Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Σαν σήμερα, στις 12 Μαρτίου 1938 γεννήθηκε o Μάνος Ελευθερίου, ένας από τους σπουδαιότερους στιχουργούς στη χώρα μας κατά την τελευταία πεντηκονταετία ενώ στις 12 Μαρτίου 2005 άφησε την τελευταία του πνοή ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες κατά το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα.
Ο Μάνος Ελευθερίου υπήρξε ένας πολύπλευρος άνθρωπος των γραμμάτων αφού έγραψε συλλογές ποιημάτων, μυθιστορήματα, διηγήματα, θεατρικά έργα και εργάστηκε ως αρθρογράφος, επιμελητής εκδόσεων και εικονογράφος. Ωστόσο, θα λέγαμε ότι έγινε περισσότερο γνωστός ως στιχουργός δεκάδων μουσικών επιτυχιών που δεν έπαψαν ποτέ να τραγουδιούνται από τον Ελληνικό λαό. Τους στίχους του μελοποίησαν οι κορυφαίοι Έλληνες συνθέτες και τους τραγούδησαν ορισμένοι από τους καλύτερους ερμηνευτές της χώρας μας. Ως εκ τούτου, κέρδισε εκτός από πλήθος διακρίσεων, την ευρεία αποδοχή, τη βαθιά εκτίμηση και το θαυμασμό του Ελληνικού λαού που συνιστούν, ίσως, το πολυτιμότερο βραβείο του. Εντελώς ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές από τις κλασικότερες επιτυχίες του όπως:
Μαλαματένια λόγια, Τα λόγια και τα χρόνια, Ποιος τη ζωή μου, Παραπονεμένα λόγια, Το τρένο φεύγει στις οκτώ, Είναι αρρώστια τα τραγούδια, Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες, Έχεις μάτια το φεγγάρι, Κάθε πρωί που ξαναρχίζει, Μέσα σε κήπο, Αν ήταν άστρα τα φιλιά σου, Ο χάρος βγήκε παγανιά, Σ’ αυτή τη γειτονιά, Στων αγγέλων τα μπουζούκια, κ.α.
Ο δε Σταύρος Κουγιουμτζής χάρισε στην Ελληνική μουσική πανέμορφες μελωδίες που είχαν το δικό τους ξεχωριστό ύφος και αποτέλεσε, αναμφισβήτητα, έναν από τους αξιολογότερους συνθέτες της επόμενης από τους Χατζιδάκι-Θεοδωράκη γενιάς. Συνδυάζοντας μελωδικά στοιχεία δημοτικής, λαϊκής και βυζαντινής μουσικής και ενσωματώνοντάς τα στις δικές του πρωτότυπες συνθέσεις, κατάφερε να δημιουργήσει μοναδικού κάλλους τραγούδια. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Κώστας Μυλωνάς στην «Ιστορία του Ελληνικού τραγουδιού» γράφει, μεταξύ άλλων, για τον Κουγιουμτζή «….Η προσφορά του αποτελεί σταθμό και τα τραγούδια του είναι από τις ωραιότερες στιγμές του νεώτερου ελληνικού τραγουδιού. Η δουλειά του, σε όλη της την πορεία, είναι πλημμυρισμένη από αριστουργηματικές μελωδίες ανεπανάληπτου μουσικού κάλλους και ήθους….».
Σημειωτέον ότι δεν έγραψε μόνο τη δική του εξαίσια μουσική αλλά επέλεγε πάντοτε σωστούς στίχους και τους μετέτρεπε σε εκπληκτικά τραγούδια με αποτέλεσμα τα δημιουργήματά του να έχουν πολύ γερή βάση και να αντέχουν στη μάχη με το χρόνο. Κατάφερε, κατ’ αυτόν τον τρόπο, να εκφράσει ιδανικά την αγωνία του για τη ζωή καθώς και τα προβλήματα των απλών βιοπαλαιστών. Αναφέρουμε ορισμένα μεγάλα τραγούδια του:
Να ‘τανε το 21, Δίχως την καρδούλα σου, Αν σε δω σε ξένα χέρια, Αυγερινό παράπονο, Ήταν πέντε ήταν έξι, Βασανάκι βασανάκι, Γεια χαρά καλή, Ένας κόμπος η χαρά μου, Ήσουν ωραία, Μη μου θυμώνεις μάτια μου, Όταν ανθίζουν πασχαλιές, Στα ψηλά τα παραθύρια, Τα σκούρα μάτια, Το σακάκι μου κι αν στάζει, κ.α.
