Γράφει ο Παύλος Ζέρβας
Η γιορτινή περίοδος δεν θα ήταν ίδια χωρίς τη μουσική που συνοδεύει τα Χριστούγεννα. Τα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια είναι γεμάτα συναισθήματα, παράδοση και χαρά, φέρνοντας τη μαγεία της εποχής στις καρδιές μας. Ας ταξιδέψουμε μέσα από την ιστορία, τις διαχρονικές μελωδίες και τις αξέχαστες ερμηνείες…
Τα πρώτα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια εμφανίστηκαν τον Μεσαίωνα, με ύμνους όπως το “Veni Veni Emmanuel” (12ος αιώνας). Στην Αναγέννηση, οι παραδοσιακές μελωδίες όπως το “The Coventry Carol” έγιναν πιο δημοφιλείς. Στις αρχές του 19ου αιώνα, τραγούδια όπως το “Silent Night” (1818) και το “O Holy Night” (1847) καθιερώθηκαν ως κλασικά.
Το “Silent Night“ (“Stille Nacht, heilige Nacht”) είναι ίσως το πιο διάσημο Χριστουγεννιάτικο τραγούδι παγκοσμίως. Η ιστορία του είναι τόσο όμορφη όσο και η ίδια η μελωδία του.
Το τραγούδι γεννήθηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1818, στο μικρό χωριό Oberndorf της Αυστρίας. Ο στίχος γράφτηκε από τον ιερέα Joseph Mohr το 1816, ενώ η μελωδία συντέθηκε δύο χρόνια αργότερα από τον Franz Xaver Gruber, δάσκαλο και εκκλησιαστικό οργανίστα.
Σύμφωνα με την παράδοση, το εκκλησιαστικό όργανο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου είχε υποστεί ζημιές από πλημμύρες. Έτσι, ο Gruber έγραψε μια απλή μελωδία που μπορούσε να παιχτεί με κιθάρα, και οι δυο τους παρουσίασαν το τραγούδι μαζί για πρώτη φορά στη λειτουργία των Χριστουγέννων.
Το “Silent Night” ξεπέρασε τα όρια του χωριού Oberndorf χάρη στους οργανοποιούς Karl Mauracher και την οικογένεια Strasser, που ήταν πλανόδιοι έμποροι και τραγουδούσαν το τραγούδι στις περιοδείες τους. Μέχρι το 1830, είχε γίνει γνωστό σε όλη την Ευρώπη. Το 1839, το τραγούδι παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη από το οικογενειακό συγκρότημα Rainer, που το ερμήνευσε στα γερμανικά.
Το 1914, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το “Silent Night” έπαιξε συμβολικό ρόλο στην “Ανακωχή των Χριστουγέννων”. Στρατιώτες από αντίπαλες πλευρές άρχισαν να τραγουδούν το τραγούδι στα χαρακώματα, δημιουργώντας μια σύντομη ειρηνική ατμόσφαιρα εν μέσω της σύγκρουσης!
Έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 300 γλώσσες και διαλέκτους, καθιστώντας το ένα από τα πιο πολυτραγουδισμένα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια όλων των εποχών. Οι στίχοι του μεταφέρουν ένα μήνυμα ειρήνης, ηρεμίας και θρησκευτικής ευλάβειας που αγγίζει ανθρώπους κάθε ηλικίας και πολιτισμού.
Η ελληνική απόδοση του τραγουδιού έγινε σταδιακά. Συνήθως τα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια που έφταναν από την Ευρώπη αρχικά τραγουδιούνταν στα πρωτότυπα, ενώ αργότερα προσαρμόζονταν στα ελληνικά. Η Ελληνική εκδοχή έχει τίτλο «Άγια Νύχτα», με στίχους που αποδίδουν το πνεύμα του πρωτότυπου. Η προσαρμογή έγινε πιθανότατα στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η επιρροή της δυτικής κλασικής μουσικής άρχισε να γίνεται αισθητή στην Ελλάδα.
Το “White Christmas“ είναι ένα από τα πιο διαχρονικά και αγαπημένα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια, με μια συναρπαστική ιστορία που συνδυάζει τη νοσταλγία, τη μαγεία των Χριστουγέννων και τη μουσική ιδιοφυΐα του Irving Berlin.
