Συνέντευξη στην Εύη Παπαγιάννη
Φωτογραφίες: Σωτήρης Χατζηευστρατίου

Με μια πολυετή και γεμάτη επαγγελματική πορεία στο χώρο της ελληνικής μουσικής, η Αναστασία Μουτσάτσου δε χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Από τις συνεργασίες με κάποια από τα μεγαλύτερα ονόματα της εγχώριας μουσικής σκηνής, όπως είναι η Γλυκερία, ο Παντελής Θαλασσινός, η Χάρις Αλεξίου και ο Γιώργος Νταλάρας (για να αναφέρω μερικούς), μέχρι τη μουσικοθεατρική παράσταση “Γυναίκες” και σήμερα στις εμφανίσεις της στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο (όπου θα παρουσιάσει και το νέο της δίσκο “Απ’ Το Μέλλον Κι Απ’ Το Παρελθόν”) η Αναστασία Μουτσάτσου επιδεικνύει έναν σπάνιο συνδυασμό συνέπειας και ανοιχτού πνεύματος.

Βρεθήκαμε στα “Λιπάσματα”, στον Πειραιά – μια εικονική τοποθεσία που αποτελεί σημείο συνάντησης του βιομηχανικού τοπίου και της ντόπιας κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητας. Η Αναστασία Μουτσάτσου έχει ευγενική φυσιογνωμία και δυνατή χειραψία. Από τη συζήτηση μαζί της καταλαβαίνεις ότι έχει βαθύ και έμπρακτο ενδιαφέρον για τα κοινά. Μιλήσαμε για την παραδοσιακή μουσική και την αναγέννησή της, τη μη-ευθύγραμμη πορεία της τέχνης, τη μοναχικότητα, τη μνήμη και το πως πρέπει κανείς να κατακτήσει το φόβο.

Διάβαζα ότι μεγαλώσατε στη Λακωνία, στα Βελανίδια, και ήρθατε στον Πειραιά σε κάπως πιο μεγάλη ηλικία…
Στα Δεκαπέντε.

Μουσικά πως ήταν η αλλαγή αυτή; Ποιά ήταν τα πρώτα σας μουσικά ερεθίσματα και τί συναντήσατε μετακομίζοντας στον Πειραιά;
Τα πρώτα μου ερεθίσματα ήταν παραδοσιακά τραγούδια. Η αλλαγή ήταν ότι ανακάλυψα το ραδιόφωνο όταν ήρθα εδώ. Και στο χωριό άκουγα ραδιόφωνο εννοείται. Απλά δεν το είχαμε όλη μέρα ανοιχτό ας πούμε. Άκουγα το κρατικό, δεύτερο και πρώτο πρόγραμμα. Και άκουγα φυσικά πολύ Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, όλα αυτά. Η πρώτη τραγουδίστρια που με εντυπωσίασε ήταν η Μούσχουρη. Όταν ήρθα εδώ, όλα εκείνα που άκουγα στο ραδιόφωνο, άρχισα να τα ψάχνω στα δισκοπωλεία. Και έτσι, ψάχνοντας, μπήκα πιο βαθιά στη μουσική. Το παραδοσιακό όμως, ήταν κάτι άλλο. Σαν να καλλιεργούσα την ψυχή μου.

Ένα ιδιαίτερο στοιχείο στο δημοτικό τραγούδι είναι ότι ο δημιουργός “χάνεται”. Οπότε στο επίπεδο της ερμηνείας και σε ότι αφορά τη σχέση του παραδοσιακού με το πιο σύγχρονο, πως το νιώθετε;
Ναι, το δημοτικό είναι φτιαγμένο από πολλούς ανθρώπους μαζί. Και με τα χρόνια εμπλουτιζόταν. Ξεκίναγε κάπου ένα τραγούδι, πήγαινε πιο δίπλα σ’ έναν άλλο τόπο έβαζαν το δικό τους στοιχείο… Κάπως έτσι γινότανε. Εγώ πιστεύω ότι το παραδοσιακό είναι η ρίζα στην ελληνική μουσική. Ακουμπάμε κατά κάποιο τρόπο. Και φυσικά υπάρχει κι ένα ρεύμα τα τελευταία χρόνια, πολύ έντονο, από νέα παιδιά, που διασκευάζουν παραδοσιακά και μάλιστα κάποιοι το κάνουν με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο.  Είναι πολύ ελπιδοφόρο αυτό.