Συνεργασία Ελευθερίου-Κουγιουμτζή
Οι δύο εμπνευσμένοι δημιουργοί είχαν πολύ καλή προσωπική σχέση και η σύμπραξή τους επεκτάθηκε σε αρκετούς δίσκους όπως:
- Μικρές πολιτείες (1974) με τα τραγούδια «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», «Τώρα που θα φύγεις», «Τα πρώτα λόγια», «Τα χρέη της καρδιάς σου», «Δίψασα στην πόρτα σου»
- Στα ψηλά τα παραθύρια (1975) με τα «Σαν ραγίσει το ποτήρι», «Στα χρόνια της υπομονής», «Σαν σβυσμένο καρβουνάκι»
- Λαϊκές Κυριακές (1976) με τα τραγούδια «Τα μαύρα κοροϊδεύεις», «Τρεις η ώρα νύχτα», «Έφταιξα έφταιξα», «Χρόνια σαν βροχή», «Απ’ τον περασμένο Μάρτη»
- Μην περιμένεις (1976) με «Τα γράμματα για σένα», «Δεν κοιτάς που ξενυχτάω», «Έχει καρφιά η υπομονή»
- Τραγούδια του καιρού μας (1977) με το «Ταξιδεμένο μου πουλί»
- Τρελοί και άγγελοι (1986) με τα «Όποιος τραγουδάει τον πόνο» και «Οι ελεύθεροι κι ωραίοι»
Όπως φαίνεται και από τα, περισσότερο ή λιγότερο, γνωστά τραγούδια που δημιούργησαν, η κοινή τους κληρονομιά είναι πολύτιμη και βαρυσήμαντη. Είναι ευχής έργον ότι ορισμένα από αυτά τα εξαίρετα τραγούδια ακούγονται σε συναυλίες ή σε μουσικές σκηνές και παραμένουν ολοζώντανα στη μνήμη του κοινού, όχι μόνο των παλαιότερων αλλά και των νεότερων.
Πιθανότατα ο ιδανικός επίλογος σε αυτό τα σύντομο αφιέρωμα θα είναι τα λόγια των δύο δημιουργών. Είχε πει λοιπόν ο Ελευθερίου για τον Κουγιουμτζή «Με τον Σταύρο γίναμε φιλαράκια το 1974. Με πήρε τηλέφωνο και έκτοτε κολλήσαμε. Κάναμε μαζί μια δεκαπενταριά τραγούδια που τα περισσότερα τα ερμήνευσε έξοχα ο Γιώργος Νταλάρας. Η φιλία μας διατηρήθηκε έως σήμερα ασκίαστη. Ήταν σεμνός, οπωσδήποτε, δύσκολος και δάσκαλος, και αναποφάσιστος για πολλά. Τρομαγμένος όμως από την αθλιότητα των ανθρώπων. Ευαίσθητος πολίτης αυτής της χώρας. Ήξερε να θαυμάζει και όταν θαύμαζε κάποιον, το διαλαλούσε. Ήξερε όμως και να θυμώνει. Και όταν θύμωνε, και στενοχωριόταν συχνά με όσα τον πλήγωναν, πάλι το διαλαλούσε. Απομονώθηκε με ό,τι τραυματικές επιπτώσεις μπορεί να έχει μια τέτοια επιλογή. Το ότι διάλεξε να επιστρέψει στα άγια χώματα της προσφυγιάς, της Θεσσαλονίκης, σημαίνει πολλά. Του έδωσε όμως την ευκαιρία να ασχοληθεί με την πεζογραφία, με έξοχα διηγήματα. Είναι τραγικό σε αυτόν τον τόπο αυτό που συμβαίνει: να πρέπει να πεθάνει κάποιος για να αποδείξει ότι αφενός ζούσε, και ότι όσο ζούσε έκανε θαυμαστά έργα. Ο ίδιος εισέπραξε τα ψίχουλα που έπεσαν στο τραπέζι του, από τα συμπόσια που ο ίδιος πρόσφερε απλόχερα. Είναι παρήγορο ότι η νέα γενιά, ζαλισμένη και ζεματισμένη από ό,τι και με όσα συμβαίνουν γύρω μας, ακούει το έργο του με κατάνυξη. Και αυτό είναι όχι μόνο η προσωπική του καταξίωση αλλά και ο θρίαμβος του ελληνικού καλού τραγουδιού».
