ΥΠΟΓΕΙΑ ΡΕΥΜΑΤΑ & ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ
(σε… meeting με τη Παρασκευή Παπαγιάννη)
Η μουσική συνάντηση των Υπόγειων Ρευμάτων (και ακόμα περισσότερο του Γρηγόρη Κλιούμη) με τον Δημήτρη Μητσοτάκη, όπως εξηγούν κι οι ίδιοι δεν είναι κάποια έκπληξη ή αποτέλεσμα κάποιας καλλιτεχνικής σκηνοθεσίας ή εμπορικής σύλληψης. Τα ονόματά τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με δύο από τις πλέον εικονικές και ποιοτικές μπάντες του σύγχρονου ελληνικού ροκ και τους συνδέει μια μακροχρόνια φιλία, μουσική και πραγματική (αν μπορεί στη συγκεκριμένη περίπτωση να γίνει αυστηρός διαχωρισμός των δύο).
Ο Γρηγόρης Κλιούμης είναι ιδρυτικό, αλλά κυριότερα σταθερό και ενεργό μέλος των Υπογείων Ρευμάτων από την αφετηρία της δυναμικής και γεμάτης αλλαγές και εξερευνήσεις πορείας τους το 1994 με το “Ο Μάγος Κοιτάζει την Πόλη” μέχρι σήμερα με το “Η Γη Που Αφήνω”.
Ο Δημήτρης Μητσοτάκης μέχρι το 2009 υπήρξε βασικό και πλέον επιδραστικό μέλος των Ενδελέχεια, ενώ μετέπειτα ακολούθησε τη δική του δημιουργική πορεία στην οποία εκτός από τη μουσική (με εγχειρήματα όπως η ρεμπέτικη κομπανία “Ρε Καντίνι”) ασχολήθηκε με την πεζογραφία, και με τη μουσική παραγωγή, ενώ έχει εργαστεί και ως μουσικός επιμορφωτής στο ΚΕΘΕΑ Διάβαση από το 1994.
Με αφορμή την κοινή ζωντανή τους εμφάνιση στο Κύτταρο στις 3/12 “συναντηθήκαμε” και μιλήσαμε για την επιστροφή στα λάιβ, το πολιτικό τραγούδι, τη σχέση της μουσικής με την ποίηση και την πεζογραφία και την αυτοφροντίδα.
Ξεκίνησαν ξανά (διστακτικά θα πω εγώ) τα λαιβ σε κλειστούς χώρους… Μοιάζει λίγο σαν ψέμα ακόμη. Μια κατάσταση κάπως εύθραυστη. Πως μπορεί σε επίπεδο παραγωγής και δημιουργικότητας να θωρακιστεί όλο αυτό;
Υπόγεια Ρεύματα: Όντως, μοιάζει σαν ψέμα και είναι λίγο περίεργο κάτω από τις συνθήκες που ζούμε. Απλά κάνουμε όλοι το καλύτερο που μπορούμε και ελπίζουμε να τελειώσει γρήγορα όλο αυτό το πράγμα.
Δημήτρης Μητσοτάκης: Η δημιουργικότητα είναι κάτι ανεξάρτητο από τους περιορισμούς, πολλές φορές μάλιστα μπορεί να επηρεάζεται και θετικά, κάτω από πιεστικές καταστάσεις αφού λειτουργεί εκτονωτικά. Στο θέμα της παραγωγής τα πράγματα είναι πιο συγκεκριμένα, αν και διαρκώς μεταβλητά: βλέπουμε και κάνουμε. Παίρνονται μέτρα βδομάδα με τη βδομάδα και μήνα με το μήνα. Η βία της αβεβαιότητας συνεχίζεται ακάθεκτη… Το ομώνυμο κείμενό μου έχει δημοσιευτεί μέσα στην καραντίνα και βρίσκεται σε διαδίκτυο και Youtube.
Μετά από (πολλές) ημέρες “αναγκαστικής ανεργίας” (με η χωρίς επίδομα) ποια συναισθήματα έχετε σε ότι αφορά τις ζωντανές εμφανίσεις;
Δημήτρης Μητσοτάκης: Οι ζωντανές εμφανίσεις είναι ο φυσικός μας χώρος. Είναι ζήτημα επιβίωσης και ψυχικής ισορροπίας, δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Όσα έγιναν με τα επιδόματα της πείνας, -που ακόμα κι αυτά δεν τα πήραν όλοι οι συνάδελφοι-, στη χώρα μας αποδεικνύει, για ακόμα μια φορά, αυτό που είχε πει κάποτε ο μεγάλος Χάρρυ Κλυνν: “είμαστε η μοναδική Αφρικανική χώρα με λευκούς κατοίκους”.