…η τέχνη όταν δεν είναι ουσιαστική, δεν ψυχαγωγεί, δεν καλλιεργεί τον άνθρωπο, δεν τον καλύπτει, οπότε μέσα σε όλη αυτή την ανοησία που κάποιες φορές μας περιβάλλει, δημιουργείται η ανάγκη να πάμε σε πιο ουσιαστικά ακούσματα…

Ναι! Σαν να υπάρχει μια αναγέννηση της παραδοσιακής μουσικής. Αυτό πιστεύετε ότι έχει κάποια σχέση με τα τελευταία δέκα χρόνια; Τα πολιτικά τα κοινωνικά γεγονότα που έχουμε ζήσει στην Ελλάδα;
Ξέρεις μερικές φορές γυρνάς ασυνείδητα στη ρίζα σου. Δεν πιστεύω όμως ότι σχετίζεται με την κρίση. Είναι η ανάγκη της ψυχής για ουσιαστικότερα πράγματα. Η τέχνη όταν δεν είναι ουσιαστική, δεν ψυχαγωγεί, δεν καλλιεργεί τον άνθρωπο, δεν τον καλύπτει, οπότε μέσα σε όλη αυτή την ανοησία που κάποιες φορές μας περιβάλλει, δημιουργείται η ανάγκη να πάμε σε πιο ουσιαστικά ακούσματα. Όταν τα πράγματα δηλαδή οδηγούν σε αδιέξοδο η επιστροφή στη ρίζα είναι ότι πιο σπουδαίο.

Όσον αφορά το ξεκίνημα της πορείας σας, διάβασα ότι δουλέψατε και ως λογίστρια και σκεφτόμουν ότι πολλές φορές η είσοδος και η πορεία στην τέχνη δεν είναι ευθύγραμμη…
(γέλια) Δεν είναι! Σε βρίσκει αυτό το πράγμα. Μπορεί να ξεκινάς από μικρός κάνοντας ωδεία, μαθαίνοντας όργανα και τα λοιπά και να καταλήγεις να κάνεις μια άσχετη δουλειά. Νομίζω ότι υπάρχει κάτι που σε οδηγεί ασυνείδητα. Η ψυχή σου σε πάει…

Αν είχατε μπροστά σας έναν νέο καλλιτέχνη που θέλει να κάνει καριέρα στη μουσική, πως θα του μιλούσατε γι’ αυτό, γι’ αυτήν τη μη-ευθύγραμμη πορεία;
Κατ’ αρχήν μακάρι να θέλει να κάνει μια πορεία στη μουσική! Να το λέει και να το εννοεί. Να το σέβεται. Αυτό είναι το πιο σημαντικό. Η πρόθεση. Να μην το κάνεις από ψώνιο. Για να πούνε “ά, τι ωραίος που είσαι!” και για τα χρήματα κι όλα αυτά… Ν’ ακολουθείς την ψυχή σου, να ‘ναι μια παρόρμηση εσωτερική, βαθειά που να σε οδηγεί στην ολοκλήρωσή σου. Αλλά και όσον αφορά το ψώνιο, η αλήθεια είναι ότι δεν έχει σημασία να το κρίνουμε εμείς οι απ’ έξω. Ο καθένας ακολουθεί αυτό που νομίζει ότι τον καλύπτει. Αν καλύπτονται από το ψώνιο… Που δεν πιστεύω. Υπάρχει βέβαια και ενός είδους ψώνιο, εντός εισαγωγικών, που είναι δημιουργικό. Αλλά το να ψωνίζεται κανείς χωρίς να έχει υπόβαθρο και ουσία, δεν έχει νόημα. Πιστεύω ότι κανείς δεν πρέπει να ψωνίζεται, όσο σημαντικός και να ‘ναι, γιατί οι άλλοι αποφασίζουνε το πόσο σημαντικός είσαι γι’ αυτούς. Και δεν έχει κανένα νόημα. Είναι σαχλαμάρα όλο αυτό.

