Χρόνια πολλά Χρήστο Λεοντή!

Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης

Σαν σήμερα στις 11 Mαΐου 1940 γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης ο Χρήστος Λεοντής, ένας από τους σημαντικότερους  συνθέτες στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας μας. Η πορεία του και το έργο του έχουν αφήσει πολύ έντονο αποτύπωμα στο μουσικό γίγνεσθαι του τόπου μας με τραγούδια τόσο μεγάλα που όχι μόνο έχουν αγαπηθεί από το σύνολο του ελληνικού λαού αλλά διαθέτουν και μία αναμφισβήτητα υψηλότατη ποιότητα.

Από παιδική ηλικία έτρεφε τεράστια αγάπη για τη μουσική δεχόμενος επιρροές από δύο ισχυρότατους πόλους. Ο ένας ήταν η Βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική που είχε μαγέψει το νεαρό Χρήστο όχι μόνο με τον πλούτο των ύμνων της αλλά, κυρίως, με το βάθος των μελωδιών της. Ο άλλος πόλος ήταν, ασφαλώς, η κρητική μουσική. Τα πρώτα του μουσικά βήματα τα έκανε στην ιδιαίτερη πατρίδα του με τον Γεώργιο Χουρμούζιο μαθαίνοντας μαντολίνο και βιολί ενώ το 1958 μετακόμισε στη Αθήνα για σπουδές όπου  γράφτηκε στο Ωδείο Αθηνών. Εκεί ο 18χρονος Χρήστος μπορούσε πια να ασχοληθεί πλήρως με τη μουσική και ξεκίνησε να δημιουργεί σιγά σιγά τη δική του ιστορία.

Ωστόσο, κομβικής σημασίας ήταν η γνωριμία του με τον Μίκη Θεοδωράκη, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960,  η οποία προέκυψε μετά από παρότρυνση του Γιάννη Μαρκόπουλου. Οι δύο νεαροί Κρητικοί και φίλοι  πήγαν στον  Μίκη, ο οποίος έψαχνε αντιγραφείς. Στο διάστημα που συνεργάστηκαν και γνωρίστηκαν καλύτερα, ο Μίκης ρώτησε τον, κατά δεκαπέντε χρόνια νεότερό  του, Χρήστο αν γράφει τραγούδια και ο Λεοντής του απάντησε καταφατικά. Έτσι του παρουσίασε το μετέπειτα πασίγνωστο «Πού να χωρέσει τ’ όνειρο» και ύστερα «Το σπίτι γέμισε με λύπη». Καταφανώς στον Μίκη άρεσαν πολύ οι μελωδίες και του πρότεινε να κάνουν συναυλίες μαζί. Φυσικά ο Λεοντής δέχτηκε και ξεκίνησε να γράφει τραγούδια σε  στίχους των Μάνου Ελευθερίου, Φώντα Λάδη, Ζώη Μάναρη, Κώστα Βρεττάκου καθώς και του Νικηφόρου Βρεττάκου. Όμως δεν προχώρησαν άμεσα στη διεξαγωγή συναυλιών λόγω των υποχρεώσεων του Μίκη με το Εθνικό Θέατρο. Εντούτοις, ο Μίκης συνέστησε στον Λεοντή να απευθυνθεί στον Σύλλογο Φίλων Ελληνικής Μουσικής που είχε ιδρυθεί εκείνη την περίοδο. Έτσι ο νεαρός Χρήστος πήγε στον Σύλλογο όπου γνώρισε μεταξύ άλλων και τον Μάνο Λοΐζο, με τον οποίο ανέπτυξε μια δυνατή φιλία πέρα από την  κοινή καλλιτεχνική πορεία στα αρχικά τους βήματα.

