Music @ the Movies Corner – “Η Αιώνια Λιακάδα Ενός Καθαρού Μυαλού”

Γράφουν η Πέννυ Γέρου και η Σοφία Τσεκούρα
www.musiccorner.gr
Τρίτη 12 Ιουνίου 2012

Η Αιώνια Λιακάδα Ενός Καθαρού Μυαλού

Ένα παγωμένο πρωί του Φεβρουαρίου, ο Joel (Jim Carrey) ξυπνά χαμένος στο διπλό του κρεβάτι. Οι υποχρεώσεις τρέχουν, πρέπει να πάει στη δουλειά, αλλά αυτός επιλέγει να ξεφύγει για λίγο. Τρέχοντας από τη μια αποβάθρα στην άλλη, αποφασίζει παρορμητικά να πάρει το τραίνο για το Montauk. Με τέτοιο κρύο στο Montauk; Πώς του ήρθε κάτι τέτοιο…

Στην κρύα παραλία του Montauk συναντά μια παράξενη κοπέλα, με μπλε μαλλιά και πορτοκαλί φούτερ. Η εικόνα της περίεργη και η συμπεριφορά της αλλόκοτη. Αναρωτιέται γιατί τον ελκύει τόσο αυτή η παρουσία, γιατί ελκύεται γενικότερα από γυναίκες που θα του έδιναν τη λιγότερη δυνατή σημασία στο τέλος της ημέρας.

Το όνομά της είναι Clementine (Kate Winslet) και η γνωριμία τους γίνεται κάτω από τις πιο αμήχανες συνθήκες. Στα πρώτα 5 λεπτά της γνωριμίας, έχουν και την πρώτη τους παρεξήγηση, τον πρώτο τους τσακωμό.

Κάπως έτσι ξεκινά η ταινία του Michel Gondry, “Η Aιώνια Λιακάδα Ενός Καθαρού Μυαλού” (Eternal Sunshine of a Spotless Mind, 2004). Οι πρώτες σκηνές είναι μια γνωριμία για να κρατήσουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας, κάτι που θα μας βοηθήσει αργότερα να ξεμπλέξουμε το μυστήριο της πλοκής και το φαινομενικό ανεξήγητο των καταστάσεων.

Στους τίτλους αρχής, ο Joel οδηγεί γεμάτος δάκρυα στο πρόσωπό του. Το ραδιόφωνο παίζει το κομμάτι «I need your lovin’», σε μια blues διασκευή. Συντετριμμένος και απόλυτα χαμένος από το χωρισμό του με την Clementine, τριγυρνά στους δρόμους, επισκέπτεται φίλους και ψάχνει το λόγο για τον οποίο η Clementine είναι εξαφανισμένη.

Βρισκόμενος στο σπίτι δυο κοινών φίλων, ο φίλος του Rob (David Ross) του δίνει μια κάρτα:

Η Clementine Kruczynski έχει διαγράψει τον Joel Barish από τη μνήμη της. Παρακαλούμε μην αναφέρετε ποτέ ξανά τη σχέση τους σε εκείνη.
Ευχαριστούμε…
Lacuna INC.

Ψάχνοντας περισσότερες πληροφορίες, ο Joel μαθαίνει ότι η Lacuna είναι μια εταιρεία, η οποία δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να διαγράφουν από τη μνήμη τους πρόσωπα, σχέσεις, αναμνήσεις, ώστε να μπορούν να προχωρούν τη ζωή τους. Τους δίνει μια ευκαιρία για μια καινούργια ζωή, σαν νεογέννητα μωρά, σαν άγραφοι πλέον χάρτες, έτοιμοι να ζήσουν ελεύθεροι από τα όποια δεσμά επώδυνων αναμνήσεων.