Το τραγούδι γράφτηκε από τον συνθέτη Irving Berlin το 1940. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Berlin το έγραψε κατά τη διάρκεια μιας ζεστής καλοκαιρινής ημέρας στην Καλιφόρνια, εμπνευσμένος από τη νοσταλγία του για τις χιονισμένες γιορτές της παιδικής του ηλικίας στη Νέα Υόρκη. Λέγεται μάλιστα ότι, όταν παρουσίασε το κομμάτι στον γραμματέα του, είπε:
“Μόλις έγραψα το καλύτερο τραγούδι που έχω γράψει ποτέ… στην πραγματικότητα, μόλις έγραψα το καλύτερο τραγούδι που έχει γραφτεί ποτέ!”
Το “White Christmas” παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο ραδιοφωνικό πρόγραμμα του Bing Crosby στις 25 Δεκεμβρίου 1941, αλλά έγινε ευρέως γνωστό το 1942, όταν συμπεριλήφθηκε στο soundtrack της ταινίας “Holiday Inn”. Ο Bing Crosby ήταν αυτός που το ερμήνευσε, και η μελωδική, νοσταλγική φωνή του συνέβαλε στο να γίνει παγκόσμιο φαινόμενο.
Το τραγούδι κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού το 1943 για την ταινία “Holiday Inn”, και η ηχογράφηση του Crosby έγινε το πιο εμπορικά επιτυχημένο single όλων των εποχών, με πωλήσεις πάνω από 50 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως!
Οι στίχοι του τραγουδιού είναι λιτοί αλλά γεμάτοι εικόνες που ξυπνούν αναμνήσεις και συναισθήματα:
“I’m dreaming of a white Christmas,
Just like the ones I used to know…”
Οι πρώτες επαφές του ελληνικού κοινού με το “White Christmas” έγιναν πιθανότατα στα αγγλικά, όπως ακριβώς κυκλοφορούσε διεθνώς. Ωστόσο, καθώς το τραγούδι έγινε δημοφιλές, ξεκίνησαν και προσπάθειες μετάφρασής του στα ελληνικά. Ο ελληνικός του τίτλος είναι “Λευκά Χριστούγεννα” και έχει τραγουδηθεί από πλήθος ελλήνων καλλιτεχνών. Προσωπικά μου άρεσε πολύ η εκτέλεση της Αλέξιας, που είχε έναν μοντέρνο και πολύ ευχάριστο τόνο:
Το “Feliz Navidad“ είναι ένα από τα πιο δημοφιλή και αγαπημένα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια στον κόσμο, με έντονη λατινοαμερικάνικη επιρροή και μια εύθυμη μελωδία που το καθιστά αναγνωρίσιμο και αγαπητό σε πολλές χώρες.
Γράφτηκε το 1970 από τον διάσημο Πουερτορικανό τραγουδιστή και συνθέτη José Feliciano. Το τραγούδι δημιουργήθηκε σε μια περίοδο που ο Feliciano ήθελε να δημιουργήσει ένα Χριστουγεννιάτικο τραγούδι που να συνδυάζει τη χαρούμενη ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων με τη μουσική παράδοση της Λατινικής Αμερικής.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του τραγουδιού είναι ότι συνδυάζει τη χρήση δύο γλωσσών: τα ισπανικά και τα αγγλικά. Ο Feliciano χρησιμοποίησε την ισπανική φράση “Feliz Navidad” (που σημαίνει “Χαρούμενα Χριστούγεννα”) και την αγγλική φράση “I wanna wish you a Merry Christmas” για να δημιουργήσει ένα τραγούδι που απευθύνεται σε διεθνές κοινό.
Κυκλοφόρησε το 1970 και ανήκει στο άλμπουμ του Feliciano με τον ίδιο τίτλο. Παρά το γεγονός ότι η αρχική του επιτυχία δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο άλλων Χριστουγεννιάτικων τραγουδιών, το “Feliz Navidad” σύντομα κέρδισε τη δημοτικότητα του κοινού και άρχισε να ακούγεται σε ραδιοφωνικούς σταθμούς και σε Χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο.
Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες της Ευρώπης, βίωσε την εξάπλωση της λατινοαμερικανικής μουσικής και κουλτούρας. Ταυτόχρονα με την εμφάνιση της salsa και άλλων μουσικών ρευμάτων από τη Λατινική Αμερική, το “Feliz Navidad” κατέληξε να είναι ένα δημοφιλές τραγούδι στις Χριστουγεννιάτικες γιορτές, και η Ελλάδα δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Με την ανάπτυξη της τηλεόρασης και των ραδιοφωνικών εκπομπών κατά τη δεκαετία του ’80, το “Feliz Navidad” ακούστηκε σε πολλές ελληνικές εκπομπές και έγινε σύμβολο των Χριστουγέννων.
