Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης

Σαν σήμερα, πριν από εκατό χρόνια,  στις 16 Αυγούστου 1920, γεννήθηκε στα Ανώγεια Λακωνίας, ο σπουδαίος Νότης Περγιάλης, ένας από τους πλέον πολυσχιδείς  καλλιτέχνες της  χώρας μας κατά τον 20ο αιώνα.  O Περγιάλης υπήρξε μια σπάνια και, σαφώς, αξιοθαύμαστη περίπτωση ανθρώπου που υπηρέτησε πιστά και αδιαλείπτως τις Τέχνες και τα Γράμματα παράγοντας ένα πλουσιότατο έργο σε πολλά επίπεδα. Ίσως να έγινε περισσότερο γνωστός ως θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός αλλά υπήρξε σκηνοθέτης, σεναριογράφος, στιχουργός, ποιητής, πεζογράφος και εικαστικός με τεράστια, συνολικά, προσφορά στα πολιτιστικά δρώμενα της πατρίδας μας.

Τα παιδικά του χρόνια ήταν δύσκολα και φτωχικά στη γενέτειρά του. Καθοριστική επιρροή δέχτηκε από τον παππού του που ήταν ιερέας. Από αυτόν έμαθε βυζαντινή μουσική καθώς και βιολί.  Αργότερα επηρεάστηκε μεταξύ άλλων από την Δραματική Ποίηση, τον Όμηρο, τον  Γεώργιο Χορτάτση, τον Σαίξπηρ, τα δημοτικά τραγούδια  και τα μανιάτικα μοιρολόγια. Τελειώνοντας το γυμνάσιο δεν είχε  αποφασίσει τι  θα σπουδάσει αλλά ήξερε ότι το πεπρωμένο του ήταν η Τέχνη. Κατά  την γερμανική κατοχή εντάχθηκε στις γραμμές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ πολεμώντας τους κατακτητές, διαπνεόμενος από έντονο αγωνιστικό  πνεύμα και άδολο πατριωτισμό. Παράλληλα συγκρότησε  θεατρική ομάδα, μαζί με τους φίλους του Βασίλη Καπετανέα και Νίκο Μπλέτα, παρουσιάζοντας παραστάσεις σε πολλά χωριά. Σε κάποιο από τα θεατρικά του ήταν παρούσα η Μαρούλα Ρώτα, κόρη του ποιητή, θεατρικού συγγραφέα, κριτικού και μεταφραστή Βασίλη Ρώτα, που  τον παρότρυνε να παρακολουθήσει μαθήματα στη σχολή του πατέρα της.  Η αποδοχή του στη σχολή του Ρώτα αποτέλεσε σταθμό στην πορεία του αφού ήταν μεγάλο σχολείο. Εκεί γνώρισε τον Μάνο Κατράκη με τον οποίo συνεργάστηκαν στενά και συνδέθηκαν με βαθιά φιλία. Το «Κορίτσι με το κορδελάκι», ένα από τα πρώτα έργα του Περγιάλη,  παρουσιάστηκε από το «Ελληνικό Λαϊκό θέατρο» του Κατράκη, σημειώνοντας τεράστια επιτυχία και  αναφέρεται στο έντονο πρόβλημα στέγης μετά τον Εμφύλιο καθώς και στις κοινωνικές αντιθέσεις. Σε αυτό ακούγεται το πανέμορφο τραγούδι «Γκρεμισμένα σπίτια» το οποίο προοριζόταν για μελοποίηση από τον Μίκη Θεοδωράκη ο οποίος, όμως, ήταν φορτωμένος με πάμπολλες υποχρεώσεις και αδυνατούσε να ανταποκριθεί στο κάλεσμα του Κατράκη. Έτσι o Μίκης πρότεινε τον νεαρό Γιάννη Μαρκόπουλο ο οποίος πέτυχε μια έξοχη σύζευξη λόγου και μελωδίας δημιουργώντας ένα αριστουργηματικό και συγκινητικό τραγούδι. Στα «Γκρεμισμένα σπίτια» είναι ευδιάκριτη η ομοιότητα στους στίχους με τη θρυλική «Δραπετσώνα» του Μίκη Θεοδωράκη και του Τάσου Λειβαδίτη.

Ως θεατρικός συγγραφέας έκανε την πρώτη εμφάνισή του το 1948 με το έργο «Ο πόνος γεννάει θεούς» με το οποίο κέρδισε βραβείο στον Καλοκαιρίνιο διαγωνισμό. Ως εισηγητής τότε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος είχε πει γι’ αυτόν: «Σήμερα γεννήθηκε ένας ποιητής του θεάτρου».  Ένα άλλο αξιοσημείωτο έργο ήταν το «Νυφιάτικο τραγούδι», που ανέβηκε το 1949 στο Ρεαλιστικό θέατρο του Αιμίλιου Βεάκη και γράφτηκε με αφορμή το έθιμο της βεντέτας στην Μάνη. Αναμφιβόλως, ένα από τα σημαντικότερα έργα του ήταν το αντιπολεμικό «Χρυσό χάπι», που παρουσιάστηκε από το «Ελληνικό Λαϊκό θέατρο» του Μ. Κατράκη και ήταν αφιερωμένο στα θύματα των ατομικών βομβών στην Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Θα πρέπει να τονιστεί, επίσης,  ότι «Η Αντιγόνη της Κατοχής» ήταν το πρώτο αντιστασιακό έργο που παρουσιάστηκε σε  θέατρο προκαλώντας, όπως ήταν αναμενόμενο, ανάλογες αντιδράσεις.