Σε άλλη δήλωσή του ο Μάνος Ελευθερίου είχε πει για το φίλο του «Ποτέ στα χρόνια που τον γνωρίζω δεν τον είδα να συναλλάσσεται για δημόσιες σχέσεις, για γνωριμίες, για δημοσιεύματα, τόσο συνηθισμένες χειρονομίες, αλίμονο. Από τους συνεργάτες του ζητάει το αδύνατο: την αμεσότητα δηλαδή και την απλότητα. Πράγματα δύσκολα και ακατόρθωτα πολλές φορές, έτσι μπερδεμένοι που είμαστε όλοι σ’ αυτόν τον τόπο με την “όρθια διανόηση”. Κι αυτό το “ζητάει” σημαίνει ατελείωτες και βασανιστικές παραλλαγές πάνω σ’ ένα στίχο, σε μια λέξη, σ’ ένα νόημα».
Από την άλλη πλευρά ο Κουγιουμτζής είχε πει για το φίλο του τα εξής: «Ο Μάνος Ελευθερίου είναι ένας ποιητής που κουβαλάει ένα βαρύ φορτίο από μνήμες του ελληνισμού, γι’ αυτό και οι στίχοι του είναι διαποτισμένοι από αυτό το πολύτιμο φορτίο. Έτσι, ακούγοντας κανείς τα τραγούδια του διακρίνει τη ματωμένη πορεία του ελληνισμού (επιμένω στη λέξη ελληνισμός από τη φθαρμένη και αγοραία πλέον ρωμιοσύνη). Παλιές φωτογραφίες, καρτ ποστάλ της Σμύρνης, εικονίσματα από το Βυζάντιο, μια πνευματική και ιστορική συνέχεια που εμένα με συγκινεί ιδιαίτερα, παρά εκείνη η αποκομμένη από την παράδοση ατομικότητα και δήθεν προσωπικό ύφος μερικών ξιπασμένων. Καμιά φορά σκέπτομαι πως αν ο Παπαδιαμάντης έγραφε στίχους για τραγούδι, κάπως έτσι θα έγραφε. Σαν τον Μάνο Ελευθερίου».
Από τα ανωτέρω γραφόμενα συνάγεται ο υψηλός βαθμός εκτίμησης των δύο δημιουργών που τους συνέδεε και στενή φιλία. Μακάρι να είχε δημιουργήσει περισσότερα τραγούδια η επιτυχημένη συνεργασία τους αλλά, σε κάθε περίπτωση, ο αριθμός των κοινών πνευματικών τους παιδιών αποτελεί ένα ωραιότατο κομμάτι που περιλαμβάνεται στο πλουσιότατο και μαγικό οικοδόμημα της Ελληνικής μουσικής του 20ου αιώνα.
Βιβλιογραφία
- https://www.discogs.com/ (από όπου αντλήθηκαν πληροφορίες για τους δίσκους)
- http://www.semiramismusic.gr/ntalaras_giwrgos_-_sta_psila_ta_para8uria και http://www.stixoi.info/reports/song.php?song_id=505 (όπου φαίνεται ότι ο Ελευθερίου έγραψε τους στίχους του τραγουδιού «Σαν σβησμένο (ή σβυσμένο) καρβουνάκι», κάτι για το οποίο υπάρχει μια μικρή διχογνωμία στις πηγές)
- Περιοδικό Μετρονόμος, τεύχος 19, αφιέρωμα στον Σταύρο Κουγιουμτζή, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2005
- Περιοδικό Μετρονόμος, τεύχος 63, αφιέρωμα στον Σταύρο Κουγιουμτζή, Απρίλιος-Ιούνιος 2017
- Περιοδικό Μετρονόμος, τεύχος 58 με αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015
Σημείωση: Από τα τεύχη του Μετρονόμου αντλήθηκαν τα λόγια των δημιουργών
—————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…