Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Πέρυσι, στις 29 Ιουλίου 2021, εορτάσαμε τα 96α γενέθλια του Μίκη μας χωρίς να μπορούμε να φανταστούμε ότι μετά από μόλις πέντε εβδομάδες θα έφευγε από κοντά μας. Έτσι, σήμερα, 29 Ιουλίου 2022 είναι η πρώτη φορά που εορτάζουμε την επέτειο γέννησης του κορυφαίου συνθέτη χωρίς τη φυσική του παρουσία.
Ωστόσο, το έργο του Μίκη μιλά τόσο εκκωφαντικά που δεν είναι δυνατόν να μην τον αισθανόμαστε ολοζώντανο και ισχυρό, πανέτοιμο να μιλήσει, να γράψει κείμενα και μουσική, να διευθύνει την ορχήστρα του και, φυσικά, να τραγουδήσει με το δικό του μοναδικό και ξεχωριστό τρόπο όπως τον είχαμε δει και απολαύσει επί πολλές δεκαετίες. Σίγουρα δεν είναι καθόλου εύκολο να συνηθιστεί η φυσική απουσία του, ιδιαίτερα σε όλους εκείνους που είχαν επαφή και σχέση μαζί του. Εντούτοις, το έργο του είναι τόσο πλούσιο και βαθύ που έχουμε άφθονο και ανεξάντλητο υλικό προς ακρόαση και μελέτη με συνέπεια να νιώθουμε τον Μίκη διαρκώς μαζί μας. Διαβάζοντας τα βιβλία του και τα άρθρα του, παρακολουθώντας τις συνεντεύξεις του και προσπαθώντας να εντρυφήσουμε στη σκέψη του και την ιδεολογία του, τον αισθανόμαστε δίπλα μας να μας καθοδηγεί, να μας συμβουλεύει και, ενίοτε, να μας μαλώνει για την αδράνειά μας. Άλλωστε ο Μίκης είχε δείξει με όλη τη στάση ζωής του ότι δεν δεχόταν την απάθεια και τον εφησυχασμό. Πάντοτε ανησυχούσε και πάντοτε δρούσε για το κοινό καλό.
Μα και η πολιτική του ενασχόληση έγινε με μοναδικό γνώμονα την προσφορά προς την πατρίδα, κάτι που δεν εκτιμήθηκε σωστά από πολλούς. Όμως, ο Μίκης δεν είχε να κερδίσει από την πολιτική αφού ήταν ήδη πιο διάσημος και πιο αναγνωρίσιμος και από τον δημοφιλέστερο πολιτικό. Η πολιτική δεν είχε να του χαρίσει παρά αντιπαραθέσεις και στενοχώριες ενώ έχανε πολύτιμο χρόνο από τη σύνθεση και, γενικότερα, τη δημιουργία. Αλλά η αγάπη του για την πατρίδα ήταν τόσο μεγάλη που δεν υπολόγισε κανένα κόστος και προσπάθησε να προσφέρει και σε αυτόν τον τομέα.
Παρόλα αυτά, όσα εξαιρετικά βιβλία και άρθρα κι αν έχει γράψει, ο καλύτερος, θεωρώ, τρόπος για να τον νιώθουμε κοντά μας και παράλληλα η ύψιστη απόλαυση είναι η ακρόαση της αξεπέραστης μουσικής του. Αυτής της μουσικής της τόσο έντονης, της τόσο δυνατής, της τόσο επικής αλλά και της τόσο συναισθηματικής συνάμα που αγγίζει όλα τα κύτταρα του εγκεφάλου μας και της καρδιάς μας μαζί. Με τη μουσική του όχι απλώς μεγαλώσαμε αλλά συνεχίζουμε να τη βιώνουμε ως αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μας και είναι νομοτελειακά βέβαιο ότι το ίδιο θα πράττουμε και στο μέλλον.
