Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Σαν σήμερα, στις 7 Ιανουαρίου 1972, πέθανε σε ηλικία 79 ετών η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου έχοντας κατακτήσει μια τιμητική θέση στο πάνθεον των μεγαλύτερων στιχουργών του λαϊκού τραγουδιού. Τις τελευταίες εβδομάδες το όνομά της έχει ακουστεί κατά κόρον λόγω της εξαιρετικής ταινίας «Ευτυχία» σε σκηνοθεσία Άγγελου Φραντζή και σενάριο Κατερίνας Μπέη με αποτέλεσμα να εισπράξει έντονη δημοσιότητα και να γνωστοποιηθεί ο βίος της.
Η Παπαγιαννοπούλου γεννήθηκε το 1893 στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας, ούσα γόνος εύπορης οικογένειας. Παντρεύτηκε τον Κώστα Νικολαΐδη με τον οποίο απέκτησε δύο κόρες, την Μαρία και την Καίτη. Μέχρι την Μικρασιατική καταστροφή, η οποία τη σημάδεψε ανεξίτηλα, άσκησε το επάγγελμα της δασκάλας ενώ όταν ήλθε στη Μητροπολιτική Ελλάδα αποφάσισε να ασχοληθεί με το θέατρο καθώς ήταν ανήσυχο και προοδευτικό πνεύμα. Παράλληλα, μελετούσε πολύ συστηματικά ποίηση και λογοτεχνία. Αγαπημένοι της ποιητές ήταν οι Κρυστάλλης και Καββαδίας. Όσον αφορά τη θεατρική της πορεία, συμμετείχε σε διάφορους θιάσους έως το 1942 όταν σταμάτησε να εξασκεί το επάγγελμα της ηθοποιού. Ασφαλώς ένα από τα κομβικότερα σημεία στην καριέρα της ήταν η συμμετοχή της στο θίασο της θρυλικής Μαρίκας Κοτοπούλη.
Με τον πρώτο σύζυγό της δεν τα πήγαινε καλά και, ουσιαστικά, η κοινή συμβίωσή τους είχε τελειώσει από τη δεκαετία του 1920. Η γνωριμία της με τον αστυνομικό Γιώργο Παπαγιαννόπουλο, που ήταν ιδιαιτέρως καλλιεργημένος άνθρωπος, ήταν καθοριστική αφού τον ερωτεύτηκε και οδηγήθηκαν σε γάμο παίρνοντας το επώνυμό του με το οποίο έγινε γνωστή μένοντας στην ιστορία. Το 1948, γνώρισε τον Βασίλη Τσιτσάνη από την φίλη της Μαρίκα Νίνου που ήταν από τις κορυφαίες τραγουδίστριες της εποχής και όχι μόνο. Η συνεργασία με τον Τσιτσάνη ήταν καθοριστική αφού ο μέγας συνθέτης την καθοδήγησε στα πρώτα στιχουργικά της βήματα για να καταφέρει να αξιοποιήσει πλήρως το αναμφισβήτητο ταλέντο της.
Το 1955 γνώρισε τον Απόστολο Καλδάρα (σε ένα μπαράκι πίνοντας τον καφέ του, όπως είχε πει ο συνθέτης σε τηλεοπτική συνέντευξη στον Γιώργο Παπαστεφάνου). Ο σπουδαίος δημιουργός περιέγραψε τη γνωριμία τους λέγοντας ότι τον πλησίασε μια μαυροφορεμένη κυρία, άνοιξε την τσάντα της και του έδωσε τους στίχους του «Θα βρω μουρμούρη μπαγλαμά» που ήταν το πρώτο τραγούδι της καρποφόρας συνεργασίας τους, η οποία κράτησε έως το τέλος της ζωής της στιχουργού.
