ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ & ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΤΣΑΧΟΥΡΙΔΗΣ
(σε… meeting με την Εύη Παπαγιάννη)

Τα αδέλφια Κωνσταντίνος και Ματθαίος Τσαχουρίδης δεν είναι απλά ένα διεθνούς φήμης ντουέτο: Είναι μια ζωντανή “αντίστιξη” και παράδειγμα της συστηματικής εξέλιξης της παραδοσιακής μουσικής.

Μεγαλωμένοι στη Βέροια και με έκθεση στην παραδοσιακή μουσική του Πόντου από μικρή ηλικία, κατάφεραν μέσα από θαρραλέους αλλά ταυτόχρονα ζυγισμένους και θεωρητικά τεκμηριωμένους πειραματισμούς να κατακτήσουν το ευρωπαϊκό στερέωμα. Η πολυετής πορεία τους στο Λονδίνο και οι συνεργασίες τους με ονόματα όπως ο Cat Stevens, η Natasha Atlas, και σχήματα όπως οι συμφωνικές ορχήστρες της Πράγας και της Ουκρανίας, οι BBC Singers και η συμφωνική ορχήστρα της ΕΡΤ, αποδεικνύουν το μουσικό εύρος και την επαγγελματική τους συνέπεια.

Παρακολουθώντας συνεντεύξεις τους και διαβάζοντας για τη δουλειά τους, βλέπεις ότι αυτό που τους χαρακτηρίζει κυριότερα είναι αυθεντική ευγένεια και θετικότητα που πήγαζει από την ευτυχία του να δίνεσαι ολοκληρωτικά σ’ αυτό που υπηρετείς: στην περίπτωσή τους αυτό είναι η μουσική, όχι μόνο σαν μουσουργία και εκτέλεση, αλλά και σαν αντικείμενο μακρόχρονης λαογραφικής, εθνογραφικής μελέτης. Για το λόγο αυτό τους χαρακτηρίζει μια ιδιαίτερη ευαισθησία και γνώση, η οποία τους επιτρέπει να είναι ταυτόχρονα στιβαροί και αναλάφροι, προσιτοί και αυθεντικοί με όλη τους τη σύνθετη (ακαδημαϊκή!) σκέψη και εμπειρία.

“Συναντηθήκαμε” με τους αδελφούς Τσαχουρίδη και μιλήσαμε για το αειθαλές “δέντρο της μουσικής”, τη ζωντάνια, τον πειραματισμό και την υπέρβαση του καθωσπρεπισμού που απαιτεί η εξέλιξη της μουσικής, την τέχνη ως πνευματικό διυλιστήριο, καθώς και για την πρόσφατη διασκευαστική δουλειά τους πάνω στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη, “Μίκης ο Ευξείνιος“, που κυκλοφορεί από την FM Records.

Η Ανατολή και η Δύση είναι μια αντίθεση που είναι σχεδόν σαν μια προαιώνια ‘έχθρα’ για κάποιους. Στο μουσικό επίπεδο ποιά είναι τα στοιχεία που διακρίνουν τις δύο διαφορετικές ‘παραδόσεις’; Η Δύση κι η Ανατολή αναφέρετε ότι υπάρχει και μεταξύ σας σαν δυναμική. Μήπως μπορούμε να το ονομάσουμε και αντίστιξη;
Είναι σχετικά δύσκολο να διακρίνουμε και να προσδιορίσουμε τα γνωρίσματα της Ανατολής και της Δύσης σε μουσικό επίπεδο μέσα σε λίγες λέξεις… αυτό απαιτεί μελέτη σχολαστική. Δεν είναι απλά δύο σχολές μουσικής, είναι πολλές οι σχολές και οι πολιτισμοί και ξεχωριστά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τους. Εμείς όμως χρησιμοποιώντας την εμπειρία των χρόνων «τριβής» με τους διάφορους μουσικούς του κόσμου, που συναναστραφήκαμε και συνεργαστήκαμε στο Λονδίνο για μια 15ετία, προσπαθήσαμε να φτιάξουμε τη δική μας «αντίστιξη». Ο τίτλος ότι παντρεύουμε μουσικά την Ανατολή και τη Δύση, μας ακολουθεί από το ξεκίνημά μας. Ένα επιλεγμένο και εναλλασσόμενο μουσικό ρεπερτόριο εκτελείται από την ποντιακή λύρα και τη φωνή αντίστοιχα με γνώμονα την ειρηνική και αρμονική δημιουργία ήχων από τη Δύση ως την Ανατολή.