Υπόγεια Ρεύματα: Χαρά και ανυπομονησία για να σμίξουμε και πάλι με τον κόσμο, να πάρουν μπρος οι μηχανές. Να αναπνεύσουμε, να ξεσκουριάσουμε. Να συνομιλήσουμε με τους ανθρώπους και πάλι.
Μέσα στο 2020 είδαμε την ανάδυση ενός ευρύτερου δημοσίου διαλόγου σχετικά με τα δικαιώματα των καλλιτεχνών στην Ελλάδα. Είδαμε για παράδειγμα κινήσεις όπως το Support Art Workers να συγκροτούνται. Είναι συχνό ο αρχικός ενθουσιασμός να δημιουργεί ελπίδες για σημαντικές αλλαγές. Ποια χαρακτηριστικά βλέπετε εσείς σε αυτές τις κινήσεις και ποια δυναμική;
Δημήτρης Μητσοτάκης: Οι μόνες συλλογικές κινήσεις που μπορούν να επιτύχουν και να διεκδικήσουν είναι εκείνες που έχουν κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο και κοινή ιδεολογική αφετηρία, οι υπόλοιπες είναι καταδικασμένες να ξεθωριάσουν και να αποσυντεθούν, όπως έχει γίνει πολλές φορές στο παρελθόν, βλέπε “αγανακτισμένους”.
Υπόγεια Ρεύματα: Είναι πολύ σημαντικές αυτές οι κινήσεις αλλά χρειάζεται η συμμετοχή όλων των καλλιτεχνών (από όλους τους χώρους) να συμμετέχουν και να απαιτήσουν δικαιώματα για όλους τους άλλους.
Ήθελα να σας ρωτήσω και για το πολιτικό τραγούδι. Σε διεθνές επίπεδο, μου έρχονται στο μυαλό οι Grup Yorum, o Victor Jara και ο Pablo Hassel σαν παραδείγματα και διαχρονικά αλλά και πιο σύγχρονα. Στην Ελλάδα ποιο είναι το τοπίο;
Υπόγεια Ρεύματα: Το πολιτικό τραγούδι έχει παλιότερα ανθίσει στην Ελλάδα, εμείς το είχαμε νοιώσει ώς ανάγκη απο το 2008 ως αναγκαίο κομμάτι της εκφρασής μας και έτσι φτιάξαμε το δίσκο με τις διασκευές πολιτικών τραγουδιών του μεγάλου Θάνου Μικούτσικου “Τους εχω βαρεθεί” , πάνω απο δέκα χρόνια μετά βλέπουμε αυτή την ανάγκη να γίνεται κραυγή και το πολιτικό τραγούδι να ανθίζει ξανά με τους νέους μουσικούς να πρωταγωνιστούν.
Δημήτρης Μητσοτάκης: Το πολιτικό τραγούδι σήμερα εκφράζεται από τρία τέσσερα ροκ συγκροτήματα, από ορισμένους της χιπ χοπ σκηνής και από ελάχιστους εκπροσώπους του έντεχνου λαϊκού. Οι υπόλοιποι κοιτούν την τσέπη τους και προπάντων να μην χάσουν τυχόν δυσαρεστημένους, από τα λόγια τους, πελάτες. Έτσι, κυριαρχεί η δήθεν ερωτική θεματολογία. Ο έρωτας όμως σαν θέμα, από τη στιγμή που απουσιάζει από την οπτική σου κάθε κοινωνική ή πολιτική προσέγγιση, μετατρέπεται από κορυφαίο και προαιώνιο θέμα σε νερόβραστη σούπα για αδιάθετους καψούρηδες.