Ασφαλώς, είναι γνωστό ότι η Ευτυχία είχε γράψει τους στίχους πολύ περισσότερων τραγουδιών από αυτά που της πιστώνονται. Έχοντας πάθος για τη χαρτοπαιξία και ευρισκόμενη σε μεγάλη οικονομική ανάγκη, δεν περίμενε να πληρωθεί από τα ποσοστά αλλά έσπευδε να δώσει τους εξαίρετους στίχους της έναντι πινακίου φακής αρκεί να εισέπραττε άμεσα την αμοιβή. Με τον τρόπο αυτό απώλεσε μακροπρόθεσμα πολύ περισσότερα έσοδα ενώ δεν αναγραφόταν το όνομά της στους δίσκους. Γενικά η σχέση της με τα λεφτά δεν ήταν καλή. Εξάλλου η ενασχόλησή της με τη στιχουργική γινόταν από αγάπη σε αυτό και όχι, βέβαια, με κίνητρο το χρήμα.
Η Παπαγιαννοπούλου ήταν μια λόγια γυναίκα που έγραψε αρκετά ποιήματα, εκτός από εκατοντάδες τραγούδια, ερχόμενη σε πλήρη αντίθεση με τη στερεοτυπική, ίσως, εικόνα της Μικρασιάτισσας τέλειας μαγείρισσας και άριστης νοικοκυράς. Ήταν ένας πολύ ζωηρός και αντισυμβατικός άνθρωπος που έζησε έντονα τη ζωή της αγνοώντας επιδεικτικά τα συντηρητικά και οπισθοδρομικά πρότυπα της εποχής. Η εικόνα της ηλικιωμένης γυναίκας που πωλούσε τους στίχους της αλλά, ταυτόχρονα, έγινε αποδεκτή ως εμπνευσμένη στιχουργός, ήταν κάτι το πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα και οδήγησε, δικαίως, στη δημιουργία ενός μύθου γύρω από το όνομά της. Ουσιαστικά, τη δεκαετία του 1950, έσπασε ένα κατεστημένο. Υπό αυτή την έννοια, η Παπαγιαννοπούλου ήταν, εκτός από πρωτοπόρος δημιουργός, ένας γενναίος άνθρωπος αφού χρειαζόταν μεγάλη τόλμη για να εισέλθει σε ένα κατεξοχήν ανδροκρατούμενο χώρο όπως ήταν το λαϊκό τραγούδι. Αξίζει να αναφερθεί ότι μετά την καθιέρωσή της και την ισχυροποίησή της στο μουσικό γίγνεσθαι, προσπαθούσε να βοηθήσει νέους καλλιτέχνες όταν έβλεπε ότι αξίζουν.
Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα λόγια του Λευτέρη Παπαδόπουλου, ενός εκ των καλύτερων στιχουργών της χώρας μας, ο οποίος είχε δηλώσει σε συνέντευξη το 1977: «Η Παπαγιαννοπούλου έχει γράψει τα ωραιότερα ελληνικά τραγούδια. Κανένας δεν μπόρεσε να τη φτάσει και πολύ περισσότερο να την ξεπεράσει. Υπάρχει η εντύπωση ότι η Ευτυχία ήταν λαϊκή ποιήτρια αλλά έχω τελείως αντίθετη άποψη. Ήταν μια διανοούμενη, ήξερε πάρα πολύ καλά ελληνικά και αυτό φαίνεται σε κάθε της κομμάτι. Είχε τον πιο στέρεο στίχο που έχει γραφτεί πάνω στο τραγούδι και τα νοήματά της ήταν τόσο άμεσα, τόσο επιθετικά άμεσα που εμένα, τουλάχιστον, με ξάφνιαζαν και με ξαφνιάζουν ακόμα και σήμερα… Από τα τραγούδια της Ευτυχίας αν βγάλεις μία λέξη, το τραγούδι πέφτει, δηλαδή δεν μπορεί να αφαιρεθεί καμία λέξη και να αντικατασταθεί με άλλη. Αυτό σημαίνει μια μαστοριά, μια συγκρότηση στη δόμηση του στίχου και αυτό είναι μοναδικό. Δεν το έχει κάνει κανείς».
Ασφαλώς είναι εντυπωσιακό ότι ο ρεμπετολόγος Τάσος Σχορέλης την χαρακτήρισε ως «Βαμβακάρη του στίχου».