Η πρώτη  συναυλία Λοΐζου-Λεοντή πραγματοποιήθηκε στις 11 Μαρτίου 1963 στο θέατρο Ακροπόλ με τον Μίκη να παρουσιάζει τους δύο νέους δημιουργούς μιλώντας με τα καλύτερα λόγια για το ταλέντο τους. Στο τέλος της παρουσίασης ο Μίκης χάρισε στον Χρήστο μια πέτρα(!!) που του την είχαν εκσφενδονίσει οι παρακρατικοί κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας στη Νάουσα. Ως εκ τούτου, φέτος συμπληρώνονται εξήντα χρόνια μουσικής πορείας του Χρήστου Λεοντή, κάτι που ασφαλώς θα έπρεπε να οδηγήσει την Πολιτεία και πάσης φύσεως φορείς να προχωρήσουν σε σειρά αφιερωμάτων.

Το 1964, σε ηλικία μόλις 24 ετών, κυκλοφόρησε την περίφημη «Καταχνιά», τον πρώτο  του ολοκληρωμένο προσωπικό δίσκο 33 στροφών που χάραξε μια εξαιρετική πορεία στο πέρασμα των ετών. Η «Καταχνιά», σε στίχους Κώστα Βίρβου και επιμέλεια κειμένων Νικηφόρου Βρεττάκου με θέμα το τρίπτυχο Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση, έτυχε εντυπωσιακής αποδοχής από το κοινό και τα τραγούδια της έμειναν στην ιστορία ως κλασικά. Ερμηνευτές ήταν ο Στέλιος Καζαντζίδης και η Μαρινέλλα που έδωσαν συγκλονιστικές ερμηνείες. Ευνόητο είναι ότι αγκαλιάστηκε με ιδιαίτερη θέρμη και από το τμήμα του ελληνικού λαού που είχε αγωνιστεί κατά των κατακτητών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αξιοσημείωτο ήταν μάλιστα το γεγονός ότι οι Αντιστασιακοί θεωρούσαν πως  κι ίδιος ο συνθέτης ήταν αγωνιστής της Αντίστασης, κάτι το οποίο δεν θα ήταν φυσικά δυνατόν λόγω ηλικίας. Σχετικά με τον δίσκο, οι εντυπώσεις και οι κριτικές ήταν από θετικές έως διθυραμβικές και αυτό σηματοδότησε μία λίαν εντυπωσιακή είσοδο του νεαρού μουσουργού στην ελληνική δισκογραφία.

Η μετέπειτα πορεία του ήταν βεβαίως γεμάτη από αξιοπρόσεκτα και αξιολογότατα έργα που έγραψαν ιστορία. Ορισμένοι σταθμοί της εργογραφίας του ήταν:

• Ανάσταση ονείρων (1966)
• Δώδεκα παρά πέντε (1971)
• Η Άννα Συνοδινού διαβάζει Ρήγα-Μακρυγιάννη-Κάλβο-Σολωμό (1972)
• Αχ..έρωτα (1974), ένας πραγματικά αριστουργηματικός δίσκος με ποίηση Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (απόδοση στα ελληνικά ο Λευτέρης Παπαδόπουλος) που υμνεί τον έρωτα. Ερμηνευτές ήταν ο Μανώλης Μητσιάς και η Τάνια Τσανακλίδου.

• Καπνισμένο τσουκάλι (1975) σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου. Το Καπνισμένο τσουκάλι δεν είναι απλώς ένας μεγαλειώδης δίσκος αλλά η κορυφαία ίσως στιγμή της μουσικής μας μεταπολιτευτικά, μαζί με τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Γιάννη Μαρκόπουλου σε ποίηση Δ. Σολωμού. Στον εν λόγω δίσκο, εκτός από τις αξεπέραστες ερμηνείες των Νίκου Ξυλούρη και Τάνιας Τσανακλίδου καθώς και τις εμπνευσμένες μελωδίες, έχουμε ως αφηγητή τον ίδιο τον ποιητή-μύθο Γιάννη Ρίτσο, κάτι που έδωσε αναντίρρητα ακόμα μεγαλύτερη προστιθέμενη πολιτιστική αξία στο έργο.