Η σχέση της ποίησης με το τραγούδι; Μητρική; Αδελφική; Άλλη; Και πιο ειδικά θα ήθελα την εμπειρία σας γύρω από τη μελοποίηση και τις προκλήσεις της (δικαιώματα, απόδοση, σεβασμός στο αρχικό δημιούργημα)
Δημήτρης Μητσοτάκης: Έχει να κάνει με την προσέγγιση και με το μουσικό αποτέλεσμα. Η μελοποίηση ενός ποιήματος μπορεί να είναι αριστουργηματική μπορεί όμως και να είναι ανοσιούργημα. Τα παραδείγματα πολλά. Η μουσική οπωσδήποτε βοηθάει στο να γίνει γνωστό ένα ποίημα στον κόσμο και οι μεγάλοι συνθέτες το κατάφεραν με τα κείμενα των κορυφαίων μας ποιητών όπως ο Ρίτσος, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Αναγνωστάκης, ο Καββαδίας κ.α. Προσωπικά μέσα από αυτά τα τραγούδια έμαθα να αντιμετωπίζω την στιχουργική ως μια άλλη εκδοχή της ποίησης και έτσι να πορεύομαι χωρίς όμως να θυσιάζω την μουσικότητα που είναι, αδιαμφισβήτητα, το ισχυρότερο στοιχείο σε ένα τραγούδι. Όταν απουσιάζει η μουσικότητα και το ευφάνταστο μοτίβο, κάθε κείμενο πάει περίπατο ακόμα κι είναι αριστουργηματικό.
Υπόγεια Ρεύματα: Το τραγούδι είναι ποίηση, αλλά δεν είναι όλοι όσοι γράφουν τραγούδια ποιητές, αρκετοί είναι απλά τεχνίτες.
Πως επιδρούν οι περιορισμοί στη δημιουργικότητα; Και αντίστοιχα πόσο σημαντικά είναι τα δικαιώματα (κοινωνικά και ανθρώπινα) σε ότι αφορά τη δημιουργικότητα.
Υπόγεια Ρεύματα: Τα όρια λειτουργούν ευεργετικά στη δημιουργικότητα, χωρίς όρια βρισκόμαστε να πλέουμε στο άπειρο. Για το δευτερο σκέλος της ερώτησής σας θα σας παραπέμψουμε στην προηγούμενη ερώτηση, για τους ποιητές είναι τα πιο σημαντικά.
Δημήτρης Μητσοτάκης: Είναι πολλές οι περιπτώσεις, στην ιστορία της ανθρωπότητας, που οι περιορισμοί και οι δύσκολες κοινωνικές συνθήκες ερέθισαν την καλλιτεχνική δημιουργία για να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην μιζέρια αλλά και ως τρόπος αντίστασης και επιβίωσης (μπλουζ, ρεμπέτικο κ.α). Η δημιουργικότητα εφόσον υφίσταται στον άνθρωπο ως ανάγκη θα εκφραστεί ακόμα και με αίμα αντί μελάνης.
Και το πεζογράφημα και το τραγούδι; Η μουσική σύνθεση και ο πεζός λόγος πως κουμπώνουν; Τι μηχανισμούς και ευαισθησίες απαιτούν;
Υπόγεια Ρεύματα: Ας απαντήσει ο Δημήτρης εμείς έχουμε γράψει το πολύ μέχρι λίστα για …τον μπακάλη!
Δημήτρης Μητσοτάκης: Θα έλεγα πως προϋπόθεση είναι η ελευθερία του πνεύματος και η κοινωνική ευαισθησία. Τα υπόλοιπα είναι τεχνική.
Θα ήθελα ν’ ακούσω τι πιστεύετε για το παραδοσιακό, το έντεχνο και το ροκ στη σύγχρονη ελληνική μουσική σκηνή. Τι διασταυρώσεις, διάλογοι αλλά και τι ανεξερεύνητο έδαφος ακόμη υπάρχει;
Δημήτρης Μητσοτάκης: Όλα τα είδη έχουν τραγούδια που εφόσον αντέξουν στο χρόνο γίνονται, κατά μία έννοια, παραδοσιακά με την διαφορά ότι στις μέρες μας είναι γνωστοί οι δημιουργοί τους. Όσο διευρύνεται η ανθρώπινη σκέψη θα υπάρχουν ανεξερεύνητα μουσικά τοπία και θα γίνονται γόνιμα “παντρέματα” που άλλωστε είναι και ο μόνος τρόπος να προχωράμε καλλιτεχνικά.
