Ray Charles: Ο μουσικός που “έβλεπε” με την καρδιά και έπαιζε με την ψυχή…

Γράφει ο Παύλος Ζέρβας

Ο Ray Charles Robinson γεννήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1930 στην Albany της Georgia. Μεγάλωσε σε φτωχές συνθήκες στη Φλόριντα και έχασε την όρασή του σταδιακά από την ηλικία των 5 έως τα 7 του, εξαιτίας γλαυκώματος. Η μητέρα του, Aretha, στάθηκε βράχος στη ζωή του. Ήταν εκείνη που του έμαθε να στέκεται όρθιος – κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τον βοήθησε τόσο, ώστε η απώλεια της όρασης του να μην τον σταματήσει από τα όνεοιρά του: εκπαιδεύτηκε στο Florida School for the Deaf and the Blind, όπου έμαθε μουσική, Braille και ανέπτυξε ιδιαίτερο ταλέντο στο πιάνο.

Ο θάνατος του αδελφού του και η απώλεια της μητέρας του τον σημάδεψαν βαθιά, αλλά η μουσική έμεινε ο σταθερός του φάρος. Η μητέρα του Ray Charles πέθανε την άνοιξη του 1945, όταν εκείνος ήταν μόλις 14 ετών. Ο χαμός της τον συγκλόνισε βαθιά, καθώς μαζί με τον θάνατο του αδελφού του αποτέλεσαν –όπως ο ίδιος είχε πει αργότερα– τις δύο μεγαλύτερες τραγωδίες της ζωής του. Μετά την κηδεία, πήρε τη δύσκολη απόφαση να μην επιστρέψει ποτέ ξανά στο σχολείο. Ασχολήθηκε όμως με τη μουσική και συνδύασε κλασική εκπαίδευση με τα ακούσματα της gospel, blues, jazz και country μουσικής που άκουγε γύρω του.

Η αρχή της καριέρας: Από τη jazz στο rhythm and blues

Το 1947, ο Ray Charles μετακόμισε στην Τάμπα της Φλόριντα, όπου εργάστηκε σε δύο δουλειές, μία εκ των οποίων ήταν ως πιανίστας στην μπάντα των Charles Brantley’s Honey Dippers.

Μέχρι τότε, ο Charles έπαιζε αποκλειστικά πιάνο για άλλους καλλιτέχνες, όμως ήθελε διακαώς να δημιουργήσει τη δική του μπάντα. Έκρινε πως η Φλόριντα δεν του προσέφερε τις ευκαιρίες που έψαχνε, και παρότι σκέφτηκε αρχικά το Σικάγο και τη Νέα Υόρκη, θεώρησε πως ήταν υπερβολικά χαοτικές για αρχή. Έτσι, τον Μάρτιο του 1948, ακολούθησε τον φίλο του Gossie McKee στο Σιάτλ της Ουάσινγκτον — μια πόλη που, όπως πίστευε, ήταν πιο κοντά στις μουσικές τάσεις των βόρειων πολιτειών απ’ όπου προέρχονταν οι μεγαλύτερες ραδιοφωνικές επιτυχίες.

Έτσι στις αρχές του 1950, μετακόμισε στο Σιάτλ και ξεκίνησε να ηχογραφεί με μικρές δισκογραφικές. Γνώρισε και ανέπτυξε φιλία με τον μόλις 15χρονο τότε Quincy Jones, υπό την καθοδήγηση του δασκάλου Robert Blackwell. Μαζί με τον McKee στην κιθάρα και τον Milton Garred στο κοντραμπάσο, δημιούργησαν το McSon Trio. Το τρίο έπαιζε το μεταμεσονύκτιο πρόγραμμα στο νυχτερινό κλαμπ Rocking Chair.

Τον Απρίλιο του 1949, μαζί με την μπάντα του, ηχογράφησε το τραγούδι “Confession Blues”, το οποίο έγινε η πρώτη του εθνική επιτυχία, φτάνοντας στη δεύτερη θέση του R&B chart του Billboard.

Το 1950, μια ζωντανή εμφάνιση του Ray Charles σε ξενοδοχείο του Μαϊάμι εντυπωσίασε τον παραγωγό Henry Stone, ο οποίος αποφάσισε να ηχογραφήσει μαζί του το single Ray Charles Rockinʼ. Ωστόσο, το τραγούδι δεν κατάφερε να γνωρίσει εμπορική επιτυχία.