Σε μια προηγούμενη συνέντευξή σας μιλήσατε για το ‘μουσικό δέντρο’ σε ότι αφορά την εξέλιξη της μουσικής. Είπατε ότι πρέπει οι ρίζες του να είναι βαθιές και τα κλαδιά του πλατιά… Πως γίνεται η διαλογή των αναγνωρίσιμων χαρακτηριστικών της μουσικής παράδοσης; Η ακαδημαϊκή καταγραφή και προσέγγιση τι ρόλο μπορεί να παίξει σε αυτό;
Η επιστήμη της λαογραφίας και η ακαδημαϊκή καταγραφή παίζουν σπουδαίο ρόλο σε αυτό. Χωρίς τις μαρτυρίες των απλών ανθρώπων, μουσικών και συνεχιστών μιας μουσικής παράδοσης, καθώς και η επιστημονική καταγραφή γεγονότων και πράξεων από το παρελθόν, δεν είναι καθόλου εύκολο να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά μιας μουσικής παράδοσης και της ιστορίας της. Από εκεί και πέρα όμως, για να συνεχίσει να είναι ζωντανή μέσα στο χρόνο η μουσική ενός τόπου, θα πρέπει με γνώμονα τα προηγούμενα να εξελιχθεί με διάφορους πειραματισμούς. Προσοχή όμως. Θα πρέπει να αποφευχθεί η μουσειακή μνήμη, κάτι που πολλές φορές γίνεται ακαδημαϊκό ατόπημα και περιορίζεται η εξέλιξη ενός μουσικού ιδιώματος ενός τόπου.

Αναφέρετε πάρα πολύ εύστοχα ότι ‘Ποιήματα κάποιας εποχής υπήρξαν βρισιές κάποιας άλλης’ αλλά και ότι στην Ελλάδα έχουμε περισσότερο έντονες αξίες παρά αρχές. Μπορείτε να δείτε κάποια σχέση ανάμεσα σε αυτές τις δύο πραγματικότητες σε ότι αφορά την πρόσληψη της μουσικής και γενικά της τέχνης στην Ελλάδα;
Ακριβώς, με αυτές τις φράσεις θέλουμε να τονίσουμε τη αναπόφευκτη συνέχεια που έχει η μουσική ως τέχνη μέσα στο χρόνο, στον πανδαμάτωρ χρόνο! Ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας, ως μια σύγχρονη δοσμένη κοινωνία, υπήρξαν και υπάρχουν περιπτώσεις που αντλούν δύναμη από τις αξίες που έχει παράγει ο Ελληνισμός και όχι απαραίτητα από τις καθωπρεπιστικές αρχές του τόπου. Η σχέση μεταξύ τους δεν θα μπορούσε να είναι τίποτα άλλο, κατά τη γνώμη μας, από «παράλληλη». Αυτό συμβαίνει γιατί η μουσική συμπλέει με τον χρόνο, ο οποίος ορίζει τις «βρισιές» ή τα «ποιήματα» και συνάμα αντλεί έμπνευσή από τις αξίες του τόπου και όχι από τις αρχές.