Το “O Tannenbaum“ γράφτηκε τον 19ο αιώνα (1824) από τον Γερμανό συνθέτη Ernst Anschütz, με τους στίχους του να εκφράζουν την εκτίμηση και τον θαυμασμό για το έλατο, το οποίο παραμένει πράσινο καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, σύμβολο της σταθερότητας και της αιώνιας φύσης. Αν και αρχικά δεν είχε συνδεθεί με τα Χριστούγεννα, αργότερα έγινε ευρέως δημοφιλές ως χριστουγεννιάτικο τραγούδι. Το έλατο έγινε σύμβολο των Χριστουγέννων, καθώς τα σπίτια συνηθίζονταν να στολίζονται με έλατα και άλλα φυτά κατά την εορταστική περίοδο.
Το τραγούδι έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχει διασκευαστεί για διάφορα είδη μουσικής. Στην Ελλάδα, είναι γνωστό ως “Ω, έλατο“ και είναι αγαπημένο στις Χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις.
Το 1940 από την Αμερικανίδα συνθέτρια και δασκάλα μουσικής Katherine Kennicott Davis το “The Little Drummer Boy”. Η μελωδία βασίζεται στο παραδοσιακό τσεχικό τραγούδι, το Tluče bubeníček. Η Davis, γνωστή για τη σύνθεση έργων για ερασιτεχνικές χορωδίες, δημιούργησε το τραγούδι με σκοπό να το αποδώσουν χορωδίες κοριτσιών, με τη μελωδία να εκτελείται από σοπράνο και συνοδεία πιάνου.
Η πρώτη ηχογράφηση του τραγουδιού πραγματοποιήθηκε το 1951 από την οικογένεια Φον Τραπ, γνωστή από την ταινία Η Μελωδία της Ευτυχίας. Ωστόσο, η εκδοχή που το καθιέρωσε παγκοσμίως ήταν αυτή του Χάρι Σιμεόνε το 1958, με τίτλο The Little Drummer Boy. Από τότε, το τραγούδι έχει ηχογραφηθεί από πολλούς καλλιτέχνες και έχει γίνει αγαπημένο χριστουγεννιάτικο κομμάτι.
Οι στίχοι του τραγουδιού αφηγούνται την ιστορία ενός φτωχού αγοριού που, μη έχοντας άλλο δώρο να προσφέρει στον νεογέννητο Χριστό, παίζει το τύμπανό του για να τον τιμήσει. Η απλότητα και η συναισθηματική φόρτιση του τραγουδιού το έχουν καταστήσει διαχρονικό και αγαπητό σε πολλές γενιές.
Στην Ελλάδα μεταφράστηκε ως “Ο μικρός τυμπανιστής” και έχει ερμηνευθεί από πλήθος καλλιτεχνών, καθιστώντας το αγαπημένο τραγούδι και στη γλώσσα μας:
Το τραγούδι “Santa Claus Is Coming to Town“ είναι ένα από τα πιο δημοφιλή χριστουγεννιάτικα τραγούδια και έχει γίνει σύμβολο των γιορτών σε πολλές χώρες. Γράφτηκε το 1934 από τον J. Fred Coots (μουσική) και τον Haven Gillespie (στίχοι), και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά από τον Eddie Cantor το ίδιο έτος.
Το τραγούδι γράφτηκε για να είναι μέρος μιας ραδιοφωνικής εκπομπής και έγινε αμέσως επιτυχία όταν ο Eddie Cantor το παρουσίασε. Από τότε, “Santa Claus Is Coming to Town” έχει γίνει από τα πιο εμβληματικά τραγούδια για τα Χριστούγεννα, με πολλές επανεκτελέσεις και παραλλαγές από διάφορους καλλιτέχνες.
Η εκδοχή του στα ελληνικά, φέρει τον τίτλο “Ο Άη Βασίλης πάλι θα ‘ρθει“…
Ένα από τα πιο αγαπημένα χριστουγεννιάτικα κομμάτια είναι και το “Sleigh Ride“. Το τραγούδι δημιουργήθηκε το 1948 από τον Leroy Anderson, έναν διάσημο Αμερικανό συνθέτη και μαέστρο, που ήταν γνωστός για τις έργα του στην κλασική μουσική και την ελαφριά μουσική. Το “Sleigh Ride” ήταν μέρος ενός συνόλου έργων που έγραψε για τη Boston Pops Orchestra, και αρχικά κυκλοφόρησε ως instrumental κομμάτι. Η μελωδία του εμπνέεται από την αίσθηση του χειμώνα και την εικόνα ενός “ιπποκάματου” (sleigh) που τρέχει μέσα από το χιονισμένο τοπίο.