Ο Joel δε μπορεί να το πιστέψει. Πώς μπορείς να διαγράψεις έναν άνθρωπο; Πώς μπορείς να διαγράψεις όλα όσα έζησες με κάποιον; Πάνω από όλα, όμως, πώς μπορείς να διαγράψεις και τον ίδιο σου τον εαυτό, έναν εαυτό που γνώριζες μόνο κοντά σε αυτό το συγκεκριμένο άτομο;

Μια αντίδραση του Joel ως αντίποινα στην απόφαση της Clementine ήταν αναμενόμενη. Επιθυμεί και ο ίδιος να προχωρήσει στη διαδικασία διαγραφής της Clementine, αλλά και των αναμνήσεών του από τη σχέση του μαζί της.

Η διαδικασία διαγραφής αναμνήσεων γίνεται σταδιακά, ξεκινώντας από τις πιο πρόσφατες αναμνήσεις και φτάνοντας μέχρι τις παλαιότερες. Μέχρι το ξημέρωμα, η Clementine θα ήταν ένα άγνωστο πρόσωπο. Μόνη απόδειξη ότι υπήρξε στη ζωή του Joel θα ήταν μόνο κάποιες σκισμένες σελίδες από το ημερολόγιό του…

Πάνω από το ναρκωμένο σώμα του Joel, οι εκτελεστές της διαδικασίας κάνουν πρόποση, σηκώνοντας τα ποτήρια ψηλά και λέγοντας «Ευλογημένοι, όσοι ξεχνούν…»:

«Blessed are the forgetful, for they get better even their blunders.»
Nietzsche, «Beyond Good and Evil», 1886

Είναι πραγματικά τρομακτικό και ταυτόχρονα τραγικό, το πώς αλλάζουν τα συναισθήματα του Joel καθώς βλέπει τη σχέση του με την Clementine σε ένα γρήγορο rewind. Οι πιο πρόσφατες αναμνήσεις του φέρνουν θυμό και οργή, δε μπορεί να αντέξει την παρουσία της. Η εικόνα των δυο τους σε εστιατόριο, μοιάζει με εικόνα βαρετού ζευγαριού, που συναντάς και συχνά λυπάσαι. Όσο πάει πιο πίσω, όμως, η μνήμη του ξεθάβει πράγματα που ο ίδιος είχε απωθήσει λόγω του θυμού του.

Έρχονται εικόνες όμορφες, απογεύματα μπροστά στην τηλεόραση με φαγητό, νύχτες γεμάτες έρωτα και ειλικρίνεια, καταθέσεις ψυχής με απόλυτη κατανόηση και εμπιστοσύνη. Ο Joel αρχίζει να καταλαβαίνει το λάθος του. Δεν έπρεπε να είχε μπει ποτέ σε αυτή τη διαδικασία. Τώρα, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να φωνάξει μέσα στο βαθύ του ύπνο για το σταμάτημα της διαδικασίας. Αφού, όμως, η προσπάθειά του είναι μάταιη, αποφασίζει να κρύψει την Clementine στις πιο βαθιές και καλά θαμμένες αναμνήσεις του, ώστε να την κρατήσει ζωντανή ως ανάμνηση μέχρι το πρωί που θα ξυπνήσει.

Δυστυχώς, δεν τα καταφέρνει. Το rewind φτάνει ως το βράδυ που γνωριστήκανε πρώτη φορά. Η εικόνα της Clementine χάνεται κι ένας ψίθυρος προλαβαίνει να κρυφτεί στο ασυνείδητο του Joel: «Συνάντησέ με στο Montauk…».

Πρακτικά, οι αναμνήσεις έχουν σβηστεί. Πρόσωπα που κάποτε ζούσαν ο ένας για τον άλλον, είναι πλέον ξένοι. Σε τελική ανάλυση, όμως, η διαδικασία είναι ανεπιτυχής.

