«Παραστάσεις», ο θρυλικός δίσκος του Χρήστου Λεοντή

Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης

Σαν σήμερα, στις 11 Mαΐου 1940, γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης ο Χρήστος Λεοντής, ένας από τους χαρισματικότερους συνθέτες στην ιστορία της χώρας μας. Το έργο του είναι βαρυσήμαντο και έχει γραφτεί με ολόχρυσα  γράμματα στην ιστορία της ελληνικής μουσικής.

Ο Λεοντής δέχτηκε πολλές  επιρροές από την βυζαντινή μουσική που τον εντυπωσίασε όχι μόνο με την ποικιλία των ύμνων της αλλά, κυρίως, με το απροσμέτρητο βάθος των μελωδιών της. Εντούτοις, δεν θα μπορούσε να μην διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του μουσικού του κόσμου η κρητική  μουσική. Τα πρώτα του μουσικά βήματα τα έκανε στην ιδιαίτερη πατρίδα του μαθαίνοντας μαντολίνο και βιολί ενώ το 1958 μετακόμισε στη Αθήνα για σπουδές όπου γράφτηκε στο Ωδείο Αθηνών. Εκεί  ξεκίνησε να γράφει τη δική του μουσική που έγινε σιγά σιγά κομβικό κομμάτι του πολιτισμού μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Λεοντής δεν κυκλοφόρησε πολλούς προσωπικούς δίσκους με ανεξάρτητα τραγούδια ή κύκλους τραγουδιών αλλά υπήρξε ένας από τους παραγωγικότερους δημιουργούς σε μουσική για το θέατρο. Στο παρελθόν έχουμε ασχοληθεί με την «Καταχνιά» και το «Καπνισμένο τσουκάλι» και για το σημερινό αφιέρωμα αμφιταλαντευόμουν ανάμεσα στον «Αχ έρωτα» και τις «Παραστάσεις». Τελικά επέλεξα το δεύτερο δίσκο που είναι λιγότερο προβεβλημένος και διαφημισμένος αν και αξιολογότατος.

Ο δίσκος «Παραστάσεις» κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1975, λίγους μήνες μετά το «Καπνισμένο τσουκάλι» και εμπεριείχε έργα του συνθέτη  που είχαν παρουσιαστεί σε θεατρικές παραστάσεις, εξ ου και η ονομασία του έργου. Ως γνωστόν, εκείνη  η περίοδος είχε κατακλυστεί από πλήθος αριστουργηματικών έργων πολλά εκ των οποίων τραγουδήθηκαν δεόντως στο πέρασμα των επόμενων χρόνων παρόλο που από τα τέλη της δεκαετίας αυτής  είχε διαφανεί μια αλλαγή πλεύσης προς  ένα κατώτερο επίπεδο στο ελληνικό τραγούδι.

Η πρώτη θεατρική παράσταση από την οποία  αντλήθηκαν τραγούδια ήταν « Οι Προστάτες» του Μήτσου Ευθυμιάδη (1945-2003). Το θεατρικό έργο παρουσιάστηκε το 1975 στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν και αναφερόταν στην Επανάσταση του 1821 και τους τίμιους  αγωνιστές καθώς  και στο ρόλο των ξένων δυνάμεων, των κοτζαμπάσηδων και των πασάδων. Τα τραγούδια που συμπεριλήφθηκαν στο δίσκο ήταν: «Μια φορά κι έναν καιρό», «Αν ήξερα ανάγνωση, γραφή», «Χάθηκε η επανάστασή μας». Ειδικά το πρώτο ακούστηκε αρκετά και ήταν πολύ ευχάριστο το γεγονός ότι προβλήθηκε ιδιαιτέρως στο Διαδίκτυο κατά τη συμπλήρωση των 200 ετών από την Εθνεγερσία. Οπωσδήποτε και στα τρία αυτά κομμάτια είναι διάχυτη η μελαγχολία και η απογοήτευση λόγω των δυσάρεστων καταστάσεων που περιγράφουν καθώς και λόγω της διάψευσης των ελπίδων (κυρίως στο «Χάθηκε η επανάστασή μας»).

Η επόμενη παράσταση που τροφοδότησε το δίσκο ήταν «Η Ισαβέλλα, τρεις καραβέλες κι ένας παραμυθάς» του μετέπειτα Νομπελίστα (1997) Ντάριο Φο και αφορά την ιστορία του Χριστόφορου Κολόμβου μέσα από τον ανατρεπτικό, καυστικό, επιθετικό και απολαυστικότατο λόγο του μεγάλου Ιταλού θεατρικού συγγραφέα. Η μετάφραση ήταν του Κωστή Σκαλιόρα και το έργο παρουσιάστηκε το 1974 από το θέατρο Τέχνης του Κουν. Κι από εδώ αντλήθηκαν τρία τραγούδια: «Το στρείδι και το μαργαριτάρι»,  «Τέτοιος τρανός θαλασσοπόρος» και «Δόξα! Δόξα!».