Το στυλ του στην αρχή επηρεαζόταν έντονα από τον Nat King Cole και τον Charles Brown. Η αληθινή του φωνή όμως αποκαλύφθηκε με την υπογραφή του στην Atlantic Records το 1952. Εκεί σταμάτησε να ακολουθεί φόρμες άλλων καλλιτεχνών και δημιούργησε ένα προσωπικό ιδίωμα: τον συνδυασμό gospel με rhythm and blues – την ουσία αυτού που αργότερα θα λέγαμε soul.

Το “I Got a Woman” (1954) ήταν το κομμάτι που έσπασε τα στεγανά. Η εκκλησιαστική φόρμα συνάντησε το μπλουζ και ο ερωτισμός αναδύθηκε από τα θεμέλια του πνευματικού. Οι επιτυχίες διαδέχονταν η μία την άλλη: “This Little Girl of Mine”, “Hallelujah I Love Her So”, “Drown in My Own Tears” – όλα άλμπουμ και κομμάτια που εκείνα τα χρόνια έδωσαν υπόσταση σε ένα νέο μουσικό είδος.

Η εποχή της ABC-Paramount: Από τη soul στην καθολική αποδοχή

Το 1959, ο Ray Charles έκανε μια από τις πιο καθοριστικές κινήσεις της καριέρας του: άφησε την Atlantic και υπέγραψε με την ABC-Paramount. Ήταν κάτι παραπάνω από αλλαγή δισκογραφικής. Του έδωσε μεγαλύτερη δημιουργική ελευθερία, ιδιοκτησία των ηχογραφήσεων και τη δυνατότητα να πειραματιστεί χωρίς περιορισμούς. Κι αυτό έκανε.

Πρώτο μεγάλο στοίχημα: να φέρει την country μουσική σε επαφή με το δικό του στυλ. Το τόλμησε με το άλμπουμ “Modern Sounds in Country and Western Music” (1962), και το αποτέλεσμα ήταν μια αποκάλυψη: ο Ray απέδειξε πως η μουσική δεν έχει “λευκό” ή “μαύρο” χρώμα – έχει μόνο συναίσθημα. Με κομμάτια όπως το “You Don’t Know Me” και το “Born to Lose”, έδειξε πως μπορούσε να τραγουδήσει οτιδήποτε και να το μετατρέψει σε “Ray Charles”!

Κι ύστερα ήρθε το “Georgia on My Mind” – το τραγούδι που καθόρισε μια εποχή και καθιέρωσε τον Ray Charles ως κάτι παραπάνω από πρωτοπόρο της soul: ως έναν οικουμενικό καλλιτέχνη, έναν άνθρωπο που ένωνε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μία φωνή. Το τραγούδι έγινε τόσο συνυφασμένο με την ταυτότητά του, που η πολιτεία της Τζόρτζια το καθιέρωσε ως επίσημο ύμνο της.

Οι μεγάλες επιτυχίες… Το ένα Hit μετά το άλλο!

Ο Ray Charles έφερε επανάσταση με κομμάτια όπως:

• “I Got a Woman” (1954) – Θεωρείται ένα από τα πρώτα soul τραγούδια στην ιστορία.

• “What’d I Say” (1959) – Ένα αυτοσχεδιαστικό διαμάντι που συνδύασε το rhythm and blues με σεξουαλική ενέργεια και εκρηκτικό σόου.

• “The Right Time” (1959) – μουσική σύνθεση βασισμένη σε έναν ρυθμικό, funky ήχο, με το πιάνο του Charles να παίζει κεντρικό ρόλο

• “Georgia on My Mind” (1960) – Το πιο εμβληματικό τραγούδι του, που έγινε και ο επίσημος ύμνος της Πολιτείας της Georgia.

• “Hit the Road Jack” (1961) – Ένα από τα πιο διαχρονικά του singles, με εκρηκτική ερμηνεία και ανεξίτηλο ρεφρέν.

• “I Can’t Stop Loving You” (1962) – Mια διασκευή του ομώνυμου κομματιού του Don Gibson από το 1957. Ο Ray Charles το μετέτρεψε σε μια συγκινητική μπαλάντα με στοιχεία rhythm and blues και soul.

• “Unchain My Heart”, “You Don’t Know Me”, “Busted” – Μερικά ακόμη κλασικά κομμάτια από τη δεκαετία του ’60.

