Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Σαν σήμερα στις 11 Mαΐου 1940 γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης ο Χρήστος Λεοντής, ένας από τους σημαντικότερους και πιο προικισμένους συνθέτες στην ιστορία της χώρας μας. Η πορεία του και το έργο του έχουν αφήσει πολύ έντονο αποτύπωμα στο μουσικό γίγνεσθαι του τόπου μας με τραγούδια τόσο μεγάλα που έχουν αγαπηθεί από το σύνολο του Ελληνικού λαού. Από παιδική ηλικία έτρεφε τεράστια αγάπη για τη μουσική δεχόμενος επιρροές από δύο ισχυρότατους πόλους. Ο ένας ήταν η Βυζαντινή μουσική που είχε μαγέψει το νεαρό Χρήστο όχι μόνο με τον πλούτο των ύμνων της αλλά, κυρίως, με το βάθος των μελωδιών της. Ο άλλος πόλος δεν θα μπορούσε να είναι παρά η Κρητική μουσική που άκουγε στα πανηγύρια. Τα πρώτα του μουσικά βήματα τα έκανε, όπως αναμενόταν, στην ιδιαίτερη πατρίδα του με τον Γεώργιο Χουρμούζιο μαθαίνοντας μαντολίνο και βιολί ενώ το 1958 μετακόμισε στη Αθήνα για σπουδές όπου γράφτηκε στο Ωδείο Αθηνών. Εκεί ο 18χρονος Χρήστος μπορούσε πια να ασχοληθεί ολοψύχως με τη μουσική και ξεκίνησε να δημιουργεί σιγά σιγά τη δική του λαμπρή ιστορία που αποτελεί πια αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού μας.
Η Καταχνιά, γέννηση των στίχων και των μελωδιών
Στο σημερινό αφιέρωμα δεν θα αναφερθούμε στο σύνολο του ανεκτίμητου έργου του Χ. Λεοντή αλλά θα επικεντρωθούμε στον πρώτο ολοκληρωμένο του δίσκο που είναι η θρυλική Καταχνιά η οποία κυκλοφόρησε το 1964 (σύμφωνα με άλλες πηγές κυκλοφόρησε το 1965) και έχει θέμα το τρίπτυχο Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση.
Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής ο (σχεδόν έφηβος τότε) Κώστας Βίρβος ξεκίνησε να γράφει τους στίχους των πρώτων τραγουδιών “Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια” και “Ένας ξύλινος σταυρός”, έπειτα από τη σύλληψή του και τη βάναυση κακοποίησή του, ως μέλος της ΕΠΟΝ. Άλλωστε οι ηρωικοί αγώνες του Ελληνικού λαού για την αποτίναξη του γερμανικού ζυγού ενέπνευσαν το στιχουργό και ποιητή να ολοκληρώσει το ιστορικό αυτό έργο. Πρόκειται ασφαλώς για στίχους που ζωντανεύουν τις απελπιστικά άσχημες συνθήκες διαβίωσης των Ελλήνων και καταγράφουν με ξεχωριστό τρόπο την εποποιία της Εθνικής Αντίστασης, κυρίως στις πόλεις. Οπωσδήποτε το επίτευγμα του ευφυέστατου Βίρβου ήταν πράγματι αξιομνημόνευτο αφού κατάφερε να συνταιριάξει τόσο ιδανικά τη θλίψη με την παλληκαριά, τη δυστυχία με την ελπίδα και τον τρόμο του θανάτου με την αισιοδοξία.