Στη συνέχεια του δίσκου εντάχθηκαν τρία τραγούδια από την παράσταση “Η Χιλή θα νικήσει” του Χουάν Φοντόν. Η παράσταση βασίστηκε στο πασίγνωστο «Canto General» (Γενικό Άσμα) του εμβληματικού Πάμπλο Νερούντα, νικητή του βραβείου Νόμπελ το 1971 και ενός εκ των κορυφαίων ποιητών του 20ου αιώνα στην Λατινική Αμερική. Τονίζεται δε ότι το Canto General αναφέρεται στην καταπίεση των λαών της Λατινικής Αμερικής από το κεφάλαιο και την αποικιοκρατία. Η μετάφραση ήταν της Δανάης Στρατηγοπούλου και τα τραγούδια ήταν: «Οι νεκροί της πλατείας», «Μορασάν» και «Οι ελευθερωτές». Το δεύτερο από αυτά αναφερόταν  στο σπουδαίο στρατηγό Φραντζέσκο Μορασάν (1792-1842) από την Ονδούρα που αγωνίστηκε σθεναρά για μια ελεύθερη και δημοκρατική Κεντρική Αμερική.

Επόμενος σταθμός ήταν «Το χάραμα επήρα» από το σχεδίασμα Α’ των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού. Στον εν λόγω δίσκο έχει ενσωματωθεί ως «Ελεύθεροι πολιορκημένοι – σχεδίασμα Α’. Το τραγούδι είχε πρωτοπαρουσιαστεί στο δίσκο «Η Άννα Συνοδινού διαβάζει Ρήγα, Μακρυγιάννη, Κάλβο, Σολωμό» (1972) και ο Λεοντής το συμπεριέλαβε και στο δίσκο «Καντάτα Ελευθερίας» (1999).

Ακολούθως ήταν ένα θρυλικό τραγούδι από τα «Απομνημονεύματα» του Στρατηγού Μακρυγιάννη με τίτλο «Ο ήλιος εβασίλεψε», που περιλαμβάνεται στα σχολικά βιβλία και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι από τις σχολικές εορτές για την επέτειο της  Εθνικής Παλιγγενεσίας του 1821. Γι’ αυτό άλλωστε είναι από τα διασημότερα τραγούδια που σχετίζονται με την  25^η Μαρτίου. Η μοναδική φωνή του Ξυλούρη απέδωσε συγκλονιστικά τα λόγια του Μακρυγιάννη ενδεδυμένα με τη μαγική μουσική του Λεοντή. Επόμενο κομμάτι ήταν το ωραιότατο «Με πιάσανε Σαρακηνοί» σε στίχους Μάνου Ελευθερίου  και ο δίσκος έκλεινε με τον περίφημο «Θούριο» του Ρήγα, μακράν το πιο πολυακουσμένο του δίσκου. Εδώ ο συνθέτης παρουσίασε ένα μικρό κομμάτι από το περιλάλητο ποίημα του μεγάλου προεπαναστατικού ήρωα και αγωνιστή Ρήγα Βελεστινλή. Ασφαλώς ο Θούριος είναι από τα γνωστότερα ελληνικά τραγούδια όλων των εποχών ανεξαρτήτως είδους που, ειδικά, εφέτος, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 200 ετών από την Επανάσταση, ακούστηκε πάρα πολύ  στο Διαδίκτυο. Και σε αυτό, βεβαίως, ο Νίκος Ξυλούρης δίνει μια συνταρακτική ερμηνεία γεμάτη πάθος και ένταση που οδηγεί τον ακροατή κατευθείαν στη σκέψη του Ρήγα και στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς.

«Ο Θούριος» και «Ο ήλιος εβασίλεψε» είναι από εκείνα τα τραγούδια που μαθαίνουμε εξ απαλών ονύχων από τις σχολικές και όχι μόνο γιορτές και μας συντροφεύουν στο πέρασμα των ετών. Στο άκουσμά τους  μόνο απεριόριστο θαυμασμό και ρίγη συγκίνησης μπορεί να νιώσει ο ακροατής. Σε νεότερη ψηφιακή έκδοση του δίσκου εντάχθηκε ένα ακόμα εξαίσιο τραγούδι, το «Θα χάσεις τη ζωή» με τους στίχους της Κωστούλας Μητροπούλου που το απέδωσε υπέροχα ο Μανώλης Μητσιάς.

