Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Σαν σήμερα, στις 30 Οκτωβρίου 1988, άφησε την τελευταία του πνοή ο Τάσος Λειβαδίτης, ένας από τους σπουδαιότερους ποιητές στη χώρα μας κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα που έγινε πολύ γνωστός στο ευρύ κοινό κυρίως από τις μελοποιήσεις των στίχων του.
Ο Λειβαδίτης γεννήθηκε στις 20-4-1922 στο Μεταξουργείο όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Πέρασε ευτυχισμένα και άνετα παιδικά χρόνια λόγω της οικονομικής άνεσης της οικογένειάς του αφού ο πατέρας του ήταν επιτυχημένος έμπορος. Τελείωσε το γυμνάσιο το 1940 και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών την οποία, όμως, δεν ολοκλήρωσε λόγω της Κατοχής ενώ, παράλληλα, ο πατέρας του υπέστη οικονομική καταστροφή και απεβίωσε το 1943. Διακατεχόμενος από ελεύθερο και αγωνιστικό πνεύμα, πήρε ενεργό μέρος στην Αντίσταση ενώ μετά τα Δεκεμβριανά συνελήφθη από τις φιλοκυβερνητικές δυνάμεις. Λόγω της έντονης δράσης του στο πλευρό της Αριστεράς, εξορίστηκε κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου στην Λήμνο και έπειτα στην Μακρόνησο. Αργότερα εστάλη στον Άη Στράτη και, στη συνέχεια, σε φυλακές της Αθήνας από όπου και αποφυλακίστηκε το 1951, όταν είχε πια τελειώσει ο Εμφύλιος. Το 1946 παντρεύτηκε την Μαρία Στούπα που παρέμεινε σύντροφός του σε όλη τη ζωή του και με την οποία απέκτησαν μία κόρη, την Βάσω.
Την πρώτη εμφάνισή του στη λογοτεχνία έκανε με το ποίημα «Το τραγούδι του Χατζηδημήτρη» (1946) και την επόμενη χρονιά διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, μαζί με ομάδα νεαρών φίλων του και πνευματικών συνοδοιπόρων του, στην έκδοση του λογοτεχνικού περιοδικού «Θεμέλιο». Το 1953 δημοσίευσε την ποιητική συλλογή «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου» που είχε φιλειρηνικό περιεχόμενο και τον οδήγησε σε δίκη στην οποία αθωώθηκε έπειτα από μια συγκλονιστική απολογία. Η συνέχεια περιλάμβανε πολλές συλλογές ποιημάτων από τις εκδόσεις Κέδρος όπως:
• Μάχη στην άκρη της νύχτας, 1952
• Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας, 1952
• Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο, 1956
• Συμφωνία αρ. Ι, 1957
• Οι γυναίκες με τ’ αλογίσια μάτια, 1958
• Καντάτα, 1960
• 25η Ραψωδία της Οδύσσειας, 1963
• Οι τελευταίοι, 1966
Παράλληλα έγραψε εκατοντάδες κριτικές για ποίηση και για άλλα βιβλία στην εφημερίδα «Αυγή» στο διάστημα 1954-1967 και 1974-1980 ενώ συνεργάστηκε με το περιοδικό «Επιθεώρηση τέχνης» στο διάστημα 1962-1966.
Κατά τη διάρκεια της χούντας (1967-1974) ασχολήθηκε με διασκευές, συνήθως περιλήψεις, και μεταφράσεις κλασικών έργων ούτως ώστε να κερδίζει τα προς το ζην χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Α. Ρόκκος αφού ήταν δύσκολο για έναν τόσο αναγνωρίσιμο αγωνιστή της δημοκρατίας και της ελευθερίας να καταφέρει να κυκλοφορήσει καινούργια ποιήματα με το πραγματικό του ονοματεπώνυμο.
