Γράφει η Ειρήνη Ζαβιτσάνου
Φωτογραφίες: Χαρά Γερασιμοπούλου
«Πώς να πιστέψουν οι άπιστοι τι θαύματα μπορεί να γεννήσει ή πίστη; Ξεχνούν πώς ή ψυχή του ανθρώπου γίνεται παντοδύναμη όταν συνεπαρθεί από μια μεγάλη ιδέα. Τρομάζεις όταν, ύστερα από πίκρες, δοκιμασίες, καταλάβεις πώς μέσα μας υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να ξεπεράσει τη δύναμη του ανθρώπου, τρομάζεις, γιατί από τη στιγμή που θα καταλάβεις πώς υπάρχει η δύναμη αυτή δεν μπορείς πια να βρεις δικαιολογίες για τις ασήμαντες ή άναντρες πράξεις σου για τη ζωή σου τη χαμένη, ρίχνοντας το φταίξιμο στους άλλους· ξέρεις πια πώς εσύ, όχι ή τύχη, όχι ή μοίρα, μήτε οι άνθρωποι γύρα σου, εσύ μονάχα έχεις, ότι κι αν κάμεις, ότι κι αν γίνεις, ακέραιη την ευθύνη»
Ο Καζαντζάκης είναι αδιαμφισβήτητα από τους συγγραφείς που σημάδεψαν την εφηβεία μου και διαμόρφωσαν τον τρόπο σκέψης μου. Οι βαθιές φιλοσοφικές αναζητήσεις, η αιρετικότητα των απόψεων του, ο άμεσος και ζωντανός λόγος του, έπαιξαν καταλυτικό ρόλο και με ώθησαν στο να διαβάζω το ένα βιβλίο του μετά το άλλο. «Μια αστραπή η ζωή μας, μα προλαβαίνουμε». Είναι αυτός που μας παρακινεί: «αυτό που θέλεις να το φωνάζεις δυνατά, αγρίμι να γίνεσαι, δεν ταιριάζει η μετριότητα με την λαχτάρα».
Ένα από τα πολυδιαβασμένα και πολυμεταφρασμένα έργα του, είναι και ο «Καπετάν Μιχάλης». Το να μεταφέρεις ένα έργο του Καζαντζάκη στο σανίδι σαφώς και αποτελεί ένα εγχείρημα από τα πλέον δυσκολότερα.
Για τον Βασίλη Βασιλάκη δεν ήταν όμως η πρώτη φορά. Μετά την «Ασκητική», η οποία παρουσιάστηκε κοντά μια πενταετία σχεδόν, σε Αθήνα και επαρχία, σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία και «Τον λόγο του Καζαντζάκη», ήρθε η σειρά του «Καπετάν Μιχάλη».
«Ελευτερία ή Θάνατος»;
Τούτο είναι και το ζητούμενο σε αυτό το μυθιστόρημα. Ο Καζαντζάκης, πιο επίκαιρος από ποτέ, παρουσιάζει μέσα από το έργο του έναν μυθιστορηματικό ήρωα ο οποίος μπορεί να ταυτιστεί απόλυτα με την μορφή του ατόμου στην σύγχρονη κοινωνία ο οποίος παλεύει για την ελευθερία: πνευματική, σωματική, ιδεολογική, κοινωνική, πολιτική και κάθε άλλη μορφή.
Υπό την σκηνοθετική μπαγκέτα λοιπόν του Βασίλη Βασιλάκη και την ξεχωριστή ερμηνεία των καλλιτεχνών η δραματοποίηση του μυθιστορήματος αποδόθηκε αρκετά καλά μεταφέροντάς μας σε μια άλλη εποχή και διατηρώντας τα παραδοσιακά κρητικά στοιχεία. Απολαύσαμε μια ωραία διασκευή η οποία κρατά πολλά από τα στοιχεία του υπαρξιακού και κοινωνικού προβληματισμού του μεγάλου συγγραφέα.
Η αυλαία άνοιξε υπό τον ήχο ενός τυμπάνου και την γλυκεία μελωδία μιας φυσαρμόνικας. Ακολούθησε ένας «μονόλογος», μια απαγγελία κατά κάποιο τρόπο σημαντικών αποφθεγμάτων από το μυθιστόρημα του μεγάλου κρητικού συγγραφέα.
