5+1 επιλέγει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Στις 12 Μαΐου 1992 έφυγε από τη ζωή ο μέγας Νίκος Γκάτσος, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού τραγουδιστικού ποιητικού στίχου που χάρισε εκατοντάδες τραγούδια στη μουσική της χώρας μας. Ο Γκάτσος, εκ της Ασέας Αρκαδίας καταγόμενος, ήταν ένας από τους πνευματικούς ογκόλιθους στην πατρίδα μας, κατά τον 20ο αιώνα, με πολύπλευρη προσφορά στα γράμματα.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1943) εξέδωσε την Αμοργό, τη μοναδική ποιητική του σύνθεση, ένα από τα χαρακτηριστικότερα και πλέον επιτυχημένα δείγματα Νεοελληνικής ποίησης. Είναι πράγματι τόσο σπουδαίο το έργο αυτό με το οποίο κατατάσσεται στους μεγάλους ποιητές μας χωρίς να έχει εκδώσει άλλη αυτόνομη ποιητική συλλογή. Ένα άλλο μέρος της δραστηριότητάς του αποτέλεσαν οι μεταφράσεις κλασικών έργων όπως Ματωμένος γάμος και Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Λεωφορείον ο Πόθος του Τενεσί Ουίλιαμς, Ταξίδι μακριάς ημέρας μέσα στη νύχτα του Ευγένιου Ο’ Νιλ, κ.α. Επίσης, από τις κύριες ασχολίες του ήταν και η ραδιοσκηνοθεσία πολλών έργων Ελλήνων και ξένων δημιουργών (Παλαμάς, Θεοτοκάς, Πολέμης, Τερζάκης, Καζαντζάκης, Λόρκα, Τσέχοφ, Κρίστι, Ίψεν, Σω, κ.α.).
Θα λέγαμε όμως ότι η θέση που έχει κερδίσει ο Νίκος Γκάτσος στις καρδιές των περισσότερων Ελλήνων οφείλεται κυρίως στους στίχους που έχει γράψει και μελοποιήθηκαν από χαρισματικούς συνθέτες ενώ παράλληλα τραγουδήθηκαν από καλλίφωνους ερμηνευτές. Σημειώνουμε ότι η βασική δεξαμενή για τη στιχουργική του ποιητή είναι ασφαλώς ο αρχαίος κόσμος, με τον Βυζαντινό κόσμο και την Εθνεγερσία του 1821 να διαδραματίζουν ουσιωδέστατο ρόλο. Παρόλο που το πλήθος των τραγουδιών του ανέρχεται σε εκατοντάδες, ο Γκάτσος συνεργάστηκε με λίγους συνθέτες όπως Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρο Ξαρχάκο, Δήμο Μούτση, Χριστόδουλο Χάλαρη, Λουκιανό Κηλαηδόνη, κ.α. Ωστόσο είναι αναμφισβήτητο ότι ο συνθέτης με τον οποίο ταυτίστηκε είναι ο Μάνος Χατζιδάκις με τον οποίο αποτέλεσαν ένα από τα παραγωγικότερα και ποιοτικότερα δίδυμα της Νεοελληνικής μουσικής. Έτσι θα τολμήσουμε να επιλέξουμε 5+1 εμβληματικά τραγούδια αυτής της ιστορικής συνεργασίας…
1: Χάρτινο το φεγγαράκι που είναι το πρώτο κοινό τραγούδι των δύο δημιουργών το οποίο κυκλοφόρησε το 1958. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα κομμάτι γεμάτο ευαισθησία και τρυφερότητα που νίκησε (μάλλον) εύκολα τη μάχη με το χρόνο και θεωρείται κλασικό. Έχει ταυτιστεί βεβαίως με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη.
2: Μίλησέ μου που κυκλοφόρησε το 1970 με το δίσκο Επιστροφή. Ερμηνευτής ο αξεπέραστος Γρηγόρης Μπιθικώτσης, συνεπώς τα λόγια είναι μάλλον περιττά. Πρόκειται ασφαλώς για ένα τραγούδι που έχει ακουστεί όχι μόνο ραδιοφωνικά και δισκογραφικά αλλά και σε συναυλίες. Αξιοσημείωτο είναι ότι πολλές λαϊκές ορχήστρες το συμπεριλαμβάνουν στο πρόγραμμά τους δείχνοντας ότι η δυναμική των στίχων του Γκάτσου και της μουσικής του Χατζιδάκι είναι τέτοια που δεν γνωρίζει όρια.
3: Η μικρή Ραλλού από το δίσκο Της Γης το χρυσάφι (1971) με την εξαίρετη ερμηνεία του Μανώλη Μητσιά. Σίγουρα πρόκειται για ένα από τα γνωστότερα και δημοφιλέστερα της συνεργασίας των δύο δημιουργών το οποίο τραγουδιέται αδιαλείπτως έως σήμερα με στίχους που έχουν αφομοιωθεί από πολλούς Έλληνες. Κλασική χαρακτηρίζεται και η εκτέλεση από την Φλέρυ Νταντωνάκη με τη θεσπέσια φωνή της.