Το 1964, κατά την πρώτη συνάντηση που είχε ο Λεοντής με τον Μάτσα, αφεντικό της ODEON (μετέπειτα ΜΙΝΟΣ), ο Βίρβος του έδωσε τα ποιήματα της Καταχνιάς που κάλυπτε ακριβώς αυτό το τρίπτυχο (Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση). Ο ενθουσιασμός του ήταν πολύ μεγάλος και ολοκλήρωσε σε μερικές μόνο ημέρες τη μελοποίηση της Καταχνιάς. Άλλωστε η διάθεση του νεαρού συνθέτη και μουσικού να κριτικάρει το πνεύμα της εποχής ήταν πολύ έντονη αφού πλήθος αντιστασιακών ήταν ακόμα στις φυλακές παρόλο που έδωσαν το αίμα τους κατά τον αγώνα για την απελευθέρωση. Επιπλέον, όσοι αντιστασιακοί ήταν εκτός φυλακής πολύ συχνά έπεφταν θύματα ξυλοδαρμού από παρακρατικές ομάδες και όχι μόνο. Ως εκ τούτου οι συγκλονιστικοί στίχοι του Βίρβου ήταν ιδανικοί για να μπορέσει ο συνθέτης να εκφράσει τα συναισθήματά του και τη γενικότερη ιδεολογία του.
Ο δίσκος
Την επιμέλεια των κειμένων έκανε ο γνωστός ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος και την αφήγηση ένας γίγαντας της υποκριτικής, ο Δημήτρης Μυράτ. Ο διάσημος ζωγράφος Σπύρος Βασιλείου φιλοτέχνησε με μια ξυλογραφία το εξώφυλλο του δίσκου. Συμμετείχε η χορωδία Κορίνθου αλλά αναμφισβήτητα ήταν υψίστης σημασίας η συμμετοχή του Στέλιου Καζαντζίδη και της ανερχόμενης τότε Μαρινέλλας.
Όλοι οι συμμετέχοντες έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους αλλά δεν θα μπορούσαμε να μην εκθειάσουμε τις τρομερές ερμηνείες του Καζαντζίδη που ήταν από τις καλύτερες στην καριέρα του. Όποια και να εξετάσει κανείς είναι πραγματικά καταπληκτική. Ίσως όμως να χρειάζεται μία ιδιαίτερη μνεία στο «Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια» το οποίο είναι από τις, μετρημένες στα δάκτυλα, ερμηνευτικές κορυφές του, όσο κι αν είναι δύσκολο να επιλέξει κανείς τις πλέον χαρακτηριστικές ερμηνείες του δημοφιλέστερου εκπροσώπου του λαϊκού τραγουδιού. Από το δίσκο ακούστηκαν πολύ, πέρα από το προαναφερόμενο κομμάτι, Ο ξύλινος σταυρός, Τι κι αν με ρίξεις στο κελί, Πείνα, Γιατί να γίνω μάνα (με την εκπληκτική ερμηνεία της Μαρινέλλας) και φυσικά το ομώνυμο τραγούδι Καταχνιά χωρίς να παραβλέπεται κανένα από τα υπόλοιπα αφού όλα συγκινούσαν με το έξοχο κράμα στίχου, μελωδίας, ενορχήστρωσης, ερμηνείας.
Τα κομμάτια του δίσκου και η αποδοχή του
- Εισαγωγή
- Καταχνιά
- Πείνα
- Τι κι αν με ρίξεις στο κελί
- Νεοζηλανδός
- Γιατί να γίνω μάνα
- Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια
- Αδελφέ Ισραηλίτη
- Ομηρία
- Ένας ξύλινος σταυρός
- Το τραγούδι της ειρήνης
Όταν κυκλοφόρησε ο δίσκος, γνώρισε αμέσως ευρύτατη αποδοχή. Οι δημοσιογράφοι δεν ήταν καθόλου φειδωλοί στις κριτικές τους γράφοντας διθυραμβικά σχόλια. Ο συνθέτης, δικαιολογώντας την επιτυχία του δίσκου που τον έκανε ευρύτερα γνωστό, ανέφερε ότι έλειπε ένα τέτοιο έργο, που να εκφράζει τους Αντιστασιακούς, και γι’ αυτό αγκαλιάστηκε με περισσή αγάπη από τους αγωνιστές. Επίσης έχει παραδεχτεί ότι η Καταχνιά τον σημάδεψε και καθόρισε τη μετέπειτα πορεία του γιατί έγινε κτήμα ολόκληρου του λαού. Σε συνέντευξή του στον Λευτέρη Παπαδόπουλο (2004) είχε αναφέρει ότι επειδή οι Αντιστασιακοί αγαπούσαν πολύ το έργο, θεωρούσαν ότι ο Λεοντής ήταν κι ίδιος Αντιστασιακός, που είχε λάβει μέρος στην Εθνική Αντίσταση ως αντάρτης, κάτι που θα δεν ήταν δυνατό αφού ο συνθέτης γεννήθηκε το 1940. Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει μια ιστορία που είχε παραθέσει ο ίδιος ο μουσουργός όταν κάποιος συνταξιούχος δάσκαλος εξ Αργολίδας τον είχε επισκεφθεί στο σπίτι του στο Παγκράτι δίνοντάς του ένα λαγό για να τον επιδώσει στον πατέρα του (σ.σ. ο πατέρας του συνθέτη ήταν δάσκαλος στην Κρήτη) πιστεύοντας ότι δεν θα ήταν δυνατό ο νεαρός που έβλεπε μπροστά του να είναι ο δημιουργός αυτών των εξαίσιων μελωδιών.
