητικό «Οι πόνοι της Παναγιάς». Και στα δύο αυτά τραγούδια ο Ξυλούρης είναι συγκλονιστικός αποδίδοντας άριστα τα λόγια του ποιητή ενδεδυμένα με την υπέροχη μουσική του Λουκά Θάνου. Σημειωτέον ότι ο συγκεκριμένος δίσκος κυκλοφόρησε λίγες εβδομάδες μετά τον πρόωρο θάνατο του Ξυλούρη.
Γενικά, οι γνωστές μελοποιήσεις του Βάρναλη δεν είναι πολλές αλλά κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει την επιτυχία τους ως τραγούδια κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Οπωσδήποτε, οι συνθέσεις πάνω στα λόγια του Βάρναλη αποτελούν ένα μικρό άλλα ενδεικτικό τμήμα από το έργο του. Η μελέτη, όμως, αυτού του έργου είναι πάντα επίκαιρη και δεν τελειώνει ποτέ.
Βιβλιογραφία
1. Εγκυκλοπαίδεια «Δομή», τόμος 4, 2004
2. “The Cambridge Encyclopedia”, τόμος 3, 1992
3. Περιοδικό «Θέματα Παιδείας», τεύχος 41-42, Δεκέμβριος 2010
4. Περιοδικό «Μετρονόμος», Τεύχος 36, Ιανουάριος-Μάρτιος 2010
5. Μελοποιημένα ποιήματα του Βάρναλη από τον ιστότοπο stixoi.info
—————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…