Υπόγεια Ρεύματα: Πιστεύουμε στην καλή μουσική απ’ όπου κι αν προέρχεται. Το ανεξερεύνητο έδαφος θα είναι διαθέσιμο πάντοτε, όσο υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να ανοίξουν νέους δρόμους, να είναι δημιουργικοί και να μην έχουν παρωπίδες (δημιουργικές και κοινωνικές).
Με την τραγουδοποιία είναι πιο γόνιμο να “παρηγορούμε”, να “κατηγορούμε”, ή μήπως κάτι τελείως άλλο, μια άλλη τρίτη προσέγγιση όταν μιλάμε για καταστάσεις γενικευμένης καταπίεσης η κοινωνικής αδικίας;
Υπόγεια Ρεύματα: Με τα τραγούδια μπορούμε να κάνουμε τα πάντα. Και να παρηγορήσουμε, και να μιλήσουμε για τα στραβά αυτού του κόσμου αλλά κυρίως για να αφυπνίσουμε τον κόσμο γύρω μας και να μοιραστούμε τις σκέψεις μας.
Δημήτρης Μητσοτάκης: Όλα έχουν την αξία τους. Η παρηγοριά είναι πολύτιμη και αποτελεί ανθρώπινη ανάγκη. Η κατακραυγή, όταν έχει βάσεις, διευρύνει ορίζοντες, εκπαιδεύει, μας αφυπνίζει, μας προχωρά. Τα θέματα στο τραγούδι είναι περιορισμένα. Αυτό που είναι σημαντικό είναι ο τρόπος που βλέπεις τα πράγματα, τι ιδέες πρεσβεύεις και το αν θα καταφέρεις να αποδώσεις, όσα λες, με πρωτοτυπία και εκφραστικότητα.
Ακούγοντας τον Κήπο, Δημήτρη, (και το τι υπάρχει μέσα σε αυτόν) σκέφτηκα τον όρο αυτοφροντίδα. Γίνεται πολύ μεγάλος λόγος για την “αυτοφροντίδα” σε διάφορους χώρους ίσως και με τρόπους που είναι αν όχι προβληματικοί, τότε ίσως μονομερείς η ελλειμματικοί. Ποια είναι η θέση της δημιουργικότητας σε αυτή τη συζήτηση και πως βλέπετε εσείς το θέμα ως επαγγελματίες μουσικοί (με όλες τις προκλήσεις, και τον εντατικό και αβέβαιο χαρακτήρα των δημιουργικών επαγγελμάτων);
Δημήτρης Μητσοτάκης: Για να φροντίσεις τους άλλους πρέπει πρώτα να φροντίσεις τον εαυτό σου χωρίς αυτό να σημαίνει πως πρέπει να βάζεις τον εαυτό μου πάνω από τους άλλους. Η αυτοφροντίδα απαιτεί κοινωνικοποίηση για να μην καταντήσει αυτιστική. Στο θέμα αυτό βοηθάει η δημιουργικότητα, που στην περίπτωσή μας γίνεται με όχημα την μουσική, την συγγραφή και την τραγουδοποιία. Με την αβεβαιότητα έχουμε συμβιβαστεί εδώ και χρόνια, άλλωστε ζούμε σε μια χώρα που τιμά τους καλλιτέχνες της μόνο μετά θάνατον. Είναι αξιοθαύμαστη η σκληρότητα με την οποία το επίσημο κράτος αντιμετωπίζει τους ανθρώπους της τέχνης στην Ελλάδα, λες και υπάρχει εντολή εξόντωσης τους. Επομένως, η αυτοφροντίδα έρχεται και ως ανάγκη επιβίωσης.
Γρηγόρη, στον Καλό Νοικοκύρη μιλάς για τη δολοφονία του Ζάκ Κωστοπουλου. Σκέφτομαι πόσο απαιτητικό και θαρραλέο εγχείρημα ειναι να γράψει κανείς ένα επίκαιρο τραγούδι με ονόματα και γεγονότα. Ποια είναι τα διλήμματα και ποιες οι ιδιαιτερότητες (δομικές και αισθητικές) όταν μιλάμε για “στρατευμένη τέχνη”;
Υπόγεια Ρεύματα: Ούτε απαιτητικό, ούτε θαρραλέο. Δεν υπάρχει καμία ιδιαιτερότητα, κανένα δίλλημα και καμία στρατευμένη τέχνη. Λέμε αυτό που νοιώθουμε και πιστεύουμε. Όπως κάναμε πάντοτε. Αυτή είναι η αλήθεια μας.