«Μεταφερθήκαμε» στην Κρήτη και συγκεκριμένα στο Ηράκλειο, όπου λάμβανε χώρα και διαδραματιζόταν η κρητική επανάσταση. Η εναλλαγή τόσο των σκηνών όσο και των ρόλων ήταν πολύ γρήγορη. Δεν υπήρχαν ιδιαίτερες παύσεις, αν και σε κάποια σημεία ενδεχομένως να ήταν αναγκαίες. Η σκηνοθεσία ωστόσο, ήταν ευρηματική και ρέουσα.
Έννοιες, όπως πατρίδα, φυλή, ανθρωπιά, ελευθερία, θάνατος αγώνας, θυσίες αποκαλύπτονται και περιγράφονται καθ’ όλη την διάρκεια του εμβληματικού αυτού έργου.
Βασικός ήρωας, ο καπετάν Μιχάλης που τον υποδύεται ο κ. Βασίλης Βασιλάκης. Ο κεντρικός ήρωας, ο Καπετάν Μιχάλης, ρόλος δύσκολος και πολύ ιδιαίτερος , θέλει εκ των πραγμάτων μεγάλη προσπάθεια να τον πλησιάσει κάποιος, καθώς στην μορφή του ήρωα αυτού περιγράφεται το πρόσωπο του πατέρα του Καζαντζάκη. Παρουσιάζεται ως ο γνήσιος κρητικός, η λεβεντιά στην ψυχή, το ύψιστο χρέος να «υπηρετείς» την πατρίδα. Αξίες πολύ μεγάλες και σημαντικές που χαρακτήριζαν τον άνθρωπο αυτό. Η δύναμη ψυχής και το σθένος που διακατέχουν τους ήρωες της Κρήτης, παίρνουν σάρκα και οστά με την ερμηνεία του Βασίλη Βασιλάκη ο οποίος αποδίδει πετυχημένα τον ρόλο του. Ο Καπετάν Μιχάλης, τραχύς, αρρενωπός, αψεγάδιαστος και ανόθευτος ως πρότυπο κάθε αγωνιζόμενου ανθρώπου.
Από την άλλη ο Νουρήμπεης, τον οποίο υποδύεται ο Ηλίας Τσατσαρώνης , ο Τούρκος κατακτητής , η προσωποποίηση του κακού και του άδικου. Εμφανείς σε όλη την διάρκεια της παράστασης οι αντιθέσεις μεταξύ των δύο αυτών κεντρικών ηρώων : του καπετάν Μιχάλη και του Νουρήμπεη. Ο Καπεταν Μιχάλης παρουσιάζεται ως ο Κρητικός, χριστιανός, υποτελής, αγωνιστής, αντιπροσωπεύει την επανάσταση, το καλό, την αντρεία, την ικανότητα, το λαϊκό ύφος , ενώ στην αντιπέρα όχθη στέκεται ο Νουρήμπεης : ο Τούρκος, ο μουσουλμάνος, ο αφέντης, που αντιπροσωπεύει την καθεστηκυία τάξη, το κακό, τη δειλία, την εκδίκηση. Μια δυική αναπαράσταση του καλού και του κακού, του δίκαιου και του άδικου, του ηθικού και του ανήθικου.
Ξεχωρίσαμε την σκηνή κατά την οποία παρακολουθούσαμε την διαδικασία που ο καπετάν Μιχάλης και ο τούρκος Νουρήμπεης, γίνονται «αδερφοποιτοί», σμίγουν δηλαδή το αίμα τους, παίρνοντας με αυτόν τον τρόπο όρκο να μη σκοτώσει ποτέ ο ένας τον άλλο. Φοβερή αναπαράσταση , πολύ συγκινητική σκηνή και μια τελετουργία που αποδόθηκε με μοναδικό τρόπο. Εδώ, βλέπουμε να εντείνεται η διπολικά αντιθετική υφή αυτής της σχέσης : από την μια πλευρά ονομάζονται «αδερφοποιτοί» δημιουργώντας έτσι μια άρρηκτη σχέση που ενώθηκε με αντρικό αίμα και από την άλλη τοποθετείται ανάμεσά τους μια γυναικεία μορφή, η Εμινέ, και έτσι επιβάλλεται ένα είδος πειρασμού που μοναδικό σκοπό έχειν την ένταση της κατάστασης.