Δεν έλειψαν οι βραβεύσεις και μάλιστα από τα πρώτα χρόνιας της δραστηριότητάς του στο χώρο της ποίησης. Συγκεκριμένα, κέρδισε το πρώτο βραβείο ποίησης στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας στην Βαρσοβία (1953), το πρώτο βραβείο του Δήμου Αθηναίων το 1957, το Β’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1976) και το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1979). Αξιοσημείωτο είναι ότι έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες όπως Ρωσικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Βουλγάρικα, Σουηδικά, Ουγγρικά, Σέρβικα, Κινέζικα. Μετά το θάνατό του το 1988, ο Λειβαδίτης κάθε άλλο παρά ξεχάστηκε. Πολλές ποιητικές συλλογές του γνωρίζουν νέες εκδόσεις με ευρεία αποδοχή ακόμα και από τη νεολαία. Ειδικότερα οι μελοποιημένοι στίχοι του τραγουδιούνται πολύ συχνά σε συναυλίες και πάσης φύσεως εκδηλώσεις με αποτέλεσμα η κληρονομιά του να παραμένει ολοζώντανη. Η άποψη ότι ο Τάσος Λειβαδίτης υπήρξε ένας από τους αξιολογότερους ποιητές του 20ου αιώνα δεν είναι καθόλου υπερβολική αφού άφησε πλούσιο και βαρυσήμαντο έργο.
Οι μελοποιήσεις
Η γνωριμία του με τον Μίκη Θεοδωράκη μετά την Απελευθέρωση (1944) απέβη καθοριστική για την πορεία του ως προς το σκέλος της ευρύτερης αποδοχής από το κοινό. Ύστερα από το θρίαμβο του Επιταφίου στην έκδοση με Μανώλη Χιώτη και Γρηγόρη Μπιθικώτση, ακολούθησε τον Μίκη σε πολλές συναυλίες ανά την επικράτεια στις οποίες απήγγειλε ποιήματά του και μιλούσε για την ειρήνη. Κι αν ο Μίκης ήταν ήδη ένας παράγοντας για να υπάρξουν αντιδράσεις από το παρακράτος και τους συντηρητικούς κύκλους, η συμμετοχή του Λειβαδίτη όξυνε ακόμα περισσότερο το θερμό κλίμα κατά τις συναυλίες αυτές.
Το 1961 ήταν μια κομβική χρονιά για τον ποιητή αφού προβλήθηκε, έστω και λογοκριμένη, στους κινηματογράφους η αριστουργηματική ταινία «Συνοικία τ’ όνειρο» του Αλέκου Αλεξανδράκη στην οποία ο Λειβαδίτης συνυπέγραψε το σενάριο μαζί με τον Κώστα Κοτζιά. Η ταινία επενδύθηκε μουσικά από τον Μίκη Θεοδωράκη και αποτέλεσε κόκκινο πανί για τους κυβερνώντες και τις ακροδεξιές παρακρατικές δυνάμεις που επιτέθηκαν λυσσαλέα στους δημιουργούς της ταινίας η οποία παρουσίαζε με ωμότητα και κυνισμό τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων μιας φτωχογειτονιάς της Αθήνας. Η συγκεκριμένη εικόνα πόρρω απείχε από την πλασματική πραγματικότητα την οποία ήθελε να προβάλει το καθεστώς της εποχής για μια Ελλάδα (δήθεν) ευημερούσα που είχε αφήσει πίσω της τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Τα επεισόδια που γίνονταν κατά τις προβολές συνέβαλαν στη δημιουργία ενός θρύλου για την ταινία. Επίσης, την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε ο περίφημος δίσκος «Πολιτεία» του Μίκη που αποτέλεσε έναν από τους κορυφαίους στην ιστορία της μουσικής της πατρίδας μας. Σε αυτόν συμπεριλήφθηκαν πέντε τραγούδια του Τάσου Λειβαδίτη:
• Έχω μια αγάπη
• Το Σαββατόβραδο
• Δραπετσώνα
• Βρέχει στη φτωχογειτονιά
• Μάνα μου και Παναγιά.