Ο Μίκης είναι, χωρίς αμφιβολία, κομμάτι από τις ζωές μας τις οποίες ομόρφυνε σε απίστευτο βαθμό και σφράγισε με τα πολυπληθή αριστουργήματά του. Χρησιμοποιώντας τη δική του μεγαλοφυή έμπνευση σε συνδυασμό με τα ακούσματά του από το δημοτικό, παραδοσιακό και λαϊκό τραγούδι συν την εκκλησιαστική μουσική κατάφερε να δημιουργήσει τα δικά του πανέμορφα και, κλασικά, πλέον, έργα. Άλλωστε, όπως είχε δηλώσει ο ίδιος, συνέθεσε μελωδίες που τράφηκαν από τους χυμούς της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Αυτό τις κατέστησε αναγνωρίσιμες από το ευρύ κοινό που, στη συνέχεια, τις αγκάλιασε.
Μπορεί να ασχολήθηκε με πολλά είδη μουσικής όπως εκκλησιαστική μουσική, όπερα, ορατόρια, μπαλέτα, μουσική δωματίου, μουσική για αρχαίο δράμα, μουσική για κινηματογράφο αλλά και μόνο με τους κύκλους τραγουδιών και τη μελοποιημένη ποίηση, στην οποία υπήρξε ο τολμηρός πρωτοπόρος, κερδίζει την πρωτοκορυφαία θέση ανάμεσα στους δημιουργούς. Όπως είχε δηλώσει κατ’ επανάληψη, η ευρωπαϊκή μουσική δεν τον εξέφραζε στο βαθμό που επιθυμούσε και, έτσι, επιδίωξε κάτι καινούργιο που να συνταιριάζει, ασφαλώς, με τα βιώματά του και τις δικές του επιθυμίες. Για να καταφέρει τους σκοπούς του συνάντησε τρομερές δυσχέρειες αλλά παρέμεινε αλύγιστος και αταλάντευτος. Ειδικά στο ξεκίνημα της τιτάνιας προσπάθειάς του με τη μελοποίηση του Επιταφίου συνάντησε ουκ ολίγα και σοβαρότατα εμπόδια αλλά στο τέλος νίκησε και μαζί του ξεπήδησε ένας ολόκληρος νέος μαγικός κόσμος.
Επιπλέον, οι λαϊκές συναυλίες που άρχισε να διοργανώνει από τη δεκαετία του 1960 αποτέλεσαν κόκκινο πανί για τις κυβερνήσεις της εποχής οι οποίες προσπαθούσαν να του ορθώνουν πάσης φύσεως κωλύματα και δυσκολίες. Όμως, ο λαός έσπευδε να παρακολουθήσει τις συναυλίες του και να βιώνει μοναδικές και πρωτόγνωρες στιγμές ρίχνοντας κι άλλο λάδι στη φωτιά. Κι αν οι κυβερνήσεις έως το 1967 έκαναν τη ζωή του δύσκολη, η χούντα των συνταγματαρχών προχώρησε ένα βήμα ακόμα και τον απαγόρεψε δια νόμου. Και δεν έμεινε εκεί. Τον φυλάκισε και τον εξόρισε αλλά ο Μίκης ποτέ δεν υποχώρησε. Αγωνιζόταν συνεχώς με τις υπεράνθρωπες δυνάμεις του για ιδέες όπως ειρήνη, δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη που τον συνόδεψαν όλα τα έτη της μυθικής πορείας του. Η διεθνής αναγνωρισιμότητά του οδήγησε μεγάλους καλλιτέχνες παγκόσμιας εμβέλειας να ζητήσουν την αποφυλάκισή του και όταν αυτό κατέστη δυνατό το 1970, ο Μίκης έφυγε στο εξωτερικό δίνοντας ακολούθως πολυάριθμες συναυλίες ανά τον πλανήτη. Με αυτόν τον τρόπο γνωστοποίησε το ελληνικό ζήτημα και προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη χώρα μας.
