Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Έστρωσε, εδέχθη η θάλασσα άντρες ριψοκινδύνους,
κι εδέχθηκε στα βάθη της τον ουρανό κι εκείνους
Κι όπου η βουλή τους συφορά, κι όπου το πόδι χάρος
Η δύναμή σου πέλαγο κι η θέλησή μου βράχος
Στην ιστορία του Νεότερου Ελληνισμού έχουν καταγραφεί πάμπολλες αξιομνημόνευτες πράξεις κατά τη διάρκεια σπουδαίων περιστάσεων και γεγονότων. Ωστόσο η ηρωική Έξοδος των ένοπλων υπερασπιστών καθώς και των άμαχων κατοίκων της πόλης του Μεσολογγίου τη νύχτα της 10ης προς 11 Απριλίου 1826 είναι αναμφιλέκτως μια από τις πλέον ξεχωριστές και σημαντικές. Κατά την Επανάσταση του 1821 πολλές ήταν οι πόλεις και οι ευρύτερες περιοχές που συνέδεσαν το όνομά τους με καθοριστικές μάχες. Καμία όμως πόλη δεν έχει συνδεθεί με τον Αγώνα όσο το Μεσολόγγι το οποίο έλαβε το 1937 τον τίτλο της Ιερής Πόλης.
Το 1825 ξεκίνησε από πολυάριθμα στρατεύματα Τούρκων και Αιγυπτίων η πολιορκία του Μεσολογγίου. Ο αποκλεισμός της πόλης από τροφοδοσία έφερε τους πολεμιστές και τους κατοίκους απέναντι στο χειρότερο και πιο ύπουλο εχθρό, την πείνα. Κι αν οι Μεσολογγίτες αγωνίζονταν γενναία, όταν ορθώθηκε απέναντί τους το τέρας του λιμού δεν είχαν πολλές επιλογές αφού ή θα έμεναν στην πόλη για να πεθάνουν από την ασιτία ή θα επέλεγαν μια ηρωική κίνηση που τελικά έπραξαν. Έτσι, τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826 εξήλθαν μαζικά από την πόλη αντιμετωπίζοντας τα εχθρικά πυρά. Κατά συνέπεια, το θάρρος, η αγωνιστικότητα, η αυταπάρνηση καθώς και η αφοσίωση στο ύψιστο ιδανικό της Ελευθερίας οδήγησαν τους πολιορκημένους σε μια κίνηση που είναι από τις πλέον ξακουστές και εξυμνημένες, όχι μόνο στην Ελληνική αλλά και στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία.
Με την πτώση του Μεσολογγίου η Επανάσταση είχε δεχθεί ένα ακόμα βαρύ πλήγμα. Ουσιαστικά είχε σχεδόν κατασταλεί. Άλλωστε εκείνη την περίοδο μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος στο Ελληνικό στρατόπεδο με ολέθριες συνέπειες. Ωστόσο, η θυσία των αγωνιστών δεν πήγε χαμένη αφού αναθέρμανε το φιλελληνικό ρεύμα στην Ευρώπη και βοήθησε στη διάσωση της παραπαίουσας Επανάστασης οδηγώντας τις Μεγάλες Δυνάμεις να επισπεύσουν τις κινήσεις τους για επίλυση του Ελληνικού ζητήματος.
Ο Εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός (1798-1857), πάντοτε ενδιαφερόταν για την εξέγερση του υπόδουλου Γένους και, επομένως, ο τιτάνιος αγώνας για την Ανεξαρτησία δεν θα μπορούσε να τον αφήσει αδιάφορο. Μετά λοιπόν τον ‘Υμνο εις την Ελευθερία, προχώρησε και σε άλλα έργα σχετικά με τον Αγώνα όπως Ποίημα λυρικό εις το θάνατο του Λόρδου Μπάιρον, Εις Μάρκο Μπότσαρη, Η καταστροφή των Ψαρών, κ.ά. Συνεπώς θα ήταν αδύνατο να μην ασχοληθεί με ένα τέτοιας σημασίας γεγονός όπως ήταν η Έξοδος του Μεσολογγίου και ξεκίνησε να συγγράφει ένα έργο που κατέχει περίοπτη θέση στην Ελληνική Λογοτεχνία. Ο τίτλος του: Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι. Το έργο ως γνωστόν δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και εκδόθηκε από τον Ιάκωβο Πολυλά μετά το θάνατο του Σολωμού. Σημειωτέον ότι δεν είναι ένα ενιαίο ποίημα αλλά αποτελείται από τρία Σχεδιάσματα.