Οι στίχοι προστέθηκαν το 1950 από τον Mitchell Parish, έναν Αμερικανό στιχουργό που είχε συνεργαστεί με πολλούς διάσημους συνθέτες. Η εκδοχή με στίχους είναι εκείνη που έχουμε συνηθίσει να ακούμε τα τελευταία χρόνια και που περιγράφει μια ευχάριστη βόλτα με έλκηθρο (“sleigh ride”) μέσα σε ένα χιονισμένο τοπίο.
Το τραγούδι “Let It Snow! Let It Snow! Let It Snow!“ είναι ένα από τα πιο αγαπημένα και διαχρονικά χριστουγεννιάτικα κομμάτια, που έχει γίνει συνώνυμο με την εορταστική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων, αν και δεν αναφέρεται άμεσα στα Χριστούγεννα.
Γράφτηκε το 1945 από τον Sammy Cahn (στίχοι) και τον Jule Styne (μουσική). Το τραγούδι δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού στο Χόλιγουντ, όταν οι δύο συνθέτες βρίσκονταν σε ένα στούντιο και αναζητούσαν τρόπο να γράψουν ένα τραγούδι που θα ακουγόταν σαν χειμερινή μελωδία, αν και δεν ήθελαν να το κάνουν απαραιτήτως χριστουγεννιάτικο. Η έμπνευση ήρθε από την επιθυμία τους να δημιουργήσουν ένα τραγούδι που να προσδίδει την αίσθηση του χειμώνα, των χιονιών και της θαλπωρής του σπιτιού.
Αξιοσημείωτο είναι ότι παρά το γεγονός πως το τραγούδι δεν αναφέρει άμεσα τα Χριστούγεννα, έγινε ένα από τα πιο συνδεδεμένα με τις εορτές λόγω της ατμόσφαιρας που δημιουργεί με τη ζεστασιά και την ευχάριστη διάθεση του χειμώνα.
Το τραγούδι “Do You Hear What I Hear?” γράφτηκε το 1962 από τον Noël Regney (στίχοι) και την Gloria Shayne Baker (μουσική). Η ιστορία πίσω από τη δημιουργία του τραγουδιού είναι ενδιαφέρουσα και συνδέεται με τα γεγονότα της εποχής, καθώς γράφτηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και της Κρίσης των Πυραύλων στην Κούβα το 1962. Το τραγούδι εκφράζει την ελπίδα για ειρήνη και ενότητα σε έναν κόσμο γεμάτο ένταση και συγκρούσεις, ενώ η ευχή για ειρήνη είναι κεντρική στο μήνυμά του.
Το τραγούδι διηγείται την ιστορία της γέννησης του Χριστού μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, που ρωτά: “Do you hear what I hear?” (“Ακούς αυτό που ακούω;”). Οι στίχοι περιγράφουν τη σκηνή της Γέννησης και της ειρηνικής ατμόσφαιρας γύρω από το Θείο Βρέφος. Καθώς η ιστορία εξελίσσεται, η έννοια της ειρήνης και της αγάπης καθίσταται κεντρική, και το τραγούδι καταλήγει σε έναν ισχυρό μήνυμα ενότητας, ειρηνικής συνύπαρξης και καλής θέλησης για όλο τον κόσμο.
Πιο δημοφιλής ερμηνεία εκείνη του Bing Crosby το 1963, η οποία έγινε μεγάλη επιτυχία και θεωρείται κλασική.
Το “Silver Bells“ γράφτηκε το 1950 από τους Jay Livingston και Ray Evans, δύο διάσημους Αμερικανούς συνθέτες και στιχουργούς. Το τραγούδι κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1951 και σύντομα έγινε δημοφιλές σε όλο τον κόσμο. Το τραγούδι περιγράφει τη χαρούμενη ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων στις μεγαλουπόλεις, με την ηχητική εικόνα των ασημένιων κουδουνιών (silver bells) που χτυπούν στους δρόμους της πόλης.
Το “Jingle Bells“ γράφτηκε το 1857 από τον James Lord Pierpont, έναν Αμερικανό συνθέτη και στιχουργό. Αρχικά, το τραγούδι είχε τον τίτλο “One Horse Open Sleigh” και είχε σκοπό να απεικονίσει τη χαρά και την ενέργεια του χειμώνα, όπως ζούσαν στις ΗΠΑ κατά τον 19ο αιώνα.