Μετά την πολυπόθητη Παλινόρθωσης της Δημοκρατίας, επέστρεψε πανηγυρικά στη χώρα μας και έδωσε πλήθος συναυλιών με το πάθος του κόσμου να είναι κυριολεκτικά σε αδιανόητα ύψη. Ο κόσμος δεν χόρταινε να ακούει τα τραγούδια του και να τον απολαμβάνει δια ζώσης. Ωστόσο, η δεκαετία του 1980 σηματοδότησε το πέρασμα σε μια χειρότερη, πολιτιστικά, εποχή με λιγότερο ποιοτικό τραγούδι και ο Μίκης πολεμήθηκε και σε αυτήν την περίπτωση από το νέο καθεστώς. Εντούτοις, το κοινό δεν έπαψε ποτέ να τον αγαπά και να επιζητά τη μουσική του. Αποτέλεσμα είναι κατά τα τελευταία 40 έτη να κατακλύζονται τα μέρη όπου εμφανιζόταν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μεγαλειώδης συναυλία στο Καλλιμάρμαρο στις 18/9/1995 για τη συμπλήρωση των 70 ετών του με τον κόσμο να γεμίζει ασφυκτικά το ιστορικό στάδιο. Και τα τελευταία χρόνια σε όλη τη χώρα διοργανώνονται εκατοντάδες παραστάσεις με τα τραγούδια του να ακούγονται και να δονούν το κοινό. Και αυτό δείχνει την απίστευτη δυναμική του και τη διαχρονικότητά των τραγουδιών του.
Ο Μίκης ευτύχησε να πετύχει κάτι που ελάχιστοι κατάφεραν στο παρελθόν ήτοι να γίνει ζωντανός θρύλος και να απολαύσει, δικαίως, μοναδικές τιμές και βραβεύσεις. Ωστόσο, στο παρόν άρθρο δεν είναι σκοπός να παρουσιαστεί το ανεπανάληπτο έργο του ούτε η μεγαλειώδης πορεία του αφού γι’ αυτόν τον σκοπό θα απαιτούντο εκατοντάδες τόμοι. Σκοπός μας, για μια ακόμα φορά, είναι να εκφράσουμε τον απεριόριστο θαυμασμό μας και την άπειρη ευγνωμοσύνη μας για όσα μας έχει προσφέρει. Παρόλο, λοιπόν, που έφυγε σωματικά από κοντά μας, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το πνεύμα του και η μουσική του θα είναι πάντα μαζί μας και θα μας συντροφεύουν στον αγώνα για μια καλύτερη ζωή.
Αναντιλέκτως, η παρουσία του ήταν ένα τεράστιο δώρο για την πατρίδα μας και τον πλανήτη ενώ το έργο του έχει ομορφύνει όχι μόνο τον ελληνικό πολιτισμό αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Ο Μίκης τίμησε και δόξασε την πατρίδα μας όσο ελάχιστοι. Ευνόητο ήταν να του αποδοθούν μυριάδες επαινετικοί χαρακτηρισμοί αλλά κι αυτοί φαντάζουν λίγοι και ανεπαρκείς μπροστά στο μεγαλείο του. Το σίγουρο είναι ότι μας έχει χαρίσει άπειρα συναισθήματα υπερηφάνειας, αγαλλίασης, ανάτασης, συγκίνησης, χαράς και γι’ αυτό θα του οφείλουμε αιώνια ευγνωμοσύνη. Η συνεισφορά του είναι ανυπολόγιστη και κολοσσιαία. Μας έδωσε υλικό όχι για μία αλλά για πολλές ζωές και εμείς ως ελάχιστο χρέος προς αυτόν θα πρέπει να φανούμε αντάξιοι της κληρονομιάς του.
Αναφορές
«Πού να βρω την ψυχή μου…», Τόμος Β’, Εκδόσεις ΙΑΝΟS, 2017
—————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…