Η Εμινέ, η κύρια γυναικεία μορφή του έργου δεν είναι άλλη από μια πανέμορφη Τουρκάλα η οποία αντιπροσωπεύει τον διαρκή και διακαή πόθο, τον ερωτισμό και τον πειρασμό. H Kωσταντίνα Κουτουλάκη , υποστήριξε πολύ καλά αυτόν τον ρόλο.
Ανατριχιαστική η μονομαχία μεταξύ Νουρήμπεη και Μανούσακα, όπως και η σκηνή που ο Καπετάν Μιχάλης σκοτώνει την Εμινέ, καθώς την θεωρεί υπεύθυνη για όλα τα κακά που τους έχουν βρει.
Καθηλωτική και πολύ συγκινητική η σκηνή, όταν ο καπετάν Μιχάλης, μετά τον θάνατο του αδερφού του Μανούσακα, επισκέπτεται τον Νουρήμπεη. Μια άκρως εξομολογητική και ανθρώπινη συνομιλία, όπου οι δυο τους δεν είναι πια Έλληνας και Τούρκος, δεν είναι κατακτητής και δούλος, δεν είναι καλός και κακός, δεν είναι ηθικός και ανήθικος, είναι δυο άνθρωποι που μιλούν μια κοινή γλώσσα: εκείνη της ανθρωπιάς, της καρδιάς, της συμπόνοιας, τη γλώσσα της ψυχής που μπορεί να εξαλείψει οποιαδήποτε διαφορά ανάμεσα στους θνητούς.
Ευφυής η ιδέα του σκηνοθέτη να χρησιμοποιήσει ποικίλες τεχνικές θεάτρου, όπως μαριονέτα, θέατρο σκιών, μάσκα, αφήγηση, κουκλοθέατρο, προκειμένου να αναδείξει όσο το δυνατόν καλύτερα την υπόθεση του έργου. Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιήθηκαν σε όλη σχεδόν την διάρκεια της παράστασης και κυρίως όταν γινόταν «αναπαράσταση» κάποιας μάχης.
Κωμικά στοιχεία με ..δόσεις αυτοσαρκασμού χαρακτήριζαν ορισμένες σκηνές, περιγράφοντας κατά κάποιο τρόπο την καθημερινότητα : βίαιη και κωμική ταυτόχρονα. Επίσης, από ένα τέτοιο έργο δεν θα μπορούσαν να λείπει ο παραλληλισμός με στοιχεία αρχαίας τραγωδίας, όπως η σκηνή που ακολούθησε μετά την αυτοκτονία του Νουρήμπεη, όπου χρησιμοποιήθηκε και η τεχνική της μάσκας.
Μια «χειροποίητη» δουλειά που έβγαζε την συλλογικότητα και την προσπάθεια της ομάδας των νεαρών ηθοποιών.
Ο συνδυασμός δύο τεχνικών : αφήγησης-αναπαράστασης σε ορισμένα σημεία ίσως έπρεπε να αποφευχθεί καθώς ο πληθωρικός καπετάν Μιχάλης μπορούσε να «σταθεί» και απέδιδε τόσο καλά τον ρόλο που έκανε να μοιάζει περιττή η σχεδόν ταυτόχρονη αφήγηση. Ιδιαίτερη μνεία, αξίζει η μουσική επένδυση της παράστασης που γινόταν από τους ίδιους τους ηθοποιούς. Η μελωδία της φλογέρας που χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες κάποιας σκηνής, ήταν μαγευτική. Πραγματικά ήταν όμορφο να παρακολουθείς τους “χειροποίητους” και τόσο θεατρικούς ήχους με τους οποίους έχτισαν την ατμόσφαιρα της παράστασης.