Όταν η «μοίρα» – όπως θα έλεγαν κάποιοι – και οι συγκυρίες φέρνουν ξανά τα σώματα κοντά, τότε κάθε διαδικασία διαγραφής στέκεται αδύναμη και ανήμπορη να εμποδίσει ό,τι είναι «γραφτό» να συμβεί. Έτσι, το επόμενο πρωί συναντώνται πράγματι στο Montauk, ως δύο ξένοι αυτή τη φορά. Κάτι οδήγησε και τους δύο εκεί, χωρίς να ξέρουν τι…

Όταν βλέπει κάποιος για πρώτη φορά την ταινία αυτή, σίγουρα αναρωτιέται το εξής: «Αν πράγματι υπήρχε μια τέτοια δυνατότητα, θα την εκμεταλλευόμουν ποτέ;». Σίγουρα σε καταστάσεις μεγάλες πίεσης, θυμού και άγχους, σε στιγμές συναισθηματικού αδιεξόδου, έχουμε σκεφτεί πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς το πρόσωπο που τα προκαλεί όλα αυτά. Κι όμως, στο τέλος, παραδεχόμαστε μέσα μας, πως στην πραγματικότητα τίποτα δε θα ήταν εξίσου αληθινό, αν δεν υπήρχε αυτό το πρόσωπο στη ζωή μας – ούτε καν εμείς οι ίδιοι.

Ίσως η ευκαιρία διαγραφής μιας ανάμνησης είναι ένα κρυφό και ανεκπλήρωτο όνειρο του ανθρώπου, όπως το όνειρό του να πετάξει. Νομίζουμε ότι με το να διαγράψουμε ανθρώπους και καταστάσεις, μπορούμε να ξεφύγουμε από το βάλτο μιας δύσκολης κατάστασης. Πασχίζοντας, όμως, βυθιζόμαστε ακόμα περισσότερο και βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα μεγάλο, και πάνω από εμάς, μπέρδεμα.

Το παράδειγμα του Joel και της Clementine μας δείχνει πως, όσο και να προσπαθήσεις να αλλάξεις το παρελθόν σου, αυτό πάντα θα σε καταδιώκει, σαν κάτι που χρωστάς στον εαυτό σου, σαν κάτι που χρωστάς στη «μοίρα» σου.

Η μοίρα τώρα από κοντά σου δε με παίρνει
Τίποτα δε νικάει πια το παρελθόν
Κι όλο μια άγνωστη φωνή με γυροφέρνει
Μου λέει, τα μάτια μη σηκώνεις απ’ αυτόν

Οι δυο αυτοί άνθρωποι προσπάθησαν να ξεφύγουν από τη μοίρα που τους έφερε κοντά. Όμως, κάτι μέσα τους δεν τους άφηνε να ξεμακρύνουν για πολύ…

Αυτός ο άνθρωπος θα σε καταδιώκει
Σαν ενοχή που δεν ξεπλήρωσες ποτέ
Κι αν στην επόμενη ζωή του πεις το όχι
Πάλι μπροστά σου θα τον βρεις, θέλεις, δε θες

Φυσικά, αυτό δεν ισχύει μόνο στην ταινία αυτή. Καταστάσεις παρόμοιες μπορούμε να συναντήσουμε και στη δική μας ζωή, ο καθένας με βάση τις προσωπικές του εμπειρίες και τις εκάστοτε παραλλαγές των περιστάσεων. Όλοι κάποια στιγμή νιώθουμε πως εμμένουμε σε μια κατάσταση αδιέξοδη, χωρίς λόγο, μόνο γιατί κάτι μέσα μας μάς ψιθυρίζει πως αξίζει να παλέψουμε γι’ αυτό, ίσως γιατί το χρωστάμε σε μια «προηγούμενη ζωή» …

Ψυχές και σώματα
Στο χρόνο γυρνάνε
Αλλάζουν ονόματα
Και πάλι απ’ την αρχή

Οι στίχοι ανήκουν φυσικά στη Χαρούλα Αλεξίου, σε ένα κομμάτι που μας χάρισε με την «Οδό Νεφέλης 88» το 1995, έναν εξαιρετικό δίσκο, που ξεχώρισε μεταξύ άλλων, σε στίχους και μουσική της ίδιας…

———-