Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης

Σαν σήμερα, στις 4 Απριλίου 1924, γεννήθηκε  ένας από τους σημαντικότερους πνευματικούς ανθρώπους της χώρας μας, ο Δημήτρης Χριστοδούλου (1924-1991), που άφησε πλούσιο και σπουδαίο έργο σε πολλούς τομείς των γραμμάτων. Στο ευρύ κοινό έγινε διάσημος κυρίως από τραγούδια των οποίων έγραψε τους στίχους αλλά η συνεισφορά του στον πολιτισμό μας δεν περιορίστηκε στη στιχουργική αφού υπήρξε ποιητής, μυθιστοριογράφος και  θεατρικός συγγραφέας.

Γεννήθηκε στο Μεταξουργείο  σε πολυμελή και πάμφτωχη οικογένεια, αναγκαζόμενος από πολύ μικρός να εργαστεί σε πολλές δουλειές. Κατά τη γερμανική κατοχή προσχώρησε στην ΕΠΟΝ  παρακινημένος από  αντιστασιακό και αγωνιστικό πνεύμα. Το 1943 συνελήφθη από τους κατακτητές και υπέστη βασανιστήρια. Μετά την Απελευθέρωση το 1944 συνέχισε τη δράση του ως μέλος του ΕΛΑΣ και σε ένα οδόφραγμα στην πλατεία Κάνιγγος απέναντι στα άρματα μάχης των Άγγλων συνελήφθη από τις φιλοκυβερνητικές και φιλοαγγλικές μονάδες. Αποτέλεσμα ήταν να σταλεί στο γνωστό βρετανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Ελ Ντάμπα της Αιγύπτου, που βρισκόταν περίπου 150 χλμ από την Αλεξάνδρεια. Εκεί κρατήθηκαν ως αιχμάλωτοι αρκετές χιλιάδες αριστεροί και μέλη της Εθνικής Αντίστασης, μεταξύ των οποίων αξιολογότατοι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών όπως ο Μίμης Φωτόπουλος και ο Άρης Αλεξάνδρου. Το Φεβρουάριο του 1945, με την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας, επαναπατρίστηκε. Ο Χριστοδούλου περιέγραψε πολύ γλαφυρά αυτές τις εμπειρίες του στο μυθιστόρημά του «Ελ Ντάμπα» που κυκλοφόρησε το 1980 από τις εκδόσεις «Κέδρος» και επανεκδόθηκε το 2016 από τις εκδόσεις «Μετρονόμος».

Η αγάπη του για το θέατρο τον οδήγησε στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου έχοντας ως επιδίωξη να γίνει σκηνοθέτης ενώ εμφανίστηκε σε αρκετές παραστάσεις. Το 1954 κυκλοφόρησε η πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Νυχτοφύλακες». Αξίζει να αναφερθεί ότι αγαπούσε το ρεμπέτικο και τον Μάρκο Βαμβακάρη στον οποίο είχε δώσει στίχους για μελοποίηση αλλά ο Πατριάρχης του ρεμπέτικου είχε αρνηθεί την προσφορά του ποιητή λόγω του ότι δεν συνήθιζε να γράφει πάνω σε στίχους. Το 1960 γνωρίστηκε με τον Μίκη Θεοδωράκη ο οποίος προσπαθούσε τότε να παρουσιάσει τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου στην πιο λαϊκή έκδοση με τον Μανώλη Χιώτη. Ο ποιητής συμφωνούσε με το συνθέτη στην αναγκαιότητα ανοίγματος της ποίησης προς το λαό και στο ότι η μουσική ήταν ιδανικό μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Συνεργάστηκαν πολύ στενά και χάρισαν στην Ελληνική μουσική μερικά θρυλικά  τραγούδια που αποτελούν ορόσημο όπως «Καημός», «Βράχο βράχο», «Παράπονο (Τι θέλεις απ’ τα νιάτα μου, «Μετανάστης», «Βραδιάζει», «Γωνιά γωνιά», «Κουράστηκα να σε κρατώ», «Έχει η νύχτα θάνατο», «Θα αφήσω τη μανούλα μου», «Φεύγω μακριά πατρίδα μου».  Αξιοσημείωτο είναι ότι τον Καημό τραγούδησε πρώτα ο Στέλιος Καζαντζίδης στην «Πολιτεία Α’» (1961) και ένα χρόνο αργότερα ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης στη θεατρική παράσταση «Όμορφη πόλη».