Μιλάτε για τη ροή της μελέτης και της αντιπαράθεσης – Πως υπηρετείς ένα κομμάτι, μια μουσική χωρίς να το αλλοιώσεις; Πώς κάνεις μια καινούργια μουσική πρόταση (έναν διάλογο με ένα έργο) χωρίς να κάνεις απλά μια μηχανική επανεκτέλεση;
Η απάντηση είναι ότι σαφώς και δεν μπορείς να υπηρετείς μια μουσική χωρίς να την «αλλοιώσεις» όπως αναφέρετε. Η αναλλοίωτη τέχνη υπάρχει μόνο στα μουσεία καις στις «νεκρές» παραδόσεις. Η μουσική όμως με την ευρύτερη έννοια του όρου δεν είναι από τη φύση της μια νεκρή και στάσιμη τέχνη. Ακόμα και στα «μουσειακά» παραδείγματα της κλασσικής μουσικής, από τον Μοντεβέρντι και τον Παλεστρίνα μέχρι τον Στραβίνσκι και τον Σόενμπεργκ, οι επανεκτελέσεις δίνουν ζωή και φρέσκο αέρα στη τόσο παλιά γραμμένη μουσική. Το ερώτημα που εγείρεται σε αυτήν την περίπτωση βέβαια, ίσως το απαντήσουμε με μια φράση που συχνά μας βγαίνει… επανεκτέλεση και δημιουργία από έρωτα και όχι από προξενιό! Έτσι μόνο αποφεύγεις την μηχανική εκτέλεση και προσδίδεις αξία στην «αλλοίωσή» σου, ή καλύτερα στην κατάθεσή σου.

Η τέχνη χρειάζεται (επιζητά;) την κρίση; Είναι κάθε δημιουργία μια “αντίθετη πράξη”; Και ως προς ποιόν;
Η τέχνη γενικά και ιδιαίτερα η μουσική έχει την ιδιότητα να εγκλιματίζεται πάντα στις εκάστοτε συνθήκες της κοινωνίας. Δεν είναι θέμα ανάγκης, αναζήτησης ή επιζήτησης. Η μουσική είναι μια ανθρώπινη ανάγκη και η τέχνη αντλεί θέματα από αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Η μοναδικότητα και συνάμα η χρήση της τέχνης είναι ότι μπορεί να αποτελεί ένα «πνευματικό διυλιστήριο». Σίγουρα τυχεροί είναι αυτοί που μπορούν και το νιώθουν, κατέχοντας όλα εκείνα τα εργαλεία της «ανάγνωσης» της τέχνης. Για αυτό και μόνο, η τέχνη σε όλες τις μορφές της, είναι απαραίτητη και χρήσιμη στην κάθε κοινωνία. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ποτέ δεν έχει ανακαλυφθεί ή εξερευνηθεί κανένα κοινωνικό σύνολο σε κανένα μέρος του πλανήτη όπου δεν παράγει μουσική!

Θετική ενέργεια παιδικός ενθουσιασμός, αγάπη, όσμωση, ψυχική ανάταση. Πόσο συχνά τα συναντάτε στις συνεργασίες σας;
Όλα αυτά αποτελούν την πρωτόλεια ύλη μας για να κάνουμε μουσική! Ζούμε μέσα από τον «ήχο» μας και αυτό το θεωρούμε ευλογία.

Πρόσφατα δουλέψατε διασκευαστικά πάνω στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη συνθετική σκέψη του Μίκη Θεοδωράκη η οποία πατάει πάνω στη μουσική παράδοση και κάνει μια κλασική ερμηνεία, μοιάζει σαν να κάνατε μια έννοια διασκευή πάνω σε διασκευή.
Ναι, μιλώντας με σκληρό «ακαδημαϊσμό» ίσως μπορεί κάποιος να το ορίσει και με αυτόν τον τρόπο. Ωστόσο, η σκέψη του Μίκη έχει μια μοναδικότητα στον τρόπο που ο ίδιος άντλησε όλα εκείνα τα μουσικά στοιχεία που τον ενέπνευσαν και που εν τέλει δημιούργησε. Το «φίλτρο» του Μίκη Θεοδωράκη είναι σπάνιο και ακριβό. Πρώτον γιατί μετέφερε βαθιά νοήματα σε απλές νότες και δεύτερον γιατί η μουσική του διαθέτει DNA, ή αλλιώς μια δική του αυθεντικότητα. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του τραγουδιού «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις» και η σύνδεση που γίνεται με τα μοιρολόγια του Πόντου και της Ηπείρου. Για αυτό και σας προσκαλούμε να το ακούσετε…