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα έργα του, στο οποίο περιλαμβάνονται πολλά από τα  βιώματά του από την Εθνική Αντίσταση, είναι το μυθιστόρημα «Τα παλληκάρια» όπου περιγράφει πολλά γεγονότα και χαρακτήρες από την τραγική και, συνάμα, μεγαλειώδη πορεία του Ελληνικού λαού εκείνη την περίοδο. Το 1974 ο θίασος Νίκου Χατζίσκου-Τιτίκας Νικηφοράκη ανέβασε το «Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή» όπου τονίζεται ο καημός του προδομένου λαού που έδιωξε τους κατακτητές αλλά κυνηγήθηκε από τους συνεργάτες τους. Το έργο διανθίστηκε από τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Ένα, επίσης, από τα κλασικότερα δημιουργήματά  του είναι «Ο Αζάρ  ποτέ δεν πεθαίνει» που εκδόθηκε το 1970 και μπήκε κατευθείαν στη λίστα των απαγορευμένων αφού η δράση του εκτυλίσσεται σε κάποια από τις στρατιωτικές φασιστικές δικτατορίες της Νότιας Αμερικής ή της Ιβηρικής χερσονήσου (Πορτογαλίας του Σαλαζάρ ή Ισπανία του Φράνκο) και ήταν κατάδηλος ο παραλληλισμός με τη χούντα των συνταγματαρχών στη χώρα μας.

Πρέπει να σημειωθεί ότι πολλά από τα έργα του μεταφέρθηκαν στο ραδιόφωνο όπως:

  • Ηχώ και Νάρκισσος
  • Αστραπόγιαννος
  • Το άλογο του Θανάση
  • Το γυάλινο άλογο
  • Κάιν
  • Τα τελευταία Χριστούγεννα του Παπαδιαμάντη
  • Ανοιξιάτικη πολιτεία, κ.α.

Τονιστέον ότι οι ραδιοφωνικές μεταφορές θεατρικών έργων σημείωναν μεγάλη επιτυχία αφού η τηλεόραση ήταν δυσεύρετο είδος κατά τη δεκαετία του 1970. Επίσης,  πολλά    θεατρικά του παρουσιάστηκαν από αθηναϊκούς και επαρχιακούς θιάσους ενώ μερικά από αυτά μεταφράστηκαν και σε ξένες γλώσσες (αγγλικά, γερμανικά, βουλγαρικά, εβραϊκά, δανικά, ρωσικά). Επιπλέον, εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων «Το κόκκινο πουλί» και μυθιστορήματα όπως  «Η καπετάνισσα» και «Όταν σηκώθηκαν τα δέντρα»  εκτός από «Τα παλληκάρια» που προαναφέρθηκαν.

Στον κινηματογράφο είχε, μεταξύ άλλων, συμμετοχή σε γνωστές ταινίες αλλά θα αναφερθούμε σε τρεις από τις χαρακτηριστικότερες: Η πρώτη είναι η προταθείσα για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας «Ηλέκτρα» (1962) του Μιχάλη Κακογιάννη όπου υποδυόταν το σύζυγο της Ηλέκτρας, η δεύτερη στα «Κόκκινα φανάρια» (1963) του Βασίλη Γεωργιάδη όπου λέει μια από τις γνωστότερες φράσεις του Ελληνικού κινηματογράφου: «Όμορφη δεν είναι η ζωή, Κατερίνα».

Η τρίτη είναι, βεβαίως, η υποψήφια για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας  «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο» (1966) του Βασίλη Γεωργιάδη που ενσάρκωσε συγκλονιστικά τον ηρωικό αγωνιστή και υπέρμαχο των δικαιωμάτων του λαού, Μαρίνο Αντύπα.

Αναμφισβήτητα από τα πιο αξιόλογα  έργα του ήταν η διασκευή σεναρίου, σε συνεργασία με τον Γεράσιμο Σταύρου,  της ιστορικής τηλεοπτικής σειράς «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», βασισμένης στο ομότιτλο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη ενώ συμμετείχε σε αυτή κι ως αφηγητής αφήνοντας το στίγμα του με τη χαρακτηριστική  φωνή του. Είχε προτείνει και άλλα έργα στην Ελληνική Τηλεόραση όπως τον «Καπετάν Μιχάλη» του Καζαντζάκη αλλά η πρότασή του απορρίφθηκε και, γενικώς, οι τηλεοπτικές πόρτες παρέμειναν ερμητικά κλειστές.