Επίσης, συνεργάστηκε με τον Γιώργο Ζαμπέτα με τον οποίο έγραψαν κλασικά τραγούδια όπως «Χάθηκες (Δεν έχει δρόμο να διαβώ)», «Ο χωρισμός», «Με το βοριά», «Πόρτα κλειστή τα χείλη σου», «Τι να φταίει», «Από Αύγουστο σε Μάη».

Πολύ γνωστή ήταν και η σύμπραξή του με τον Μίμη Πλέσσα στο δίσκο «Για μια σταγόνα αλάτι» (1973) με τραγούδια όπως «Το ποτάμι», «Κράτα το φιλί», «Αχ, ας έβρισκα τα λόγια» και στα «Τραγούδια της γειτονιάς» (1980). Επιπλέον, συνεργάστηκε με τους Γιάννη Μαρκόπουλο (με το γνωστό «Ποιος δρόμος είναι ανοιχτός»), Λίνο ΚόκοτοΤα Αντιπολεμικά», «Να ‘ταν η ζωή τραγούδι»), Νίκο Μαμαγκάκη, Σταύρο Ξαρχάκο, Χρήστο Λεοντή, Γιάννη Γκούμα, Βασίλη Δημητρίου, Βασίλη Παϊτέρη, Ζορζ Μουστακί (με τραγούδια όπως τον «Μέτοικο», την «Μοναξιά» και την «Μεσόγειο» ), με τον Μάνο Λοΐζο στο δίσκο «Καλημέρα ήλιε», κ.α.

Από την πλευρά των ερμηνευτών πολλοί από τους κορυφαίους απέδωσαν τα λόγια του όπως Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Νίκος Ξυλούρης, Στέλιος Καζαντζίδης, Γιάννης Πουλόπουλος,  Πάνος Τζανετής, Βίκυ Μοσχολιού, Μαρινέλλα, Χάρις Αλεξίου, Αντώνης Καλογιάννης, κ.α.

Κατά τη διάρκεια της χούντας έφυγε για το Παρίσι με τη σύντροφό του Μαρία Κανδρεβιώτου, γνωστή αρχιτέκτονα και ζωγράφο. Εκεί συνέχισε  να αγωνίζεται γράφοντας θεατρικά έργα και ποιήματα ενώ συμμετείχε σε πολλές αντιδικτατορικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις δίνοντας ομιλίες σχετικές με την Ελλάδα, τη δημοκρατία και την ποίηση. Στην πατρίδα μας επέστρεψε το 1972, πριν την Παλινόρθωση της Δημοκρατίας. Το 1976 κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα, «Το Γούπατο». Η συνέχεια ήταν πολύ παραγωγική για τα επόμενα χρόνια κατά τα οποία εξέφρασε την απογοήτευσή του για την πορεία της πολιτικής κατάστασης στη χώρα μας μετά την πτώση της χούντας αφού διαψεύστηκαν τα οράματα και οι ευγενείς στόχοι των αγνών αγωνιστών για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.

Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα πεζογραφήματά του:

  • Το πατάρι (1978)
  • Το ατελιέ (1979)
  • Ο γύψος (1980)
  • Το γκισέ (1982)
  • Ο λαβύρινθος (1984)
  • Τα νησί (1986)
  • Η έκρηξη (1988)

Στο θέατρο υπήρξε δραστήριος  γράφοντας έργα όπως:

  • Το ψέμα του Ιάσονα (1959)
  • Ξενοδοχείο η Κίρκη (1960)
  • Η φωτογραφία (1963)
  • Τα όπλα του Αχιλλέα (1964)
  • Γωνία, ποτάμι, γέφυρα (1970)
  • Τα διαβατήρια (1976)
  • Ο σταθμάρχης, ο σταθμός και το τρένο (1978)

Η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του σε τόμους άρχισε το 1964 με τον τίτλο «Ποιήματα 1954-1964» και περιείχε τις οκτώ συλλογές της πρώτης δεκαετίας: «Νυχτοφύλακες» (1954), «Πελταστές» (1956), «Εκ του συστάδην» (1957), «Εστίες αντιστάσεως» (1959), «Μετά το ανακλητικό» (1960), «Παραμεθόρια» (1961), «Πάροδος» (1962), «Επί ευρέος μετώπου» (1964).