Πως στήνονται οι γέφυρες στη μουσική; (ανάμεσα σε διαφορετικά μουσικά είδη ή και σε διαφορετικές εποχές); Αναφέρετε κάπου για την εσωστρέφεια της παραδοσιακής μουσικής του Πόντου. Πως διατηρείται ο σεβασμός στο “άγνωστο”. Αυτό που εξαρχής δεν κατανοούμε.
Καταρχήν δεν πιστεύουμε στην παρθενογένεση της τέχνης, αλλά στα δάνεια και αντιδάνεια των λαών. Αυτό δεν είναι μια δική μας άποψη αλλά μια πραγματικότητα που πολλοί ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν και αναδεικνύουν κάθε τόσο. Προσωπική μας άποψη είναι ότι η τέχνη έχει πάντα μια σπειροειδή μορφή και κάθε τόσο δέχεται και απορρίπτει στοιχεία. Το κριτήριο για αυτήν τη διαδικασία είναι «ψυχικό» γιατί ακριβώς η τέχνη εστιάζει στην ψυχή του ανθρώπου. Έτσι στήνονται οι γέφυρες, όταν θες από την μια όχθη να πας στην άλλη, γιατί μαγεύτηκες από το τοπίο και εμείς μαγευτήκαμε από τη μουσική του Μίκη!

Πώς θα περιγράφατε το έθνικ σε σχέση με το παραδοσιακό; Σε κάποιες εκδοχές της έθνικ μοιάζει να παίρνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο ένα συγκεκριμένο μουσικό όργανο με ιδιαίτερο ηχόχρωμα- στην περίπτωση σας η Ποντιακή λύρα, με όλες τις της τεχνικές ιδιαιτερότητες και τη σημειολογία.
Η Έθνικ μουσική σε σχέση με την παραδοσιακή διαφέρει στο ότι η παράδοση είναι ένας μονόλογος ενώ η Έθνικ μπορεί να είναι και διάλογος μεταξύ των διάφορων μουσικών ειδών. Όπως και στην κλασσική, έτσι και στην παραδοσιακή ή έθνικ μουσική, οι εκτελεστές είναι αυτοί που σπρώχνουν τα όρια αλλά και τα σύνορα της μουσικής επιτέλεσης. Δημιουργούν νέες συνθήκες, νέα δεδομένα. Στην περίπτωσή μας στον Μίκη τον «Ευξείνιο», η ποντιακή λύρα είναι ένα μουσικό όργανο που κουβαλά έντονα ένα αίσθημα ταυτότητας για τους Έλληνες του Πόντου με το δικό της χαρακτηριστικό ήχο και τρόπο παιξίματος, ο οποίος διαφέρει από τον απόλυτα παραδοσιακό χάριν της συνθετικής σκέψης του Μίκη Θεοδωράκη. Αυτή είναι και η μαγεία του μουσικού διαλόγου: η προσωρινή μεταμόρφωση του ηχοχρώματος ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες διαλόγου και όχι ένας απλός μουσικός μονόλογος.

Τι βλέπετε στο κοντινό μέλλον και το δικό σας το μουσικό, αλλά και το συνολικότερο (το συναυλιακό και το δημιουργικό). Τί είναι αυτό που μπορεί να είναι ανθεκτικό στην τωρινή συνθήκη, τι είναι αυτό που θα χαθεί και τι είναι αυτό που υπόσχεται μεταμορφώσεις στο δέντρο της μουσικής;
Ο χρόνος είναι αυτός που καθορίζει και θα καθορίσει τα πάντα. Το ανθεκτικό θα αντέξει στο χρόνο και στη συνείδηση του κόσμου και αυτό που θα χαθεί, θα χαθεί μέσα στο χρόνο και θα εξαφανιστεί. Οι μεταμορφώσεις του δέντρου της μουσικής συνέβαιναν πάντα, συμβαίνουν και θα συμβούν. Οι κοινωνίες διαμορφώνουν τα δεδομένα πάντα σε συνδυασμό με τον χρόνο.
Όμως, η δημιουργία στην τέχνη και η συνεχής εγρήγορση της σκέψης, η αίσθηση του χρόνου και της ζωής που ζούμε, οι νέες τάσεις και το καθετί που εξελίσσεται, θα μας δώσουν την ευκαιρία να έχουμε περισσότερες πιθανότητες να επικρατήσουν οι φρέσκιες ιδέες και να είναι λιγότερες οι πιθανότητες απόρριψης αυτών που θα χαθούν στο χρόνο…

———————

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του MusicCorner…

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Please enter your comment!
Please enter your name here