Τα δύο πρώτα τραγουδήθηκαν από τον Στέλιο Καζαντζίδη και τα υπόλοιπα από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και, όπως ήταν αναμενόμενο, σημείωσαν τεράστια επιτυχία. Οι δύο κορυφαίοι εκπρόσωποι του λαϊκού τραγουδιού έδωσαν συγκλονιστικές ερμηνείες και συνέβαλαν στην αποδοχή των κομματιών αυτών από τον Ελληνικό λαό.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1964, ο Μίκης μελοποίησε ένα ακόμα τραγούδι του ποιητή, το «Πήρα τους δρόμους τ’ ουρανού» που εντάχθηκε στον πασίγνωστο δίσκο του κορυφαίου συνθέτη, τη «Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν».
Επόμενος μεγάλος σταθμός για τις μελοποιήσεις των στίχων του ήταν η ταινία «Αστραπόγιαννος» (1970) του Νίκου Τζίμα με τον Νίκο Κούρκουλο στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Σε αυτήν ακούστηκαν τέσσερα τραγούδια σε μουσική Μίμη Πλέσσα: «Να γύριζα στο σπίτι μου», «Το τραγούδι του κάμπου», «Το τραγούδι της μάνας» και το σπαρακτικό «Μοιρολόι-Ήλιε φονιά» που τραγουδά η Καίτη Αμπάβη στο τέλος της ταινίας όταν σκοτώνεται ο Αστραπόγιαννος.
Μετά την Παλινόρθωση της Δημοκρατίας, δύο τραγούδια του ενσωματώθηκαν στο δίσκο του Μίκη «Της εξορίας» (1976) με ερμηνευτή τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Πρόκειται για τα «Μου μιλάτε για κείνον» και για το «Ερωτικό γράμμα-Μη χάνεις το θάρρος σου». Το 1977 κυκλοφόρησαν τα «Λυρικά» του Μίκη με τα λόγια του ποιητή να συμβάλουν στη δημιουργία έξοχων τραγουδιών όπως: «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ», «Μοιρολόι της βροχής», «Δρόμοι που χάθηκα», «Ήταν κάποτε δυο φίλοι», «Μια μέρα θα στο πω».
Επίσης, ο Γιώργος Τσαγκάρης μελοποίησε Λειβαδίτη στα τραγούδια του δίσκου «Φυσάει» (1993) με ερμηνευτή τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Σε αυτόν ακούγεται και η φωνή του ποιητή.
Ακολούθως ο Μιχάλης Γρηγορίου μελοποίησε το ορατόριο «Σκοτεινή πράξη» (1997) που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής. Ο Μάνος Λοΐζος επένδυσε μουσικά το «Γερνάς και σκοτεινιάζει» από το δίσκο «Για μια μέρα ζωής» (1981) και ο Στέλιος Βαμβακάρης το «Χριστέ και Παναγία μου» από το δίσκο «Άπονα μάτια» (1985).
Τα παραπάνω είναι ένα πολύ ενδεικτικό κομμάτι από τις μελοποιήσεις του ποιητή αλλά, οπωσδήποτε, δεν περιλαμβάνουν το σύνολο των τραγουδιών που φέρουν την υπογραφή του. Όπως συνήθως συμβαίνει, το μελοποιημένο κομμάτι του ποιητή είναι το γνωστότερο χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το υπόλοιπο έργο του παραμένει στην αφάνεια. Το σίγουρο είναι ότι τα τραγούδια του Λειβαδίτη θα συνεχίσουν να ακούγονται ενώ οι στίχοι του πάντα θα δίνουν στους συνθέτες υλικό προς μελοποίηση…
Βιβλιογραφία
1. Περιοδικό Μετρονόμος, τεύχος 49, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2013
2. http://tleivaditis.weebly.com/index.html
3. http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=index&sort=alpha&lyricist_id=71 Τα τραγούδια του Τάσου Λειβαδίτη
————–
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…