• Παραστάσεις (1975) με συλλογή τραγουδιών από θεατρικές παραστάσεις από όπου ακούστηκαν υπέροχα τραγούδια όπως «Το στρείδι και το μαργαριτάρι», «Μια φορά κι έναν καιρό», «Αν ήξερα ανάγνωση γραφή» χωρίς να υστερεί κάποιο κομμάτι. Αναντιλέκτως, όμως, ξεχωριστή θέση κατέχουν οι τρεις ερμηνείες του Νίκου Ξυλούρη στα «Ο ήλιος εβασίλεψε», «Οι νεκροί της πλατείας» και «Θούριος».
• Μαντζουράνα στο κατώφλι (1980)
• Χρήστος Λεοντής – Θάνος Μικρούτσικος συναυλίες ’81 (1981)
• Πυγολαμπίδες (1994)
• Καντάτα Ελευθερίας (1999) όπου η καλλιτεχνική ευφυΐα του Χρήστου Λεοντή συνέδεσε αρμονικά και λίαν επιτυχημένα τη μουσική με τα ιστορικά κείμενα των Ρήγα, Σολωμού και Μακρυγιάννη και μας χάρισαν ένα έργο σταθμό που έκλεισε τον προηγούμενο αιώνα κατά τον καλύτερο τρόπο.
• Μήτηρ Θεού (2001) με μελωδίες του συνθέτη πάνω στον «Ακάθιστο Ύμνο» με τη Νένα Βενετσάνου και τον Μανώλη Λιδάκη να είναι οι βασικοί ερμηνευτές.
• Έρωτας Αρχάγγελος (2007) του Δημήτρη Λέντζου και ερμηνευτές τους Δημήτρη Μητροπάνο, Νίκο Δημητράτο, Παντελή Θαλασσινό, Μαρία Σουλτάτου, Δώρο Δημοσθένους και Ιωάννα Φόρτη.
• Πρωινό άστρο (2011) σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και αφιερωμένο στην κόρη του Έρη.

• Φλόγα που καίει (2017) σε στίχους Δημήτρη Λέντζου.

Γενικώς, δεν κυκλοφόρησε πάρα πολλούς ολοκληρωμένους δίσκους και σίγουρα μια από τις αιτίες είναι η αλλαγή πλεύσης στο ελληνικό τραγούδι από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Παρόλα αυτά, οι δίσκοι του έχουν ένα βασικό στοιχείο που μόνο τα μεγάλα έργα χαρακτηρίζει και αυτό δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι δεν υπάρχει κανένα τραγούδι που να υστερεί. Σίγουρα κάποια ακούστηκαν περισσότερο αλλά δεν παρατηρείται κανένα αδύναμο σημείο στους δίσκους με όλα τα κομμάτια να πληρούν υψηλού επιπέδου ακουστικά και ποιοτικά κριτήρια.

Ένα ακόμα κομβικό σημείο της καριέρας του είναι  η δυνατή  σχέση του με το θέατρο αφού έγραψε πολλή και εξαίρετη μουσική για θεατρικές παραστάσεις, ιδιαιτέρως για αρχαίο θέατρο. Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολικό να αναφερθεί ότι είναι ένας από τους παραγωγικότερους και σπουδαιότερους συνθέτες μουσικής για θέατρο.  Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα έργα  για τα οποία έγραψε μουσική όπως:

• «Ιππόλυτος», «Ελένη», «Βάκχες» «Ηλέκτρα», «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», «Μήδεια», «Εκάβη», «Αλκηστις» του Ευριπίδη.
• «Επτά επί Θήβας» και «Πέρσες» του Αισχύλου.
• «Αντιγόνη» και «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή.
• «Ιππής», «Πλούτος», «Σφήκες», «Ειρήνη», «Αχαρνής», «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη.