Με τον Μάνο Χατζιδάκι συνεργάστηκε στο πασίγνωστο «Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι» στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή» του Ζιλ Ντασέν.  Ο Χατζιδάκις είχε μελοποιήσει κι άλλα τραγούδια του Περγιάλη και σκόπευαν να προχωρήσουν σε έκδοση δίσκου αλλά, δυστυχώς, δεν κατέστη δυνατό κάτι τέτοιο.

Παρόλο που ο Περγιάλης δεν χαρακτηρίζεται πρωτίστως ως στιχουργός, μας κληροδότησε εξαίρετους στίχους που μελοποιήθηκαν από κορυφαίους συνθέτες.  Αξίζει να αναφέρουμε κάποια τραγούδια του:

  • «Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι» (1961) του Μάνου Χατζιδάκι.
  • «Το κοριτσάκι» (1960) του Γιάννη Μαρκόπουλου
  • «Τι να την κάνω τη χαρά» (1963) του Μίκη Θεοδωράκη
  • «Αν είχα δυο φτερά» (1964) του Γιάννη Μαρκόπουλου
  • «Γκρεμισμένα σπίτια» (1964) του Γιάννη Μαρκόπουλου.
  • «Σκονισμένοι δρόμοι»(1964) του Γιάννη Μαρκόπουλου. Πρόκειται για την ίδια μελωδία με τα «Γκρεμισμένα σπίτια».
  • «Ο λεβέντης» (1974) του Μίκη Θεοδωράκη που ήταν  από τα γνωστότερα  κομμάτια  της δεκαετίας.
  • «Δεν ήσουν σκυφτό ένα δέντρο» (1974) του Μίκη Θεοδωράκη από το έργο του Περγιάλη «Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή».
  • «Το μπλόκο της Καισαριανής» (1977) του Μίκη Θεοδωράκη

Περισσότερα έργα του παρατίθενται σε παλαιότερο αφιέρωμά μας.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του  διέμενε στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας, όπου πέθανε και ετάφη. Στην απομάκρυνση από την Αθήνα τον οδήγησε όχι τόσο η ατμοσφαιρική μόλυνση, όσο η «πνευματική» αφού λίγα χρόνια μετά την πτώση της χούντας οι σημαντικότεροι δημιουργοί εκδιώχθηκαν από το σύστημα της εποχής που προσπάθησε να επιβάλει εντελώς διαφορετικά πρότυπα. Αξιοπρόσεκτο και, ασφαλώς, αξιέπαινο,  ότι ακόμα και στα βαθιά γεράματά του παρουσίαζε θεατρικά με θιάσους από νέους του τόπου κατοικίας του.

Γενικά, ο Περγιάλης υπήρξε ένας χαμηλών τόνων και διακριτικός άνθρωπος μιλώντας, κυρίως,  μέσω των γραπτών του και των ρόλων που ερμήνευε. Αυτό, ωστόσο, δεν σήμαινε ότι του έλειπε το  σφρίγος και  το πάθος. Με την αντιστασιακή, την αντιδικτατορική και τη γενικότερη αγωνιστική του δράση απέδειξε τη μαχητικότητά του, την ψυχική του δύναμη, το θάρρος του και τη συνέπεια της στάσης ζωής του με την ιδεολογία του. Ποτέ δεν έπαψε να εναντιώνεται στην υποταγή του λαού στα κέντρα εξουσίας και υποστήριζε ότι οι λαοί ξέρουν να αμύνονται στα σχέδια των ισχυρών  δείχνοντας την αισιοδοξία του.  Με όλα τα βιώματά του και τις εμπειρίες του ήταν λογικό επακόλουθο  τα έργα του να  διαπνέονται από έντονο λυρισμό, ρεαλισμό, ευγένεια και βαθιά συμπάθεια στον ταλαιπωρημένο, περιθωριακό, απόκληρο και αδικημένο άνθρωπο.

Οι βραβεύσεις δεν έλειψαν αφού τιμήθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο της Ιερής Πόλεως του Μεσολογγίου καθώς και το Βραβείο των Κριτικών των Εφημερίδων στο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης. Αναντίρρητα, όμως, το σημαντικότερο βραβείο είναι η αγάπη με την οποία περιέβαλε ο κόσμος το έργο του. Εν κατακλείδι, οποιοσδήποτε  έχει μια μικρή, έστω,  γνώση για το τι προσέφερε ο Νότης Περγιάλης, είναι αδύνατο να μην αντιμετωπίσει με  θαυμασμό αυτόν τον πολυπράγμονα άνθρωπο που γεννήθηκε πριν από έναν αιώνα.

Βιβλιογραφία-Αναφορές

  1. Αφιέρωμα της ΕΡΤ https://www.ert.gr/arxeio-afierwmata/notis-pergialis-10-noemvrioy-2009/
  2. Ελευθεροτυπία, φύλλο της 20ης Νοεμβρίου 2010
  3. Ελευθεροτυπία, φύλλο της 11ης Νοεμβρίου 2009
  4. Νότης Περγιάλης – Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι»,  Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης- Κώστας Φωτεινάκης, εκδόσεις «Φαρφουλά», 2010

————–

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Please enter your comment!
Please enter your name here