Ο δεύτερος τόμος, με το γενικό τίτλο «Αιχμές», περιλαμβάνει τα δημοσιευμένα ποιήματα της επόμενης δεκαετίας 1965-1975: «Δελφοί» (1965), «Μικρά λυρικά» (1966), «Πρόμαχοι» (1966), «Αιχμές» (1967), «Μετοικεσία» (1972), «Ο Οδυσσέας στην πλατεία» (1974), «Της εξορίας» (1974), με την προσθήκη της ενότητας «Μνημόνιο» (1968-1975) που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στον τόμο αυτό.

Ο τρίτος τόμος (1977-1988) κυκλοφόρησε μετά το θάνατό του, με τη φροντίδα της  Μαρίας Κανδρεβιώτου, και περιέχει με χρονολογική σειρά τις συλλογές: «Πετρέλαια (1977), «Νετρόνια» (1978), «Ελλάδα μπάι ντέι» (1981), «Ντισκοτέκ» (1982), «Ο δρόμος για τα καθαρά» (1983), «Πλάγιος άνεμος» (1984), «Το ρολόι του Κυρρήστου» (1985), «Ούλοφ Πάλμε» (1987), «Ο ποιητής κι ο έβενος» (1988).

Με τα έργα του έδειξε ότι εκτός από ερωτικός και λυρικός, είναι αντιπολεμικός και πατριωτικός, με τη μαχητικότητά του να είναι ευδιάκριτη σε αυτά. Ασφαλώς είναι διάχυτη η ισχυρή βούλησή του για ένα δικαιότερο κόσμο με λιγότερο πόνο και περισσότερη χαρά στους αδικημένους και καταφρονεμένους. Κάλυψε πολύ μεγάλο μέρος της κοινωνικής δραστηριότητας και έδωσε έξοχα έργα που ανήκουν στα λογοτεχνικά κοσμήματα του 20ου αιώνα. Αναμφίβολα τα εκατοντάδες τραγούδια του με τους τόσο άμεσους, λιτούς, συναισθηματικούς και δραματικούς στίχους είναι το διασημότερο μέρος του έργου του με τον Ελληνικό λαό να τα κάνει κτήμα του και να τα χιλιοτραγουδάει σε κάθε λογής σχετική περίσταση, είτε πρόκειται για συναυλίες είτε για μουσικές βραδιές είτε οπουδήποτε αλλού. Ένα ακόμα σημείο του πολυδιάστατου αυτού ανθρώπου ήταν και η ρητορική του δεινότητα.  Ήταν ένας αληθινά εκπληκτικός ομιλητής που καθήλωνε το κοινό και τους συνομιλητές του με την άριστη χρήση της γλώσσας και το μεστό λόγο του.

Συνολικά, ο Δημήτρης Χριστοδούλου άφησε πίσω του τεράστιο έργο σε έκταση και πολυμορφία, διόλου ευκαταφρόνητο μέρος του οποίου μεταφράστηκε σε ξένες γλώσσες όπως αγγλικά, γαλλικά, ολλανδικά, σουηδικά. Υπήρξε ένας πραγματικά πολυτάλαντος και πολυπράγμων άνθρωπος των γραμμάτων που λόγω των στίχων του, απέκτησε πλατιά αναγνωρισιμότητα. Παρόλα αυτά, όπως συνήθως συμβαίνει με τους μεγάλους δημιουργούς, δεν τιμήθηκε εν ζωή όσο άξιζε. Απεβίωσε στις 5 Μαρτίου 1991 και η σύντροφός του Μαρία Κανδρεβιώτου δώρισε το αρχείο του στο Ινστιτούτο της Δανίας στην Αθήνα προκειμένου να ψηφιοποιηθεί και να μελετηθεί περαιτέρω αφού, δυστυχώς, δεν ανέλαβε κάποιος κρατικός ή, έστω, ιδιωτικός φορέας να πράξει τα δέοντα. Ωστόσο, η κληρονομιά του είναι βαρυσήμαντη και διαχρονικής αξίας, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της κολοσσιαίας πνευματικής δημιουργίας της πατρίδας μας κατά τον περασμένο αιώνα.

Βιβλιογραφία-πηγές

  1. Αφιέρωμα της ΕΡΤ στον Δημήτρη Χριστοδούλου, 1982, https://www.ert.gr/arxeio-afierwmata/dimitris-christodoyloy-5-martioy-1991/
  2. Εκπομπή «Από μικρό στο μεγάλο», Κανάλι Βουλής των Ελλήνων, 2019 https://www.youtube.com/watch?v=9764kZbe11s
  3. Περιοδικό Μετρονόμος, τεύχος 43, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2011
  4. Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, φύλλο της 27ης Απριλίου 2014 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=427297

—————

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Please enter your comment!
Please enter your name here