Ο Pierpont έγραψε το τραγούδι στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης και το παρουσίασε για πρώτη φορά στην εκκλησία Unitarian Church του Medford. Παρόλο που το τραγούδι δεν γράφτηκε αρχικά για τα Χριστούγεννα, έγινε πολύ δημοφιλές κατά τη διάρκεια των εορτών λόγω του ρυθμού του και της χαρούμενης διάθεσης που προκαλούσε στους ακροατές.
Περιγράφει μια χαρούμενη, κρύα, χειμερινή μέρα, όταν οι άνθρωποι καβαλούν σε έλκηθρα (sleigh) και απολαμβάνουν τη χαρά του χειμωνιάτικου τοπίου, συνοδευόμενοι από τον ήχο των κουδουνιών (jingles) που συνήθως τοποθετούνται στα έλκηθρα ή τα άλογα για να ακούγεται ο ήχος τους καθώς κινούνται.
Παρόλο που το τραγούδι γράφτηκε το 1857, η δημοτικότητα του “Jingle Bells” συνεχώς αυξανόταν, και σε πολλές περιπτώσεις συνδέθηκε άρρηκτα με τα Χριστούγεννα
Στη χώρα μας ακούστηκε πολύ και απέκτησε και ελληνικούς στίχους, “Τρίγωνα κάλαντα”. Είναι ένα από τα πιο πολυτραγουδισμένα κομμάτια την περίοδο των Χριστουγέννων.
“Χιόνια στο καμπαναριό“. Ένα ελληνικό Χριστουγεννιάτικο τραγούδι που γράφτηκε από έναν …γιατρό, τον Στέλιο Σπεράντσα, γεννημένο το 1888 στη Σμύρνη, ο οποίος είχε δύο ειδικότητες, ακτινολόγου και οδοντίατρου, αλλά είχε μεγάλη αγάπη στη λογοτεχνία. Η μουσική ανήκει στον Ευάγγελο Καραηλία.
Ένα ακόμη ελληνικό Χριστουγεννιάτικο τραγούδι, που ίσως σε πολλούς δεν είναι γνωστό, αλλά είναι πολύ όμορφο και αξίζει να αναφερθεί σε αυτό το αφιέρωμα, είναι το “Εγεννήθη σε μιά φάτνη“. Πρόκειται για σύνθεση του Γιάννη Πετρίτση (ο ίδιος έχει γράψει και τους στίχους) και το ερμηνεύουν οι Robert Williams, Ελπίδα, Μπέσσυ Αργυράκη, Λία Βίσση, Γιώργος Πολυχρονιάδης και Γιάννης Πετρίτσης.
Κάλαντα Χριστουγέννων
Τα Κάλαντα Χριστουγέννων είναι παραδοσιακά τραγούδια που ψάλλονται κυρίως την παραμονή των Χριστουγέννων και σε άλλες εορτές της χριστιανικής παράδοσης, όπως τα Κάλαντα Πρωτοχρονιάς και τα Κάλαντα Θεοφανείων. Αποτελούν μια παλιά παράδοση που συνδέεται με τις γιορτές των Χριστουγέννων και έχουν μακρά ιστορία στην Ελλάδα και άλλες χώρες του κόσμου.
Η λέξη “κάλαντα” προέρχεται από τη λατινική λέξη “calendae”, η οποία σημαίνει την πρώτη μέρα του μήνα και σχετίζεται με τις γιορτές που γίνονταν για να υποδεχθούν την αρχή κάθε μήνα στην αρχαία Ρώμη. Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού, τα Κάλαντα απέκτησαν τη χριστιανική τους διάσταση και συνδέθηκαν με τις εορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων.
Τα Κάλαντα Χριστουγέννων στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, έχουν ως σκοπό να προαναγγείλουν την άφιξη του Χριστού και να ευχηθούν ειρήνη, χαρά και ευημερία στους ανθρώπους. Οι στίχοι τους αναφέρονται στη Γέννηση του Χριστού και στις χριστιανικές παραδόσεις. Τις παραμονές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων, παιδιά κυκλοφορούν από σπίτι σε σπίτι, συνήθως με τη συνοδεία μουσικών οργάνων (όπως τρίγωνο, φυσαρμόνικα, ακόμα και κιθάρα) ψάλλοντας τα Κάλαντα και ζητώντας λιγοστά χρήματα ή γλυκίσματα ως ανταμοιβή.
Τα Κάλαντα Χριστουγέννων στην Ελλάδα έχουν διάφορες τοπικές παραλλαγές.