Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Η 8η Φεβρουαρίου είναι μια από τις γνωστότερες θλιβερές ημερομηνίες στην Ελληνική μουσική. Το 1972 πέθανε ο πατριάρχης του ρεμπέτικου Μάρκος Βαμβακάρης και οκτώ χρόνια αργότερα, το 1980, έφυγε πρόωρα ο Αρχάγγελος της Κρήτης Νίκος Ξυλούρης. Ωστόσο, υπάρχει κι ένα πολύ ευχάριστο γεγονός για να θυμόμαστε με χαρά τη συγκεκριμένη ημερομηνία και αυτό είναι η γέννηση του σπουδαίου συνθέτη Λίνου Κόκοτου στις 8/2/1945. Με αφορμή λοιπόν τη συμπλήρωση 40 ετών από την εκδημία του Ξυλούρη και 75 ετών από τη γέννηση του Κόκοτου θα αναφερθούμε στη συνεργασία των δύο καλλιτεχνών.
Για τον Νίκο Ξυλούρη έχουμε αναφερθεί κατ’ επανάληψη στα αφιερώματά μας. Γεννήθηκε στα Ανώγεια της Κρήτης το 1936 και έκανε μεγάλο όνομα στη Μεγαλόνησο ως λυράρης και τραγουδιστής με παραδοσιακά τραγούδια της ιδιαίτερης πατρίδας του. Παράλληλα έγραψε και αρκετά τραγούδια ως συνθέτης ενώ το 1969 μετακόμισε στην Αθήνα και ξεκίνησε η πορεία προς το μύθο. Ερμήνευσε με απαράμιλλο τρόπο κορυφαία έργα των Γιάννη Μαρκόπουλου, Σταύρου Ξαρχάκου, Χριστόδουλου Χάλαρη, Χρήστου Λεοντή, Ηλία Ανδριόπουλου, Λουκά Θάνου, κ.α. αφήνοντας το στίγμα στη μουσική ιστορία της χώρας μας.
Ο Λίνος Κόκοτος γεννήθηκε στο Αγρίνιο και σε μικρή ηλικία η οικογένειά του μετακόμισε στην πρωτεύουσα. Ο πρώτος του προσωπικός δίσκος ήταν οι «Ωρες» (1969) σε στίχους των Άκου Δασκαλόπουλου και Αργύρη Βεργόπουλου σημειώνοντας αξιοσημείωτη επιτυχία. Το 1972 κυκλοφόρησε ο γνωστότερος δίσκος του, το περίφημο «Θαλασσινό τριφύλλι» σε στίχους Οδυσσέα Ελύτη χαρίζοντάς μας τραγούδια που έμειναν ολοζώντανα στο χρόνο και ακούγονται διαρκώς. Ακολούθησε ο, επίσης επιτυχημένος, δίσκος «Αποχαιρετισμός» (1975) σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου.
Φθάνουμε λοιπόν στο 1977 όταν ο Κόκοτος συνεργάστηκε με το γνωστό ποιητή, συγγραφέα και στιχουργό Δημήτρη Χριστοδούλου. Οι δύο δημιουργοί γνωρίζονταν πολλά χρόνια, πριν ακόμα ο συνθέτης ξεκινήσει να γράφει τη δική του μουσική, αφού ένας θείος του Κόκοτου ήταν ράφτης του Χριστοδούλου. Ως εκ τούτου είχαν αναπτύξει μια πολύ καλή και φιλική σχέση. Κάποια στιγμή είπαν «Δεν κάνουμε καμιά δουλειά μαζί;» και κατ’ αυτόν τον τρόπο ξεκίνησε η συνεργασία τους.
Αρχικά ο Χριστοδούλου έδωσε στον Κόκοτο δύο ομάδες υποψήφιων τραγουδιών. Η μία, με δεκαπέντε κομμάτια, ήταν με ελεύθερη και γενικότερη θεματολογία ενώ η άλλη είχε την ονομασία «Τα Αντιπολεμικά». Όπως φαίνεται και από τον τίτλο, η δεύτερη ομάδα είχε ξεκάθαρη συνοχή. Αρχικά ο ποιητής άφησε στο νεότερο φίλο του ένα περιθώριο, περίπου ενός μήνα, για να διαλέξει και να κινηθεί αναλόγως. Όμως ο συνθέτης τηλεφώνησε άμεσα (την επόμενη ημέρα) στον Χριστοδούλου και είπε ότι θα μελοποιήσει τα Αντιπολεμικά, επηρεαζόμενος ίσως από τις πολλές αντιπολεμικές πορείες εκείνη την εποχή στην Ευρώπη. Έτσι προχώρησε η δουλειά η οποία δεν άργησε να ολοκληρωθεί όσον αφορά το δίπτυχο στίχος-μουσική. Όπως είχε δηλώσει ο Κόκοτος και οι δύο καλλιτέχνες ένιωσαν ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα.
