Ακορντεόν: το όργανο που έδωσε πνοή στο τάγκο και όχι μόνο…

Γράφει ο Παύλος Ζέρβας

Το ακορντεόν είναι ένα “αερόφωνο πληκτροφόρο” όργανο, γνωστό για τον χαρακτηριστικό ήχο του και την ευελιξία του, καθώς μπορεί να αποδώσει το ιδιαίτερο ηχόχρωμά του σε πολλά μουσικά στυλ. Η ιστορία του ξεκινάει τον 19ο αιώνα, και γρήγορα έγινε δημοφιλές σε πολλές χώρες για την ικανότητά του να παράγει πλούσιους, μελωδικούς ήχους.

Συνδέθηκε άρρηκτα με το ρεπερτόριο του ταγκό, αλλά έδωσε πνοή σε πολλά ακόμη μουσικά είδη…

Ιστορία του Ακορντεόν

Το ακορντεόν εφευρέθηκε στη Γερμανία το 1822 από τον Friedrich Buschmann, αλλά το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ανήκει στον Cyrill Demian (1829). Οι κατασκευές και βελτιώσεις του επόμενου αιώνα το έκαναν ένα από τα πιο δημοφιλή όργανα στην Ευρώπη και τη Νότια Αμερική. Η ευκολία του στη μεταφορά και η πληθώρα των ήχων του, το έκαναν ιδανικό για μουσικές όπως το βαλς, το ταγκό, τα παραδοσιακά βαλκανικά κομμάτια, ακόμα και την κλασική μουσική.

Έχει σχήμα κουτιού και αποτελείται από δύο πληκτρολόγια και μια αεροπαραγωγό φυσούνα που συμπιέζεται και επεκτείνεται από τον εκτελεστή. Ο ήχος παράγεται με τη δόνηση μεταλλικών ελασμάτων στο εσωτερικό του, που πάλλονται με τη ροή του αέρα.

Το ακορντεόν παίζεται με το χειρισμό δύο βασικών στοιχείων: του μπράτσου και των πλήκτρων (ή κουμπιών), ενώ ο ήχος παράγεται από τον αέρα που εισέρχεται και εξέρχεται μέσω του πιεζομετρικού συστήματος όταν το όργανο ανοιγοκλείνει.

Ακολουθούν τα βασικά βήματα για το παίξιμο του ακορντεόν:

1. Θέση του ακορντεόν:
   • Το ακορντεόν τοποθετείται στον κορμό του μουσικού, με το αριστερό χέρι να πιέζει το μπράτσο του ακορντεόν (το οποίο συνήθως έχει κουμπιά) και το δεξί χέρι να πιέζει τα πλήκτρα (ή κουμπιά σε ορισμένα μοντέλα).
   • Το όργανο τοποθετείται με το στόμιο κοντά στο σώμα και το μπράτσο πρέπει να είναι ελαφρώς τεντωμένο, με τον αέρα να κυκλοφορεί με την κίνηση.
2. Ανοιγοκλείσιμο (πιέζοντας και τραβώντας):
   • Η βασική τεχνική είναι το άνοιγμα και το κλείσιμο του οργάνου με τα δύο χέρια, πιέζοντας το μπράτσο και τραβώντας το, επιτρέποντας στον αέρα να ρέει μέσα και έξω από το όργανο.
   • Το κλείσιμο του οργάνου αυξάνει την πίεση του αέρα και τον ήχο, ενώ το άνοιγμα μειώνει την πίεση και δημιουργεί ηχητική διαφοροποίηση.
3. Χρήση των πλήκτρων/κουμπιών:
   • Στο δεξί χέρι, παίζονται τα πλήκτρα που συνήθως είναι σαν πλήκτρα πιάνου ή κουμπιά (ανάλογα με το μοντέλο του ακορντεόν).
   • Στο αριστερό χέρι, τα κουμπιά χρησιμοποιούνται για να παράγουν τις συνοδευτικές συγχορδίες, καθώς και τις χαμηλές νότες.
4. Διαχείριση του αέρα:
   • Ο χειριστής του ακορντεόν πρέπει να διαχειρίζεται τη ροή του αέρα, ρυθμίζοντας το άνοιγμα και το κλείσιμο του μπράτσου για να πετύχει την επιθυμητή ένταση και διάρκεια των ήχων.