…η έπαρση, δε σημαίνει σώνει και καλά ότι αγαπάμε τον εαυτό μας. Σημαίνει ανασφάλεια και φόβο, για το πως θα μας δούνε οι άλλοι. Προσπαθούμε να τους επιβληθούμε πριν μας κρίνουν δηλαδή…

Αναρωτιέμαι, ποια πιστεύετε ότι είναι η ρίζα αυτής της κουλτούρας. Το “Κοιτάξτε με”;
Εντάξει… αυτό είναι παθογένεια του ανθρώπινου είδους, πάντα θα υπάρχει. Όταν ένας άνθρωπος δεν έχει ισχυρές αντιστάσεις μέσα του, δεν έχει αναγνωρίσει τον εαυτό του, δεν τον έχει αγαπήσει, δεν έχει συνειδητοποιήσει τη ματαιότητα της ανοησίας και των εγκοσμίων, μπορεί να μείνει στο “κοιτάξτε με”. Το θέμα είναι να εξελισσόμαστε, να εξελίσσουμε την ψυχή μας. Να αναγνωρίζουμε την αξία της ανθρώπινης επικοινωνίας. Να γινόμαστε ενσυναισθητικοί, να αντιλαμβανόμαστε τον απέναντι μας… Αλλά όλα αυτά μπορούν να ξεκινήσουν να γίνονται μόνο αν αγαπάμε τον εαυτό μας και τον αποδεχόμαστε. Γιατί η έπαρση, δε σημαίνει σώνει και καλά ότι αγαπάμε τον εαυτό μας. Σημαίνει ανασφάλεια και φόβο, για το πως θα μας δούνε οι άλλοι. Προσπαθούμε να τους επιβληθούμε πριν μας κρίνουν δηλαδή.

Είχατε κάνει μια παράσταση, τις “Γυναίκες”, πριν τρία χρόνια. Σκέφτομαι με βάση τις εξελίξεις των τελευταίων χρόνων. Έχω την αίσθηση ότι υπάρχει πολύ μεγαλύτερη συζήτηση για το φεμινισμό στην Ελλάδα πλέον.
Υπάρχει, γιατί υπάρχει βία κατά των γυναικών. Γιατί υπάρχει κακομεταχείριση και απαξίωση του γυναικείου φύλου. Από μια μερίδα της κοινωνίας τέλος πάντων. Υπάρχει ένας τρόπος που μεγαλώνουν τα κορίτσια σε σχέση με τ’ αγόρια. Όλα ξεκινάνε από τη μάνα. Αν η μάνα δεν πείσει την κόρη της πόσο σημαντική είναι, δεν τη μεγαλώσει στηρίζοντας την αυτοπεποίθηση της ή αν η κόρη κακοποιείται στο σπίτι, θα μεγαλώσει και θα αναζητά αυτό που έμαθε. Οι “Γυναίκες”, αυτό ακριβώς εξετάζουν. Ένα κορίτσι, το οποίο έφυγε από μια οικογένεια μέσα στην οποία κακοποιούνταν και κατέληξε περνώντας μέσα από συμπληγάδες, να αποδεχτεί τον εαυτό της, να τον αγαπήσει και να επιλέξει τη μοναχικότητά της.