Από το “Ο Μάγος Κοιτάζει την Πόλη” και το “Ενδελέχεια” αντίστοιχα μέχρι σήμερα, τι συνεργασίες, μουσικές ανακαλύψεις ή προκλήσεις, μεταλλάξεις αναπολείτε και εντοπίζετε;
Δημήτρης Μητσοτάκης: Έχουν περάσει από τότε σχεδόν 30 χρόνια και μάλιστα σε εποχές που ο ιστορικός χρόνος τρέχει με τρομερές ταχύτητες. Ξεκινήσαμε σε εποχές όπου η δισκογραφία ανθούσε, βιώσαμε το θάνατό της και τώρα γράφουμε τραγούδια, και είμαστε αναγκασμένοι να τα παράγουμε, να τα προωθούμε, ενίοτε να τα σκηνοθετούμε, να κανονίζουμε τις ζωντανές εμφανίσεις, να κάνουμε δηλαδή την δουλειά 5-6 ανθρώπων. Όλη αυτή η δύσκολη κατάσταση όμως μας έφερε πιο κοντά στον τομέα των συνεργασιών, των κοινών εμφανίσεων κλπ. Δεν μου αρέσει η αναπόληση ειδικά όταν μπερδεύεται με την νοσταλγία. Είμαστε ακόμα εδώ, ενεργοί και θα παραμείνουμε στις επάλξεις. Η φωνή μας είναι το τραγούδι, η ζωή μας η μουσική, η ψυχή μας είναι η δημιουργία.
Υπόγεια Ρεύματα: Νοιώθουμε πολύ ωραία για όσα έχουμε περάσει από την κυκλοφορία του πρώτου δίσκου μας ως σήμερα. Δεν αναπολούμε κάτι. Χαιρόμαστε για όσα έχουμε περάσει και κοιτάμε μπροστά. Η πρόκληση που πάντα υπάρχει είναι να μπορούμε να είμαστε δημιουργικοί και παραγωγικοί.
Πως προέκυψε η δική σας συνεργασία;
Δημήτρης Μητσοτάκης: Σαν φυσικό επακόλουθο μιας μακρόχρονης φιλίας και κοινής καλλιτεχνικής πορείας. Με τον Γρηγόρη γνωριζόμαστε από την εποχή του Λυκείου, στην Καλλιθέα. Τα πρώτα μας σχήματα τα φτιάξαμε ως έφηβοι και, όλως τυχαίως, οι πρώτοι μας δίσκοι κυκλοφόρησαν την ίδια χρονιά, το 1994. Έχουμε και ένα κοινό δίσκο που κυκλοφόρησε το 2015 με τίτλο Κατρακύλες.
Υπόγεια Ρεύματα: Παίζεις με τους φίλους σου! Τί καλύτερο;
Μιλήστε μου για το Κύτταρο σαν χώρο. Τι εμπειρίες έχετε τωρινές και προηγούμενες, σαν μουσικοί αλλά και σαν ακροατές;
Υπόγεια Ρεύματα: Τί να πείς για το Κύτταρο; Τυχεροί που ενώνουμε το όνομά μας με ένα κομμάτι της ιστορίας.
Δημήτρης Μητσοτάκης: Η ιστορία του ελληνικού ροκ βρίσκεται εκεί. Οι τοίχοι, τα καμαρίνια, η αίθουσα θαρρείς και έχουν φυλάξει για πάντα ήχους, φωνές, εικόνες και μυρωδιές μουσικών τεσσάρων γενιών. Κάθε live στο Κύτταρο είναι μυσταγωγία και ταυτόχρονα γιορτή.
Τι θα ακούσει/ βιώσει ο θεατής που θα σας δει μαζί ζωντανά στο Κύτταρο;
Δημήτρης Μητσοτάκης: Μια αυθεντική ροκ βραδιά με όλα τα τραγούδια μας από την εποχή της Διαμαντένιας Προβλήτας και της Ασημένιας Σφήκας μέχρι την Κυρά Κατίνα και τον Γκρεμιστή…
Υπόγεια Ρεύματα: Την …ενδελεχώς υπόγεια πορεία μας! Και τις εναλλαγές που αυτή φέρνει.
———————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του MusicCorner…