Ακορντεόν και Τάγκο

Το ακορντεόν, γνωστό και ως “bandoneón” στην περίπτωση του τάγκο, είναι το πιο αναγνωρίσιμο και χαρακτηριστικό όργανο για το συγκεκριμένο είδος μουσικής. Αν και το ακορντεόν προέρχεται από την Ευρώπη (αρχικά από τη Γερμανία), το bandoneón, μία παραλλαγή του ακορντεόν, εισήχθη στην Αργεντινή στα τέλη του 19ου αιώνα και έγινε το πιο χαρακτηριστικό όργανο για το τάγκο. Το ακορντεόν (ή το bandoneón) προσφέρει έναν χαρακτηριστικό, πλούσιο ήχο, γεμάτο ένταση και συναισθηματική φόρτιση, που ταιριάζει απόλυτα με το δραματικό και συναισθηματικό χαρακτήρα του τάγκο. Χρησιμοποιείται τόσο για τη δημιουργία αρμονικών συνοδειών (παίζοντας συγχορδίες) όσο και για να αναλαμβάνει μελωδικές γραμμές και σολιστικά μέρη.

Η σύνδεση του ακορντεόν με το τάγκο είναι θεμελιώδης, καθώς το όργανο αυτό, ιδιαίτερα το bandoneón, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του ήχου και της ατμόσφαιρας του τάγκο.

Σημαντικοί Ακορντεονίστες

• Astor Piazzolla – Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες και ακορντεονίστες του ταγκό. Ο Piazzolla ανέπτυξε το “nuevo tango,” έναν συνδυασμό ταγκό με στοιχεία τζαζ και κλασικής μουσικής, χρησιμοποιώντας το μπαντονεόν (συγγενές του ακορντεόν).

• Richard Galliano – Ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους ακορντεονίστες, ο Galliano αναγνωρίζεται για την ενορχήστρωση του ακορντεόν στη τζαζ και τη γαλλική μουσική παράδοση, εμπνέοντας τον όρο “new musette.”

• Armand Lassagne – Ένας διάσημος Γάλλος ακορντεονίστας που έφερε στο προσκήνιο την παραδοσιακή μουσική της Γαλλίας και βοήθησε στη διάδοση του ακορντεόν στην ευρωπαϊκή μουσική σκηνή.

• Petar Ralchev – Βούλγαρος ακορντεονίστας, γνωστός για τη συμβολή του στη βαλκανική και τσιγγάνικη μουσική.

• Art Van Damme – Αμερικανός ακορντεονίστας που έφερε το ακορντεόν στην τζαζ. Θεωρείται πρωτοπόρος για το πως συνδύασε τζαζ αρμονίες και αυτοσχεδιασμούς στο ακορντεόν.

• Yuri Medianik – Ρώσος ακορντεονίστας και βιρτουόζος, με συνδυασμούς κλασικής και παραδοσιακής ρωσικής μουσικής στο ακορντεόν.

Έλληνες ακορντεονίστες

• Ηρακλής Βαβάτσικας: Ένας από τους πιο καταξιωμένους Έλληνες ακορντεονίστες και συνθέτες, μια προσωπικότητα που έχει αφήσει το στίγμα του στην ελληνική μουσική σκηνή, προάγοντας το ακορντεόν…

• Ζωή Τηγανούρια: Μία από τις πιο γνωστές και ταλαντούχες Ελληνίδες ακορντεονίστες, η οποία έχει κερδίσει διεθνή αναγνώριση για την τεχνική της και το μοναδικό της μουσικό στυλ… Η μουσική της εκτείνεται σε ποικίλα είδη, από έντεχνη και παραδοσιακή μουσική έως πιο σύγχρονα ρεύματα όπως η τζαζ…

• Χρήστος Ζερμπίνος: Ένας από τους πιο γνωστούς και ταλαντούχους Έλληνες ακορντεονίστες και μουσικούς, με έντονη παρουσία στη σύγχρονη ελληνική και διεθνή μουσική σκηνή. Ειδικεύεται στο ακορντεόν και έχει καταφέρει να αναδείξει το όργανο σε ποικίλα μουσικά είδη, από την κλασική και έντεχνη μουσική μέχρι τη σύγχρονη και παραδοσιακή.

• Τάσος Αθανασιάς: Καταξιωμένος Έλληνας ακορντεονίστας και συνθέτης, γνωστός για το ταλέντο του και την εξαιρετική του τεχνική στο ακορντεόν.

• Θάνος Σταυρίδης: Κινείται στο χώρο της βαλκανικής / world και τζαζ μουσικής σκηνής, δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στον αυτοσχεδιασμό.

Ρόλος του Ακορντεόν στη Σύγχρονη Μουσική

Το ακορντεόν εξακολουθεί να εμπνέει πολλούς μουσικούς, και νέοι συνθέτες συχνά πειραματίζονται με τον ήχο του. Έχει επανέλθει σε διάφορα είδη μουσικής, από την ποπ μέχρι τη ροκ, και συνεχίζει να κατέχει σημαντική θέση στην παραδοσιακή μουσική σκηνή σε όλο τον κόσμο. Η ευελιξία του και η ικανότητά του να παράγει τόσο μελωδικούς όσο και ρυθμικούς ήχους το κάνουν ένα μοναδικό μουσικό όργανο με διαχρονική γοητεία.