Επόμενο θέμα προς αντιμετώπιση ήταν αυτό του ερμηνευτή. Εκεί μπήκε το όνομα του Νίκου Ξυλούρη, που ήταν ο κορυφαίος τραγουδιστής της εποχής, με πολλές περίλαμπρες επιτυχίες στο ενεργητικό του. Την προσέγγιση του Αρχάγγελου της Κρήτης ανέλαβε ο Κόκοτος. Η πρώτη συνάντηση έγινε χωρίς να είναι παρών ο Χριστοδούλου και ο συνθέτης έπαιξε στο πιάνο δύο από τα τραγούδια των Αντιπολεμικών. Στον Ξυλούρη άρεσαν όχι μόνο οι μελωδίες αλλά και τα λόγια και η απάντησή του ήταν «Λίνο, θα τα πω». Ο δε Κόκοτος δεν έκρυψε πως ένιωσε συγκίνηση από το ζήλο και την αγάπη που επέδειξε ο Ξυλούρης για το έργο. Ο ερμηνευτής είχε ζητήσει μάλιστα από το συνθέτη να είναι κοντά του στην ηχογράφηση και να του δίνει το ρυθμό. Η ηχογράφηση έγινε το 1978 (χρονολογία κυκλοφορίας του δίσκου) με τον Ξυλούρη να δίνει για μια ακόμα φορά συγκλονιστικές ερμηνείες. Ο συνθέτης έχει παραδεχτεί ότι ήταν τυχεροί (με τον Χριστοδούλου) που ο Κρητικός αοιδός ήταν ο ερμηνευτής των Αντιπολεμικών.
Αξίζει να αναφερθούν κάποια λόγια του Λίνου Κόκοτου για τον αείμνηστο τραγουδιστή: «Τον Νίκο Ξυλούρη τον θυμάμαι από το 1970 που τραγουδούσε στη μπουάτ “Απανεμιά” στην Πλάκα. Η φωνή του μου έκανε μεγάλη αίσθηση και μου δημιούργησε ένα τέτοιο ερέθισμα, που δεν το είχα δεχτεί μέχρι τότε από λαϊκό καλλιτέχνη της Κρήτης. Κι αυτό δεν ήταν τυχαίο. Μετά άρχισε να κάνει το άνοιγμά του συνεργαζόμενος με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, με τον Σταύρο Ξαρχάκο, κ.α. Τον θυμάμαι πάλι στο “Μεγάλο μας τσίρκο”. Έβγαινε και τραγουδούσε, δίνοντας μια εκπληκτική ανάταση και σε μένα και στο κοινό, που το επιβεβαίωνε με τον ενθουσιασμό του. Πολλές φορές τον είχα συναντήσει να λειτουργεί με ένα διονυσιακό τρόπο, όπου έλαμπε ολόκληρος και ακτινοβολούσε η αετίσια ματιά του, που πραγματικά σε καθήλωνε… Δεν θα ξεχάσω ποτέ την απλότητα με την οποία με δέχτηκε. Κι όταν πλέον η συνεργασία μας υλοποιήθηκε, αισθανόμουν μια αγαλλίαση, ακούγοντας αυτά που έγραψα από τη φωνή του… Δεν ξέρω αν το φαινόμενο που λεγόταν Νίκος Ξυλούρης ξαναβρεθεί. Ο Νίκος ήταν καλλιτέχνης από το κεφάλι μέχρι τα νύχια και πολλές φορές που έπαιζε τη λύρα του γινόταν θεόρατος. Στη μνήμη μου έχει μείνει ανεξίτηλος. Ο χρόνος, πάντως, έχει δείξει μέχρι τώρα ότι ήταν μεγάλος!»