…γεννιόμαστε μόνοι μας, ζούμε και πεθαίνουμε μόνοι μας, αυτή είναι η αλήθεια. Οι άλλοι είναι η αφορμή για να γινόμαστε καλύτεροι. Όχι για να καλύψουμε το κενό που κάποιοι από μας νιώθουμε, που το λέμε μοναξιά. Η μοναξιά είναι κακώς εννοούμενη μοναχικότητα. Μοναξιά νιώθει ένας άνθρωπος που δεν αγαπάει τον εαυτό του…

Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Η επιλογή της μοναχικότητας δεν προβάλλεται αρκετά σαν μια αποδεκτή επιλογή.
Για να είμαστε καλοί σύντροφοι, καλοί φίλοι, καλή παρέα, πρέπει να αποδεχτούμε αυτό το κομμάτι. Ο καθένας από εμάς περπατάει μόνος του: γεννιόμαστε μόνοι μας, ζούμε και πεθαίνουμε μόνοι μας, αυτή είναι η αλήθεια. Οι άλλοι είναι η αφορμή για να γινόμαστε καλύτεροι. Όχι για να καλύψουμε το κενό που κάποιοι από μας νιώθουμε, που το λέμε μοναξιά. Η μοναξιά είναι κακώς εννοούμενη μοναχικότητα. Μοναξιά νιώθει ένας άνθρωπος που δεν αγαπάει τον εαυτό του. Όταν αγαπάς τον εαυτό σου είσαι καλυμμένος από σένα κατ’ αρχήν και έτσι είσαι πολύ χρήσιμος και μπορείς να γίνεις πολύ αγαπημένος στους άλλους.

Και η μοναχικότητα με την τέχνη πόσο κοντά είναι;
Αν δεν ανακαλύψεις τον εαυτό σου και δεν τον αγαπήσεις, σε απασχολούν άλλα πράγματα που δε σου επιτρέπουν να γίνεις δέκτης ερεθισμάτων που θα σε οδηγήσουν στη δημιουργία. Αλλιώς, μπορεί να συμβεί μερικές φορές να είσαι δημιουργικός, αλλά σταματάει πολύ γρήγορα, συμβαίνει για λίγο. Η ουσία της δημιουργίας είναι η ενδοσκόπηση. Πρέπει μέσα σου να κάνεις μια βουτιά για να παρατηρήσεις με άνεση τον κόσμο έξω και να γίνεις δημιουργός. Να εκφράσεις αυτό που βλέπεις με ουσιαστικό τρόπο.

Είχατε πει σε προηγούμενη συνέντευξη “Ας βρει λοιπόν ο καθένας την αγάπη με όποιον τρόπο θέλει. Ας μην υπακούμε σε νόρμες και σε στερεότυπα τα οποία βόλεψαν κάποιον άλλο. Δεν μπορεί να είναι ταμπού κάτι που δε βλάπτει κανέναν. Άσε τον καθένα να είναι ευτυχισμένος με όποιον τρόπο του αρέσει”…
Τι περισσότερο να πω; Το πρόβλημα με τους άλλους στη ζωή μας είναι ότι κάποιοι θέλουν να σπρώξουν τους άλλους να ζήσουν με το δικό τους τρόπο. Αλλά δεν έχουμε όλοι τον ίδιο μηχανισμό. Ο καθένας βλέπει τα πράγματα με το δικό του τρόπο, μέσα από ένα προσωπικό πρίσμα και ακολουθεί τη ζωή του και ζει μέσα από τα συμπεράσματα που βγάζει από αυτή του την παρατήρηση, μέσα από αυτό το πρίσμα που ‘χει δει τη ζωή.