Μας άρεσε ιδιαίτερα η διασκευή του κειμένου, πολύ ωραίος λόγος με καλή ροή. Βρήκαμε την δραματοποίηση του μυθιστορήματος του Καζαντζάκη εμπνευσμένη,το ίδιο και την σκηνοθεσία. Οι νέοι, ταλαντούχοι ηθοποιοί υποστήριξαν με ζήλο τους πολλούς ρόλους που κλήθηκε ο καθένας τους να ερμηνεύσει. Όλοι οι καλλιτέχνες, ερμηνεύουν πάνω από ένα ρόλο, με τον Ηλία Τσατσαρώνη να εναλλάσσει τους περισσότερους : Νουρήμπεης, Καπετάν Πολυξύγκης, Μανούσακας, Κοσμάς.
Τα κοστούμια απλά και λιτά. Τα σκηνικά επίσης λιτά και λειτουργικά, με τα αντικείμενα να βρίσκονται τοποθετημένα συμμετρικά πάνω στην σκηνή. Λίγο παραπάνω προσοχή ίσως θα έπρεπε να δοθεί στο θέμα του φωτισμού.
Παίζουν οι ηθοποιοί :
Κωνσταντίνα Κουτουλάκη, Νίκη Δουλγεράκη, Ηλίας Τσατσαρώνης, Τίνα Τζάθα, Βασίλης Βασιλάκης
«Η Κρήτη δεν θέλει νοικοκυραίους, θέλει κουζουλούς. Αυτοί οι κουζουλοί την κάνουν αθάνατη.»
Μετά το τέλος της παράστασης, είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε για λίγο με τον Βασίλη Βασιλάκη, πίνοντας ρακές στο φουαγιέ του θεάτρου.
Μ.C. : Κ.Βασιλάκη γιατί επιλέξατε να ανεβάσετε τον «Καπετάν Μιχάλη»;
– Από αγάπη για τον Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης για εμένα αποτελεί «στήριγμα», είναι .. είναι σαν ψυχικός σύντροφος.
Μ.C. : «Γιατί το συγκεκριμένο έργο του Καζαντζάκη;
– Γιατί το κείμενό του είναι βαθιά συγκινητικό. Όλο το κείμενο κινείται σε δύο βασικούς άξονες της ζωής των ανθρώπων : το φυλετικό, όπου καλούνται να συνυπάρξουν Έλληνες και Τούρκοι στην προκειμένη περίπτωση, με τις όποιες διαφορές και θέματα που προκύπτουν, και δεύτερον το ερωτικό. Είναι πολύ ενδιαφέρον όταν ο έρωτας μπαίνει στη μέση και ο τρόπος που εξελίσσονται τα γεγονότα.
Μ.C. : Ποιο το βασικό μήνυμα που θέλετε να «περάσετε» μέσα από αυτή την παράσταση;
Δεν είναι «ένα» το μήνυμα. Γενικά, είμαι της άποψης για όλες τις παραστάσεις που ανεβάζω ότι δεν περνάς μόνο ένα μήνυμα. Πολύ περισσότερο δε, όταν μιλάμε για ένα έργο του Καζαντζάκη. Ο λόγος του Καζαντζάκη είναι γεμάτος νοήματα, σμιλευμένος με μεγάλη μαεστρία, η κάθε του λέξη είναι μια σφαίρα, η εκφορά του λόγου ιδιαίτερη, ποιητική, ανθρωπιστική.
Μ.C. : Το έργο ανεβαίνει για πέντε μόνο παραστάσεις στο θέατρο» ΑΛΦΑ» από 17 έως 21 Μαίου. Μετά από αυτό ποια είναι τα πλάνα σας;
Μετά το πέρας των πέντε αυτών παραστάσεων που θα δώσουμε στο θέατρο «ΑΛΦΑ», θα ακολουθήσει μια περιοδεία σε Κρήτη, Ικαρία, Σάμο, Κεφαλονιά, Ζάκυνθο και σε άλλα νησιά.
Μ.C. Ευχαριστούμε θερμά!
– Εμείς ευχαριστούμε πολύ!
Η Κωσταντίνα Κοτουλάκη (Εμινέ στο έργο), δήλωσε στο MusicCorner ιδιαίτερα χαρούμενη που συμμετέχει στην παράσταση καθώς ως γνήσια Κρητικιά, έχει ιδιαίτερη αδυναμία στον μεγάλο κρητικό συγγραφέα και στο έργο «Καπετάν Μιχάλης», ενώ θεωρεί τιμή της την συνεργασία με τον κ. Βασιλάκη.
———————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…