Στο Σχεδίασμα Α’ ο μεγάλος ποιητής περιγράφει μεταξύ άλλων θέματα όπως: την πείνα και την εξάντληση των πολιορκημένων, το ασθενικό σάλπισμα του Μεσολογγίου και το δυνατό του αντιπάλου, την έναστρη νύχτα της Εξόδου. Προς το τέλος του σχεδιάσματος προοικονομεί την πτώση του Μεσολογγίου παρουσιάζοντας την εικόνα στην οποία ένας Άραβας περνά το μήνα Μάιο (δηλαδή μετά την πτώση της πόλης) δίπλα από τον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη και του Λόρδου Μπάιρον.
Στο Σχεδίασμα Β’ το έργο αποκτά βαθύτερο φιλοσοφικό περιεχόμενο και τονίζεται η ελεύθερη θέληση του ανθρώπου. Με αυτήν μπορούν να αντιμετωπιστούν επιτυχώς οι πολλαπλοί κίνδυνοι, οι στερήσεις καθώς και οι εσωτερικές αδυναμίες. Με την αδάμαστη θέληση οι πολιορκημένοι κάνουν την υπέρβαση και, επομένως, γίνονται «Ελεύθεροι». Όσον αφορά τα αφηγηματικά θέματα γίνεται περιγραφή παρόμοιων καταστάσεων με το Σχεδίασμα Α’. Επιπλέον, παρουσιάζεται ότι έχει αποφασιστεί η Έξοδος με τον ιερέα να προβλέπει πως κανείς δεν πρόκειται να επιβιώσει και την Μητέρα Ελλάδα να παρακολουθεί τη σκέψη των παιδιών της.
Στο Σχεδίασμα Γ’ ο ποιητής οραματίζεται την προσωποποιημένη Μητέρα πατρίδα η οποία του αναθέτει να υμνήσει το Μεσολόγγι. Επιπροσθέτως, στο σχεδίασμα αυτό βασικό ρόλο παίζουν ο έρωτας και η ομορφιά της φύσης που κάνουν τη ζωή πιο επιθυμητή και προσωρινά οι πολιορκημένοι αμφιταλαντεύονται αν πρέπει να παραδοθούν για να μην χάσουν τη ζωή τους. Στην τελευταία ενότητα μιλά πάλι ο ίδιος ο ποιητής και βλέπει τους Μεσολογγίτες έτοιμους να κάνουν την Έξοδο. Όσοι περάσουν από τον κύκλο των εχθρών θα είναι ελεύθεροι με τους αδελφούς Έλληνες, όσοι δεν περάσουν θα είναι ελεύθεροι με το θάνατο.
Γενικά στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ο Σολωμός δεν έχει ένα πρωταγωνιστή αλλά τον κομβικό ρόλο διαδραματίζει το ίδιο το γεγονός της πολιορκίας μέσα στο οποίο δρουν διάφορα πρόσωπα και λαμβάνουν χώρα κάποια γεγονότα. Συν τοις άλλοις, ο Εθνικός μας ποιητής, δείχνοντας τη μεγαλοφυΐα του, δεν αναλώνεται σε κλασικά ρητορικά σχήματα με περιγραφές ηρωικών πράξεων αλλά ασχολείται με καίριες λεπτομέρειες όπως τον σπόρο και το πουλί που το ζηλεύει η μάνα, την αντιπαράθεση των σαλπίγγων, τον αντίλαλο των κανονιών, τις αναμνήσεις των πολεμιστών, τα όνειρα των γυναικών, τις μυρωδιές των φαγητών, την ομορφιά της άνοιξης, κ.α.
Περίπου έναν αιώνα μετά την πρώτη έκδοση του ποιήματος και συγκεκριμένα το 1963, ο χαρισματικός συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος ξεκίνησε τη μελοποίηση μέρους του ποιήματος την οποία ολοκλήρωσε 14 χρόνια αργότερα το 1977. Τονίζεται ασφαλώς ότι η εκτίμηση του Μαρκόπουλου προς τον Σολωμό είναι απεριόριστη. Άλλωστε το 2014 είχε δηλώσει πως “ο Σολωμός είναι εκτός συναγωνισμού όλων των ποιητών και είναι τυχερή η Ελλάδα που έχει έναν τέτοιο ποιητή“. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συνθέτης θα μπορούσε, ίσως, να κυκλοφορήσει το έργο κατά τη διάρκεια της επταετίας 1967-1974. Σε μια τέτοια περίπτωση θα δυσκόλευε ιδιαιτέρως την επιτροπή λογοκρισίας της χούντας αφού θα ήταν αρκετά δυσχερές για το δικτατορικό καθεστώς να απαγορεύσει έργο σε στίχους του Εθνικού μας ποιητή. Παρόλα αυτά, ο Μαρκόπουλος δεν βιάστηκε να εκδώσει το δίσκο και παρουσίασε το έργο το 1977, στο κατάμεστο Στάδιο του Παναθηναϊκού, σε μορφή λαϊκής λειτουργίας.