Επιστρέφω στις “Γυναίκες”. Είχατε αναφέρει ότι η παράσταση αυτή προέκυψε από την ανάγκη σας για κάτι καινούργιο. Τι γίνεται σε αυτές τις περιόδους που κάποιος στη δημιουργική του πορεία νιώθει, αν όχι ότι εξήντλησε αυτό που έκανε, ότι χρειάζεται ν’ ανοιχτεί σε κάτι άλλο; Επειδή υπεισέρχονται και πρακτικοί παράγοντες…
Εννοείς ότι μπορεί να υπάρχει η ανάγκη του βιοπορισμού, οπότε να μην μπορείς να ξεφύγεις. Ναι. Αυτό είναι ένα πρόβλημα. Αλλά όταν φτάνεις να μην μπορείς να συνεχίσεις με το τρόπο που μέχρι τώρα λειτουργούσες, είναι σημαντικό να κάνεις ένα διάλειμμα και να αφουγκραστείς τον εαυτό σου με οποιοδήποτε κόστος. Διαφορετικά αυτό που ως τώρα σε βοηθούσε να βιοπορίζεσαι, έχοντας μέσα σου εξαντληθεί, στο τέλος θα σε φάει. Θα καταστραφείς μένοντας εκεί. Ενώ αλλάζοντας, θα κάνεις ένα βήμα παραπέρα. Θα ψάξεις δηλαδή, τι είναι αυτό που σε κρατάει πίσω και τι θες να κάνεις για να προχωρήσεις. Θα μπεις σ’ έναν άλλο δρόμο δημιουργίας. Ο φόβος (γιατί από φόβο θα γίνει αυτό που λες) δε σ’ αφήνει να προχωρήσεις, σε κρατάει στάσιμο, σου κόβει τα πόδια.

…η φυσιολογική κατάσταση του ανθρώπου είναι η γαλήνη. Η ευτυχία είναι ένα peak, και πάλι επιστροφή στη γαλήνη. Το ζητούμενο είναι ένας άνθρωπος να μπορεί να κρατάει μια ισορροπία στη ζωή του και να ζει κάποιες στιγμές ευτυχίας. Μια τρελή ευτυχία αδιάκοπη, μου μυρίζει λίγο ανοησία…

Η τέχνη απελευθερώνει τους ανθρώπους; Η προσωπική ελευθερία τι αφορά; Και ποιά είναι η σχέση που έχει με την ευτυχία ή τη δυστυχία;
Κατ’ αρχήν δεν υπάρχει ευτυχία. Στιγμές ζούμε όλοι μας. (γέλια) Δηλαδή είναι αδύνατο να μπορεί να πει κάποιος ότι είμαι συνεχώς ευτυχισμένος. Η φυσιολογική κατάσταση του ανθρώπου είναι η γαλήνη. Η ευτυχία είναι ένα peak, και πάλι επιστροφή στη γαλήνη. Το ζητούμενο είναι ένας άνθρωπος να μπορεί να κρατάει μια ισορροπία στη ζωή του και να ζει κάποιες στιγμές ευτυχίας. Μια τρελή ευτυχία αδιάκοπη, μου μυρίζει λίγο ανοησία. Νομίζω δεν μπορείς να είσαι τόσο ευτυχισμένος όταν συμβαίνουν τόσα άσχημα πράγματα γύρω σου. Όταν μπαίνεις στη διαδικασία του προβληματισμού και αναζητάς ας πούμε την εσωτερική σου ισορροπία… Όσον αφορά την τέχνη, όσο πιο ελεύθερος είναι ένας άνθρωπος τόσο πιο δημιουργικός μπορεί να είναι. Στο επίπεδο της τέχνης. Δε μπορείς να είσαι δέσμιος… Μάλλον… Ίσως θα μπορούσες, αλλά έχει ένα όριο.

Ποιά είναι η θέση της μουσικής στους συσχετισμούς εξουσίας σε μία κοινωνία; Η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί και χειραγωγητικά, σαν επίκληση στο συναίσθημα, οπότε ποιά είναι η θέση του μουσικού ως προς αυτό;
Να είναι συνειδητός. Αν δηλαδή χρησιμοποιηθεί η μουσική του ως μέσο χειραγώγησης φαντάζομαι κάποιος το καταλαβαίνει. Γιατί υπάρχει η πρόθεση για την οποία έγραψε κάποιος μια μουσική. Δεν τη γράφεις έτσι και την πετάς. Περπατάς, παρέα μ’ αυτή τη μουσική που έγραψες, οπότε αν γίνει η μουσική σου μέσο χειραγώγησης, σ’ ένα βαθμό γίνεσαι κι εσύ. Αν υποκύψεις, θα πει ότι ίσως ήταν στις προθέσεις σου.