Παράλληλα ασχολήθηκε και με μουσική για τον κινηματογράφο σε ταινίες όπως

• Κάλλιο πέντε και στο χέρι (1965) του Πάνου Γλυκοφρύδη
• Τώρα που φεύγω απ’ τη ζωή (1966) του Οδυσσέα Κωστελέτου
• Ο τάφος των εραστών (1967) του Νίκου Τζήμα
• Ραντεβού με μιαν άγνωστη (1968) του Βασίλη Γεωργιάδη
• Η δίκη των δικαστών (1974) του Πάνου Γλυκοφρύδη
• Πριν από την παράσταση (1981) του Μίμη Κουγιουμτζή

και αρκετές ακόμα, μεταξύ των οποίων  η ταινία του Π. Γλυκοφρύδη «Με τη λάμψη στα μάτια» (1966) με την οποία τιμήθηκε με το βραβείο του κινηματογραφικού φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Το καλοκαίρι του 2005 παρουσίασε στο κατάμεστο Ηρώδειο την παράσταση «Χελιδών ηδομένη… και τραγούδια ευφρόσυνα» με αδισκογράφητη μουσική από το θέατρο και κυρίως από τις κωμωδίες του Αριστοφάνη. Συν τοις άλλοις, παρουσίασε και ορισμένα τραγούδια από τον δίσκο «Έρωτας Αρχάγγελος» σε στίχους του Δημήτρη Λέντζου, που κυκλοφόρησε δύο χρόνια αργότερα (2007). Εκεί ο μεγάλος Δημήτρης Μητροπάνος ερμήνευσε εκπληκτικά το υπέροχο ομότιτλο τραγούδι, ίσως το ωραιότερο της νέας χιλιετίας. Ένα ακόμα ξεχωριστό έργο είναι το ορατόριο «Φυλάττειν Θερμοπύλας» (2015) σε ποίηση Γιάννη Νεγρεπόντη που παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής με τεράστια επιτυχία.

Πέραν πάσης αμφιβολίας,  ο Χρήστος Λεoντής έχει προσφέρει στη μουσική της χώρας μας πολλά από τα ωραιότερα ακούσματα και η κληρονομιά του είναι ανεκτίμητος πολιτιστικός θησαυρός. Όντας ακούραστος  συνεχίζει  να παρουσιάζει πολλά από τα έργα του  με αποτέλεσμα να δίνεται η ευκαιρία και σε νεότερους να τα  παρακολουθήσουν δια ζώσης. Αναμφιλέκτως έχει ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο να παραμένουν τα έργα αυτά στη μνήμη των μεγαλυτέρων αλλά και  να διευρύνεται το κοινό προς τις μικρότερες ηλικίες.

Τελειώνοντας θα θέλαμε να ευχηθούμε  το καλύτερο στον κ. Λεοντή. Να είναι πάντα γερός και δυνατός και εμείς να απολαμβάνουμε τα έργα του, με τα οποία όχι μόνο μεγαλώσαμε αλλά συνεχίζουμε να ακούμε με αμείωτο πάθος.

Βιβλιογραφία-Αναφορές

1. Εκπομπή «Δρόμοι» με τον Άρη Σκιαδόπουλο με συνέντευξη του Χρήστου Λεοντή, ΕΤ1, 2004
2. Εκπομπή «Μουσικά πορτραίτα» με αφιέρωμα στον Χρήστο Λεοντή, ΕΤ1, 1995
3. Εκπομπή «Συναντήσεις» του Λευτέρη Παπαδόπουλου με συνέντευξη του Χρήστου Λεοντή, ΕΤ1, 2004
4. Χρήστος Λεοντής: η γνωριμία με τον Μίκη https://mikisguide.gr/christos-leontis-i-gnorimia-me-ton-miki/
5. Περιοδικό «Μετρονόμος», τεύχος 1, Μάρτιος 2001
6. Περιοδικό «Μετρονόμος», τεύχος 25, Απρίλιος-Ιούνιος 2007

1. Καντάτα Ελευθερίας, Τμήμα Εκδόσεων της Βουλής των Ελλήνων, 1999

Εργογραφία Χρήστου Λεοντή από τον ιστότοπο https://www.discogs.com/artist/2797324

—————

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…