Ακολούθως παραθέτουμε τα τραγούδια του δίσκου

1) Μια φορά κι ένα καιρό (Μ. Ευθυμιάδη) Μ. Μητσιάς
2) Χάθηκε η επανάστασή μας (Μ. Ευθυμιάδη) Μ. Μητσιάς
3) Αν ήξερα ανάγνωση, γραφή (Μ. Ευθυμιάδη) Μ. Μητσιάς
4) Το στρείδι και το μαργαριτάρι (Ντ. Φο-μετάφραση Κ. Σκαλιώρα) Τ. Τσανακλίδου-Μ. Μητσιάς
5) Τέτοιος τρανός θαλασσοπόρος (Ντ. Φο-μετ. Κ. Σκαλιώρα) Τ. Τσανακλίδου-Γ. Μεράντζας
6) Δόξα! Δόξα! (Ντ. Φο-μετ. Κ. Σκαλιώρα) Τ. Τσανακλίδου-Γ. Μεράντζας
7) Οι νεκροί της πλατείας (Π. Νερούντα-μετ. Δ. Στρατηγοπούλου) Ν. Ξυλούρης
8) Μορασάν (Π. Νερούντα-μετ. Δ. Στρατηγοπούλου) Τ. Τσανακλίδου
9) Οι ελευθερωτές (Π. Νερούντα-μετ. Δ. Στρατηγοπούλου) Γ. Μεράντζας
10) Ελεύθεροι πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Α’, (Το χάραμα επήρα) (Δ. Σολωμού) Τ. Τσανακλίδου
11) Ο ήλιος εβασίλεψε (Ι. Μακρυγιάννη) Ν. Ξυλούρης
12) Με πιάσανε Σαρακηνοί (Μ. Ελευθερίου) Μ. Μητσιάς
13) Ο Θούριος του Ρήγα (Ρ. Φεραίου) Ν. Ξυλούρης

Η παραγωγή ήταν του Γιώργου Μακράκη και η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Τάκη Φιλιππίδη. Το εξώφυλλο ήταν του Σάββα Χαρατσίδη. Ερμηνευτές ήταν ο Μανώλης Μητσιάς ο οποίος,  όντας αψεγάδιαστος σε κάθε τραγούδι, απέδειξε ότι  ήταν από τους μετρημένους στα δάχτυλα σημαντικότερους ερμηνευτές μας. Επίσης, η νεαρή και ανερχόμενη Τάνια Τσανακλίδου έδειξε τις τεράστιες φωνητικές δυνατότητές της δημιουργώντας άριστες εντυπώσεις. Σημειωτέον ότι ένα χρόνο νωρίτερα η Τσανακλίδου είχε συμμετάσχει  λίαν επιτυχημένα στο δίσκο «Θητεία» του Γιάννη Μαρκόπουλου όπως και στο «Αχ, έρωτα» του Λεοντή. Λίγους μήνες πριν τις «Παραστάσεις» είχε λάβει μέρος με εντυπωσιακή επιτυχία και στο «Καπνισμένο τσουκάλι» του Χρήστου Λεοντή αποδεικνύοντας ότι δεν είχε κανένα πρόβλημα να ανταποκριθεί με άνεση σε μεγαλειώδη έργα.   Συμμετείχε, επίσης, κι ο έξοχος Γιώργος Μεράντζας με την τόσο χαρακτηριστική και ιδιαίτερης υφής φωνή του. Τέταρτος συμμετέχων ήταν  ο κορυφαίος ερμηνευτής μας τη δεκαετία του 1970, ο Αρχάγγελος της Κρήτης Νίκος Ξυλούρης που απέδωσε τρία από τα έντεκα, μόλις, τραγούδια στη βραχύβια συνεργασία του με τον Λεοντή για την οποία είχαμε αναφερθεί εκτενώς σε παλαιότερο αφιέρωμα.

Αναμφισβήτητα ο δίσκος είναι ένα αριστούργημα από κάθε πλευρά. Απλώς κυκλοφόρησε σε μια εποχή που η παραγωγή καλλιτεχνικών θαυματουργημάτων ήταν κατακλυσμιαία και κάθε έργο δεν είχε το χώρο που χρειαζόταν. Ίσως «Το στρείδι και το μαργαριτάρι» μαζί με το «Μια φορά κι έναν καιρό» να είναι από τα πιο πολυτραγουδισμένα του δίσκου αλλά, αναντιρρήτως,  «Ο ήλιος εβασίλεψε» και  «Ο Θούριος» είναι τα δύο που κέρδισαν με διαφορά τη μερίδα του λέοντος  στο πέρασμα των ετών.

Σε κάθε περίπτωση ο δίσκος «Παραστάσεις» είναι από εκείνα τα λαμπρότατα πετράδια που στολίζουν το αξεπέραστης ποιότητας οικοδόμημα της ελληνικής μουσικής τη δεκαετία του 1970.

Εμείς δεν έχουμε παρά να ευχαριστήσουμε θερμά τον Χρήστο Λεοντή για όσα  μας έχει δώσει και να του ευχηθούμε ολόψυχα να είναι πολύχρονος και καλόχρονος.

Αναφορές

1. http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Albums&act=details&album_id=2987 (λίστα και στίχοι των τραγουδιών του δίσκου)
2. Εκπομπή «Δρόμοι» με τον Άρη Σκιαδόπουλο με συνέντευξη του Χρήστου Λεοντή, ΕΤ1, 2004
3. Εκπομπή «Μουσικά πορτραίτα» με αφιέρωμα στον Χρήστο Λεοντή, ΕΤ1, 1995
4. Εκπομπή «Συναντήσεις» του Λευτέρη Παπαδόπουλου με συνέντευξη του Χρήστου Λεοντή, ΕΤ1, 2004
5. Ραδιοφωνική εκπομπή https://www.radio899.gr/node/6507

—————

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…