Και εννοείται από την άλλη η μουσική στις καλές της εκδοχές μπορεί να δράσει ενωτικά.
Φυσικά! Αυτό είναι το νόημα της μουσικής, να ενώσει. Είναι ένα σήμα ενότητας. Ένας δίαυλος αγάπης είναι η μουσική. Δεν μπορεί να χωρίσει. Είναι αδιανόητο. Αν σκεφτείς ότι έχει χρησιμοποιηθεί ως στοιχείο επαναστάσεων, ξεσηκωμού, ενάντια στη βία… Ένας σύνδεσμος είναι που μας κάνει όλους μαζί ένα. Στην ουσία “ένα” είμαστε. Απλά μας το θυμίζει.

Έχετε κάποιο δημιουργικό τελετουργικό; Μια δημιουργική ρουτίνα, στην καθημερινή σας ζωή; Πως γεννιέται η δουλειά σας;
Συνήθως, έχω μια ιδέα, μου ‘ρχεται ξαφνικά μια ιδέα, μπορεί εκεί που κολυμπάω στη θάλασσα η οπουδήποτε… Τη δουλεύω μες στο μυαλό μου για λίγο καιρό και μετά προσπαθώ να τη βάλω στο χαρτί. Την αφήνω, την πιάνω… Ξέρεις. Δε μ’ αρέσει να πιέζω τον εαυτό μου γιατί με αγχώνει πάρα πολύ και σταματάει η έμπνευση.

Έχετε κάποιο τραγούδι με το οποίο νιώθετε πολύ συνδεδεμένη;
Υπάρχει ένα τραγούδι παραδοσιακό που το άκουγα απ’ τη μάνα μου. Πρέπει να σημειώσεις ότι επαναλαμβάνομαι συνεχώς με αυτό, αλλά είναι το “Τζιβαέρι”. Μου δημιουργεί συναισθήματα ανάμεικτα. Θλίψη, χαρά, νοσταλγία… Συμβαίνουν περίεργα πράγματα με αυτό το τραγούδι. Σαν κάτι στέρεο το αισθάνομαι. Το συναίσθημα τώρα πια, επειδή υπάρχει μέσα στα χρόνια είναι σαν χειροπιαστό.

Και για να κλείσουμε… Έχετε κάποια σχέδια μουσικά για το επόμενο διάστημα; Κάτι που ετοιμάζετε;
Θα κάνω αυτές τις δύο εμφανίσεις στο Γυάλινο Μουσικό θέατρο, 21 και 28 Φεβρουαρίου Παρασκευές, παρέα με τον Άλεξ Σίντ που είναι ο δημιουργός των τραγουδιών “Μάτια Κλειστά” και “Κάθε Δειλινό” (που παίζονται σ’ αυτή τη στις “Άγριες Μέλισσες”). Την πρώτη Παρασκευή είναι καλεσμένος μου ο Παντελής Θαλασσινός και τη δεύτερη ο Γιώργος Ανδρέου. Αυτές τις δύο μέρες θα παρουσιάσουμε τραγούδια απ’ το νέο μου δίσκο, “Απ’ Το Μέλλον Κι Απ’ Το Παρελθόν”, τα τραγούδια του Άλεξ που ανέφερα, και τραγούδια απ’ όλο το φάσμα της ελληνικής μουσικής. Κάποια παραδοσιακά, κάποια λαϊκά… Παράλληλα, ετοιμάζω την επόμενη παράστασή μου. Μουσικοθεατρική, πάλι με την Ελένη Γκασούκα… Έχω ολοκληρώσει το κείμενο κι είμαστε στη διαδικασία συζήτησης για το με ποιούς θα το ανεβάσουμε κι όλα αυτά. Για του χρόνου όμως.

Χάρηκα πάρα πολύ την κουβέντα που είχαμε.
Να ‘σαι καλά!

————–

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Please enter your comment!
Please enter your name here