Τα άλμπουμ-ορόσημα

Ο Ray Charles ηχογράφησε πάνω από 60 άλμπουμ. Μεταξύ των πιο καθοριστικών είναι:

• The Genius of Ray Charles (1959) – Το πρώτο πραγματικά πολυστυλιστικό του άλμπουμ.

• Modern Sounds in Country and Western Music (1962) – Ένα έργο-τομή που απέδειξε πως ένας μαύρος καλλιτέχνης μπορούσε να κυριαρχήσει και στη country, σπάζοντας φυλετικά και μουσικά όρια.

• Genius + Soul = Jazz (1961) – Μια αποθέωση του οργανικού jazz ήχου με big band και Hammond όργανο.

• Genius Loves Company (2004) – Το αποχαιρετιστήριο του άλμπουμ, με συνεργασίες με Norah Jones, Elton John, Willie Nelson και άλλους.

Η σκηνική παρουσία και η επίδραση

Ο Ray Charles δεν ήταν απλώς ένας εξαιρετικός μουσικός. Ήταν showman, entertainer, μαέστρος των συναισθημάτων! Το χαρακτηριστικό λίκνισμα στο πιάνο, οι κραυγές του, οι διαδραστικές εμφανίσεις με τη μπάντα του και το πάθος του τον έκαναν ανεπανάληπτο.

Επηρέασε αναρίθμητους καλλιτέχνες, από τον Stevie Wonder και την Aretha Franklin μέχρι τον Billy Joel και τον Kanye West. Θεωρείται ο πατέρας της soul, αλλά και οπαδός της καλλιτεχνικής ελευθερίας, μη δεχόμενος ποτέ να περιοριστεί σε είδη.

Κέρδισε 17 βραβεία Grammy, μεταξύ των οποίων ένα για Συνολική Προσφορά στη Μουσική, ενώ εντάχθηκε στο Rock and Roll Hall of Fame το 1986.

Η ζωή του έγινε ταινία το 2004 με τίτλο “Ray”, με πρωταγωνιστή τον Jamie Foxx, ο οποίος κέρδισε Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου.

Η πάλη με τους δαίμονες…

Ο Ray Charles έδωσε μάχη με την ηρωίνη για περισσότερα από 15 χρόνια. Το 1965, συνελήφθη για κατοχή ναρκωτικών και κατέληξε να παρακολουθεί θεραπευτικό πρόγραμμα – μια στροφή που τον βοήθησε να νικήσει τον εθισμό και να επανέλθει με ακόμη μεγαλύτερη δύναμη. Κατάφερε να απεξαρτηθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’60, κάτι που θεωρείται τεράστιο επίτευγμα για την εποχή.

Προσωπική ζωή…

Ο Ray Charles είχε μια πλούσια και πολύπλοκη προσωπική ζωή, γεμάτη έρωτες, προκλήσεις και οικογενειακές συγκρούσεις, παράλληλα με τη λαμπρή καριέρα του.

Παντρεύτηκε δύο φορές. Ο πρώτος του γάμος με την Eileen Williams κράτησε λιγότερο από έναν χρόνο, από τον Ιούλιο του 1951 μέχρι κάποια στιγμή το 1952.

Το 1954, γνώρισε στο Τέξας τη Della Beatrice Howard Robinson. Παντρεύτηκαν στις 5 Απριλίου 1955 και απέκτησαν τρεις γιους: τον Ray Charles Robinson Jr., τον David και τον Robert. Ζούσαν στο View Park της Καλιφόρνια. Όμως ο γάμος τους δοκιμάστηκε σκληρά από την ηρωινομανία του Ray, τις εξωσυζυγικές σχέσεις κατά τη διάρκεια περιοδειών και τις εξάρσεις του χαρακτήρα του. Η Della κατέθεσε αίτηση διαζυγίου το 1977, έπειτα από 22 χρόνια γάμου.

Τελικά ο Ray Charles απέκτησε …12 παιδιά από 10 διαφορετικές γυναίκες!!!

Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, είχε στο πλευρό του τη Norma Pinella, την οποία θεωρούσε σύντροφό του, αν και δεν παντρεύτηκαν ποτέ.

Ο αγώνας του κατά των φυλετικών διακρίσεων

Ο Ray Charles μπορεί να μην ήταν πολιτικός ακτιβιστής με τον τρόπο που ήταν ο Martin Luther King Jr. ή η Rosa Parks, όμως ο αγώνας του κατά των φυλετικών διακρίσεων ήταν βαθύς, ουσιαστικός και ενίοτε τολμηρός — και εκδηλωνόταν μέσα από πράξεις, όχι δηλώσεις.