Στο δίσκο συμμετείχαν ο Νίκος Ξυλούρης, ο Λάκης Χαλκιάς, ο Ηλίας Κλωναρίδης, η Ειρήνη Παππά ως αφηγήτρια, η χορωδία Πρεβέζης και περίπου 20 μουσικοί. Την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση της ορχήστρας είχε αναλάβει ο συνθέτης. Η έκδοση του δίσκου έγινε από την COLUMBIA και η καταγραφή κράτησε περίπου δυόμιση μήνες. Το έργο παρουσιάστηκε δεκάδες φορές στη συνέχεια σε πολλά μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού. Σε μια από αυτές, στο Μεσολόγγι το 2002, ο Μαρκόπουλος αναγορεύτηκε, απολύτως δικαιολογημένα, επίτιμος δημότης της Ιερής Πόλης.
Άκρα του τάφου σιωπή με Ηλία Κλωναρίδη και Νίκο Ξυλούρη από την πρώτη παρουσίαση του έργου
Για λόγους πληρότητας παραθέτουμε τα κομμάτια του αριστουργηματικού δίσκου που ομορφαίνει όσο ελάχιστοι την Ελληνική μουσική:
1. Στοχασμός-Εισαγωγή
2. Το χάραμα
3. Άκρα του τάφου σιωπή
4. Παλληκαρά και μορφονιέ
5. Βαρώντας γύρου ολόγυρα
6. Ο γιος σου κρίνος με δροσιά
7. Η θέλησή μου βράχος
8. Όπου ν’ έρμια και σκοτεινιά
9. Στα μάτια και στο πρόσωπο
10. (Πριν από την Έξοδο) Μια φούχτα χώμα (Επάψαν τα φιλιά στη γη)
11. Οι γυναίκες
12. Μητέρα Μεγαλόψυχη
13. Για κοίτα κει χάσμα σεισμού
14. Άλλ’ ήλιος άλλ’ αόρατος
15. Αραπιάς άτι
16. Πειρασμός
17. Πολλοί ‘ν’ οι δρόμοι πόχει ο νους
18. Αηδονολάλειε στήθος μου
19. Έξοδος-Δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά.
Παλληκαρά και μορφονιέ από τον Λάκη Χαλκιά και την Άννα Συνοδινού στη συναυλία που δόθηκε στο θέατρο Badminton στις 28-3-2007 για τα 150 χρόνια από το θάνατο του Δ. Σολωμού
Σε παλαιότερο αφιέρωμα του MusicCorner.gr είχαμε πραγματευτεί μερική ανάλυση κάποιων τραγουδιών του έργου αλλά στο μέλλον θα προχωρήσουμε σε λεπτομερή εξέταση του δίσκου, που είναι από τους σημαντικότερους στην ιστορία της Ελληνικής μουσικής και αποτελεί ένα κόσμημα για τον Ελληνικό Πολιτισμό.
Η θέλησή μου βράχος από τον Φραγκίσκο Βουτσίνο στη συναυλία στις 8-4-1998 στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Δ. Σολωμού
Μητέρα Μεγαλόψυχη από τον Νίκο Ξυλούρη και την Ειρήνη Παππά στην κλασική εκτέλεση του δίσκου του 1977
Έξοδος-Δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά από τον Φραγκίσκο Βουτσίνο στη συναυλία στις 8-4-1998 στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Δ. Σολωμού
—————
Πηγές
1. «Γιάννης Μαρκόπουλος, ένας ζωντανός μύθος της σύγχρονης Ελλάδας”, Αλέξανδρος Ζώτος, εκδόσεις Καστανιώτη, 2009
2. «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Διονυσίου Σολωμού, επιμέλεια Στυλιανού Αλεξίου, Εκδόσεις Στιγμή, 2014
3. Εγκυκλοπαίδεια “Δομή”, τόμοι 18 και 26, Εκδόσεις Δομή ΑΕ
4. Συνέντευξη του Γιάννη Μαρκόπουλου στην Άντζελα Τσιφτσή στο κανάλι της Βουλής, 2014
—————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…