Το αποτέλεσμα της συνεργασίας Χριστοδούλου-Κόκοτου-Ξυλούρη ήταν ένας καταπληκτικός δίσκος με σπουδαίους στίχους, πανέμορφες μελωδίες και αξεπέραστες ερμηνείες. Τα τραγούδια ήταν τα εξής:
- Χρόνια ποτίζουμε τη γη
- Τον πόλεμο τον κάνουνε
- Ο μικρός στρατιώτης
- Δεν είναι
- Εγώ την είχα στην καρδιά
- Έχει ο χάρος σκαλωσιές
- Το σκοινί
- Γεννήθηκα σε μια στιγμή
- Μες τον κόσμο
- Και συ
- Θα μεγαλώσει ο Θεός
- Και συ με τα παράσημα
Παρόλο, λοιπόν, που το αποτέλεσμα ήταν αληθινά έξοχο, ο δίσκος δεν πήγε καλά στις πωλήσεις. Θύμισε λίγο την «Ανατολή» του Μίκη Θεοδωράκη με τον Στέλιο Καζαντζίδη που, ενώ είχε όλα τα στοιχεία για να θριαμβεύσει, σημείωσε εμπορική αποτυχία. Ένας βασικός λόγος για τη μη αναμενόμενη πορεία των Αντιπολεμικών ήταν ότι το 1978 είχε αρχίσει να φθίνει το ενδιαφέρον του κόσμου για το πολιτικό τραγούδια μετά τον καταιγισμό πολλών σχετικών έργων έως το 1976. Με τον πρόωρο χαμό του Νίκου Ξυλούρη «Τα Αντιπολεμικά» απέκτησαν μια δημοσιότητα στο πλαίσιο κάποιων αφιερωμάτων. Πάντως στο πέρασμα των ετών κάποιοι νέοι και αξιέπαινοι ερμηνευτές, εντάσσουν στο πρόγραμμά τους τα Αντιπολεμικά και κυρίως τα πιο γνωστά κομμάτια «Γεννήθηκα σε μια στιγμή» και «Ο μικρός στρατιώτης».
Οπωσδήποτε η μειωμένη εμπορική επιτυχία του δίσκου έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή με την τεράστια καλλιτεχνική αξία του έργου. Η διαχρονικότητα των κομματιών είναι αναμφισβήτητη. Την εποχή που γράφτηκαν οι στίχοι των τραγουδιών, ο κόσμος είχε αφήσει πίσω του τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά οι πάσης φύσης πολεμικές συγκρούσεις μαίνονταν σε πολλά μέρη του πλανήτη ενώ ο Ψυχρός πόλεμος, με την ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων, είχε σκορπίσει ένα πέπλο κινδύνου και τρόμου στην ανθρωπότητα. Σήμερα, 42 χρόνια μετά την κυκλοφορία του δίσκου, οι στίχοι είναι, δυστυχώς, επίκαιροι.
Για παράδειγμα ποιος μπορεί να μείνει αδιάφορος στα λόγια από το τραγούδι «Εγώ την είχα στην καρδιά»
Κάποιος παίρνει τα ποτάμια
κάποιος παίρνει τις πηγές
και αφήνει να τελειώσουν
στη σκιά τόσες ψυχές
καθώς και από το «Έχει ο χάρος σκαλωσιές»
Έχει ο χάρος σκαλωσιές
και χτίζει κάθε νύχτα
ένα παλάτι σκοτεινό
που κατοικεί η πίκρα
Τα παραδείγματα από «τα Αντιπολεμικά» είναι πολλά αλλά δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε τους στίχους που αποδίδουν τη φρίκη του πολέμου από «Τον πόλεμο τον κάνουνε»
Τον πόλεμο τον κάνουνε
μόνα τους τα κανόνια
κανείς δεν τα σταμάτησε
εδώ και χίλια χρόνια
Τα κανόνια πολεμάνε
και οι άνθρωποι πεθαίνουν
τα κανόνια τραγουδάνε
μα οι έμποροι σωπαίνουν
Γενικά κατά τη δεκαετία του 1970 παρουσιάστηκαν δεκάδες αριστουργήματα στη μουσική σκηνή της χώρας μας και «Τα Αντιπολεμικά» είναι γνήσιο τέκνο αυτής της τόσο παραγωγικής περιόδου, σφραγίζοντας κατά τον καλύτερο τρόπο τη συνεργασία των Κόκοτου-Ξυλούρη με τους στίχους του Χριστοδούλου.
Πηγές
- Περιοδικό Μονογραφίες, τεύχος 1, Αύγουστος-Οκτώβριος 2006, αφιέρωμα στον Νίκο Ξυλούρη από όπου αντλήθηκαν τα λόγια του Κόκοτου για τον Ξυλούρη
- Εκπομπή «Τα παντελόνια είναι περίεργα ρούχα», συνέντευξη του Λίνου Κόκοτου στον Πάρη Μήτσου, τηλεοπτικός σταθμός ΑΤΤΙCA, 2010
- Συνέντευξη του Λίνου Κόκοτου στον Αχιλλέα Παπαδιονυσίου, τηλεόραση του Αχελώου, 2019
—————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…