Το 1961 αρνήθηκε να τραγουδήσει σε διαχωρισμένο φυλετικά ακροατήριο στη γενέτειρά του την Τζόρτζια, όπου λευκοί κάθονταν σε ξεχωριστό χώρο από τους μαύρους. Ουσιαστικά με την κίνησή του αυτή, αρνήθηκε να εμφανιστεί σε μια πολιτεία που ακόμα λειτουργούσε με ρατσιστικούς κανόνες και το τόλμησε σε μια εποχή όπου τέτοιες κινήσεις δεν ήταν μόνο αντισυμβατικές — ήταν επικίνδυνες. Η πράξη του, του στοίχισε επαγγελματικά: απαγορεύτηκε η εμφάνισή του στη Τζόρτζια για χρόνια και χρειάστηκε δεκαετίες για να του ζητηθεί συγγνώμη.
Το 1979, η ίδια πολιτεία που τον είχε αποκλείσει, τον τίμησε αναγνωρίζοντας το “Georgia on My Mind” ως επίσημο τραγούδι της Τζόρτζια!

Ο Ray Charles δεν έγραφε συχνά τραγούδια με πολιτικά μηνύματα, αλλά η ίδια η μουσική του ήταν μια διαρκής διαμαρτυρία κατά του ρατσισμού. Όταν έπαιρνε country τραγούδια (ένα κατεξοχήν “λευκό” είδος τότε) και τους έδινε νέα, soul πνοή, γινόταν γέφυρα μεταξύ φυλών. Όταν τραγουδούσε gospel σε κοσμικά πλαίσια, κατέρριπτε ταμπέλες. Και όταν οι λευκοί ακροατές αγάπησαν τη μουσική του, αναγκάστηκαν να δουν πέρα από το χρώμα του δέρματός του.

Ο Ray Charles επίσης προσλάμβανε μουσικούς ανεξαρτήτως φυλής ή φύλου, κάτι που δεν ήταν αυτονόητο τη δεκαετία του ’50 ή του ’60. Οι Raelettes, το φωνητικό του συγκρότημα, αποτελούνταν από γυναίκες μαύρες, κάτι που τότε προκαλούσε συζητήσεις — αλλά ο ίδιος επέμενε στην ποιότητα, όχι στις προκαταλήψεις.

Η στάση του Ray Charles βοήθησε να ανοίξει ο δρόμος για τις επόμενες γενιές μαύρων καλλιτεχνών. Και το έκανε με αξιοπρέπεια, συνέπεια και τόλμη, χωρίς να υψώνει φωνές αλλά και χωρίς ποτέ να σκύβει το κεφάλι. Έδειξε ότι ένας μαύρος μουσικός μπορούσε να είναι η φωνή της Αμερικής. Όλης της Αμερικής…

Το τέλος του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη

Το 2003, ο Ray Charles υποβλήθηκε με επιτυχία σε επέμβαση στο ισχίο και σχεδίαζε να επιστρέψει στις συναυλίες, όμως η επιδείνωση της υγείας του δεν του το επέτρεψε.

Έφυγε από τη ζωή στις 10 Ιουνίου 2004, σε ηλικία 73 ετών, από επιπλοκές που προκλήθηκαν από ηπατική ανεπάρκεια, στο σπίτι του στο Beverly Hills της Καλιφόρνια.

Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε στο Λος Άντζελες, με πλήθος κόσμου και σημαντικών προσωπικοτήτων της μουσικής να αποτίουν φόρο τιμής. Ανάμεσά τους, ο B.B. King, ο Glen Campbell, ο Stevie Wonder και ο Wynton Marsalis τίμησαν τον Charles παίζοντας ζωντανά στη διάρκεια της τελετής.

Η μουσική του Ray Charles παίζεται ακόμα παντού: σε ραδιόφωνα, soundtracks, συναυλίες, τηλεοπτικές εκπομπές. Η φωνή του συνεχίζει να προκαλεί ρίγη. Ο ήχος του αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο κάθε είδους που συνδυάζει συναίσθημα και αυθεντικότητα.

Σήμερα, θεωρείται μία από τις πιο επιδραστικές φιγούρες του 20ού αιώνα, όχι μόνο για τη μουσική του αλλά και για τη στάση του απέναντι στις φυλετικές διακρίσεις και την ελευθερία του καλλιτέχνη…