Αναντιλέκτως η Καταχνιά ήταν το κατάλληλο «όχημα» για μια εξόχως εντυπωσιακή είσοδο του 24χρονου συνθέτη στη δισκογραφία αφού ξεκίνησε με ένα αληθινά αριστουργηματικό έργο. Σημειωτέον ότι ο Λεοντής έχε δηλώσει πως με τις λεπτομέρειες κυκλοφορίας του δίσκου ασχολήθηκε ο Βίρβος όντας πολύ πιο έμπειρος σε τέτοια θέματα ενώ εξήρε και την επίδοση του Καζαντζίδη που ερμήνευσε με ιδιαίτερο ψυχικό σθένος τα τραγούδια. Επιπροσθέτως πρέπει να τονιστεί ότι ο ερμηνευτής κινήθηκε σε μια θεματολογία διαφορετική από αυτήν που είχε συνηθίσει τους πολυάριθμους θαυμαστές του και μάλιστα δεν φάνηκε να αντιμετωπίζει το παραμικρό πρόβλημα, δείγμα της αξίας του και της κλάσης του.
Πέραν πάσης αμφιβολίας, η Καταχνιά είναι από εκείνα τα μεγαλειώδη έργα που καταγράφηκαν στη συλλογική μνήμη. Ο ακούραστος Χρήστος Λεοντής συνεχίζει να παρουσιάζει την Καταχνιά έως σήμερα σε εκδηλώσεις που σχετίζονται με την Εθνική Αντίσταση με αποτέλεσμα να δίνεται η ευκαιρία και σε νεότερους να την παρακολουθήσουν δια ζώσης. Αναντίρρητα έχει ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο να παραμένει στη μνήμη των μεγαλυτέρων αλλά και να διευρύνεται το κοινό ενός έργου που συνδέθηκε όσο ελάχιστα με την τραγωδία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Τελειώνοντας θα θέλαμε να ευχηθούμε ό,τι καλύτερο στον κ. Λεοντή. Να είναι πάντα γερός και δυνατός και εμείς να απολαμβάνουμε τα έργα του…
—————
Αναφορές
- Εκπομπή «Δρόμοι» με τον Άρη Σκιαδόπουλο με συνέντευξη του Χρήστου Λεοντή, ΕΤ1, 2004
- Εκπομπή «Μουσικά πορτραίτα» με αφιέρωμα στον Χρήστο Λεοντή, ΕΤ1, 1995
- Εκπομπή «Συναντήσεις» του Λευτέρη Παπαδόπουλου με συνέντευξη του Χρήστου Λεοντή, ΕΤ1, 2004
- Πίσω από τη Μαρκίζα, 40 χρόνια Ελληνικής μουσικής όπως την έζησα, Μάκης Μάτσας, εκδόσεις Διόπτρα, 2014
—————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…