Οι επιτυχίες της ήταν πολλές και πασίγνωστες. Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές:
• Είμαι αητός χωρίς φτερά του Μάνου Χατζιδάκι
• Περασμένες μου αγάπες και Ηλιοβασιλέματα του Μανώλη Χιώτη
• Όνειρο απατηλό, Μου σπάσανε το μπαγλαμά, Πετραδάκι-πετραδάκι, Ρίχτε στο γυαλί φαρμάκι, Στ’ Αποστόλη το κουτούκι, Πήρα από τη νιότη χρώματα, Γυάλινος κόσμος του Απόστολου Καλδάρα
• Συρματοπλέγματα βαριά του Μπάμπη Μπακάλη
• Τα αντράκια, Το ντιβάνι, Ο φλώρος του Βασίλη Τσιτσάνη
• Μαντουμπάλα και Δυο πόρτες έχει η ζωή του Στέλιου Καζαντζίδη
• Τι να σου κάνει μια καρδιά του Αντώνη Κατινάρη
• Τι έχει και κλαίει το παιδί του Σταύρου Ξαρχάκου
• Η διπρόσωπη, Ένας αητός γκρεμίστηκε του Αντώνη Ρεπάνη
• Σαν ξημερώνει Κυριακή του Μίμη Πλέσσα
• Στη στράτα μου δε φάνηκες του Βαγγέλη Πιτσιλαδή
και πάρα πολλά ακόμα…
Πολύ ενδιαφέρον στοιχείο είναι η συνεργασία της με τον Μάνο Λοΐζο στο ακυκλοφόρητο «Νύχτα πέρασε το τραίνο», που ακούστηκε στην ταινία του Ορέστη Λάσκου «Μπετόβεν και μπουζούκι» το 1965 («Μας γέλασες παλιοζωή / μας γέμισες ελπίδες / μα στις βαθιές ρυτίδες / το δάκρυ μας κατρακυλά. / Νύχτα πέρασε το τραίνο / και το χάσαμε / κάπου θέλαμε να πάμε / μα δε φτάσαμε»).
Τα τραγούδια της ερμήνευσαν μερικά από τα λαμπρότερα ονόματα του λαϊκού τραγουδιού όπως Πρόδρομος Τσαουσάκης, Μανώλης Αγγελόπουλος, Στράτος Διονυσίου, Πάνος Γαβαλάς, Μιχάλης Μενιδιάτης, Γιώργος Νταλάρας, Σωτηρία Μπέλλου, Γιώτα Λύδια, Πόλυ Πάνου, Καίτη Γκρέι, Βίκυ Μοσχολιού, Μαίρη Λίντα, Μαρίκα Νίνου και, βεβαίως, οι κορυφαίοι Στέλιος Καζαντζίδης και Γρηγόρης Μπιθικώτσης.
Δυστυχώς η μοίρα τη χτύπησε ανελέητα με το χαμό της κόρης της Μαρίας το 1960. Από τότε και έως το θάνατό της η χαρισματική δημιουργός έζησε βυθισμένη σε ανείπωτο πένθος αλλά δεν σταμάτησε να γράφει καινούργιους στίχους που εξελίχθηκαν σε όμορφα και πασίγνωστα τραγούδια.
Εν κατακλείδι, η κληρονομιά της είναι τεράστια και είναι ευχής έργον η δημοσιότητα που απέκτησε τον τελευταίο καιρό. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι καθόλου λανθασμένο να ισχυριστούμε ότι τα τραγούδια της Ευτυχίας έχουν εντυπωθεί στη συλλογική μνήμη και προβάλλονται δεόντως από καλλιτέχνες που αγαπούν το γνήσιο λαϊκό τραγούδι.
Αναφορές
1. Εκπομπή του Γιώργου Παπαστεφάνου στην ΕΡΤ, 1977
2. Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, φύλλο 11ης Ιανουαρίου 2010
3. Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, φύλλο 11ης Οκτωβρίου 2010
—————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…