4: Ο Γιάννης ο φονιάς από το δίσκο Αθανασία με τον Μανώλη Μητσιά να δίνει μία ακόμα έξοχη ερμηνεία. Διαβάζοντας το βιβλίο του Μάνου Ελευθερίου «Είναι αρρώστια τα τραγούδια», μου προκάλεσε φοβερή εντύπωση η αριστοτεχνική ανάλυση που κάνει στο εν λόγω κομμάτι ο Ελευθερίου. Συγκεκριμένα, αφού αναλύει το πλαίσιο της ιστορίας, αναφέρει ότι είναι πολλά τα ερωτήματα που θέτει ο Γκάτσος και ατέλειωτες οι προσθήκες που μπορούν να προταθούν. Π.χ. τονίζει ότι το κλίμα του τραγουδιού θυμίζει μικροαστική Ελληνική επαρχία του Μεσοπολέμου και το παραλληλίζει με τον Αμερικάνικο Νότο του Τενεσί Ουίλιαμς. Συν τοις άλλοις μας πληροφορεί ότι ποιητικός πρόγονος του τραγουδιού είναι το «Το Μεσολογγίτικο» του Μιλτιάδη Μαλακάση κάνοντας μια δημιουργική ανάλυση των δύο έργων. Τελειώνοντας τα γραφόμενά του λοιπόν ο αείμνηστος Μ. Ελευθερίου αναφέρει το εξής εκπληκτικό: «…Δεν γίνονται και δεν γράφονται εύκολα τέτοια πράγματα και νομίζω ότι τέτοιο τραγούδι δεν θα ξαναγραφεί τουλάχιστον για τα χρόνια που μας απομένουν».
5: Κεμάλ στο δίσκο Αντικατοπτρισμοί του 1993. Πρόκειται για τον τελευταίο δίσκο της συνεργασίας Γκάτσου-Χατζιδάκι. Οι μελωδίες του συνθέτη είχαν κυκλοφορήσει το 1968 στο δίσκο Reflections με αγγλόφωνο στίχο από το ροκ γκρουπ «New York Rock and Roll Ensemble». Ασφαλώς με τη δημιουργική πνοή της ποίησης του Γκάτσου οι συνθέσεις του Χατζιδάκι φωτίστηκαν εντελώς διαφορετικά. Στις 19 Νοεμβρίου 1984 ο Βασίλης Λέκκας το τραγούδησε, για πρώτη φορά με ελληνικό στίχο, σε συναυλία της Μαρίας Φαραντούρη στο θέατρο Olympia στο Παρίσι. Η εν λόγω συναυλία κυκλοφόρησε την επόμενη χρονιά (1985) σε δίσκο από τη ΜΙΝΟΣ. Γενικά ο Κεμάλ έχει πολυτραγουδηθεί σε χιλιάδες εκδηλώσεις στη χώρα μας αφού είναι ένα πανέμορφο κομμάτι που συγκινεί και προβληματίζει. Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει στην ερμηνεία της Αλίκης Καγιαλόγλου την οποία συνεπικούρησε ο ίδιος ο συνθέτης, ένα χρόνο πριν εγκαταλείψει τα εγκόσμια (15-6-1994)
+1… Τσάμικος
…από το δίσκο Αθανασία του 1976 με την υπέροχη φωνή του Μανώλη Μητσιά. Στο θρυλικό αυτό δίσκο, από τους σπουδαιότερους της Ελληνικής μουσικής, ήταν αρκετά τα τραγούδια που έμειναν στην ιστορία και ένα από αυτά ήταν το εν λόγω κομμάτι. Για το συγκεκριμένο δίσκο ο Μάνος Ελευθερίου είχε γράψει «Τα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια-μαργαριτάρια είναι ενδεικτικά του τι κατορθώνει ένας μεγάλος άρχοντας της ποίησης (σ.σ. ο Γκάτσος) όταν αποφασίζει να γράψει “τραγούδια”. Σκέπτομαι ότι και μόνο αυτά να είχε γράψει την περίοδο του Μεσοπολέμου, χωρίς να υποτιμώ διόλου τις υπόλοιπες δημιουργίες του, θα είχε εκτοπίσει όλη την άναρθρη ποιητική χιονοστιβάδα που ακόμα και σήμερα μας καταδιώκει από τα σχολικά βιβλία». Καταφανώς τα λόγια ενός μεγάλου για έναν άλλο μεγάλο έχουν ιδιαίτερη σημασία. Για τον Τσάμικο λοιπόν ο πρώτος ερμηνευτής (Μητσιάς) είχε πει στον Μ. Ελευθερίου ότι μελοποιήθηκε σε ένα τέταρτο της ώρας (!!) κάποιο πρωινό στο στούντιο της Κολούμπια στην Ριζούπολη. Αρχικά ο συνθέτης το κοίταξε παραξενεμένος από τον τίτλο και μάλλον απρόθυμος να εμπλακεί με …”τσάμικο” αλλά είπε στον Μητσιά και τον κιθαρίστα Νότη Μαυρουδή να πάνε στο μπαρ για έναν καφέ. Εν συνεχεία ο Χατζιδάκις αποτραβήχτηκε με τον Θανάση Πολυκανδριώτη (μπουζούκι) για να του θυμίσει o μεγάλος οργανοπαίχτης κάποια τσάμικα και προχώρησε στη μελοποίηση των στίχων του παντοτινού του φίλου και ακριβού συνεργάτη Νίκου Γκάτσου.
Το κορυφαίο αυτό δίδυμο στιχουργού-συνθέτη έδωσε περίπου 150 τραγούδια και είναι ευκόλως εννοούμενο ότι η επιλογή, μέσα από αυτόν τον ποταμό εξαίρετων κομματιών, ήταν ιδιαιτέρως δύσκολη αφού μπορούν να προκύψουν πολλές σχετικές λίστες ανάλογα με τα, υποκειμενικά ή μη, τεθέντα κριτήρια. Σε κάθε περίπτωση το έργο των Γκάτσου-Χατζιδάκι συνιστά ένα από τα πολυτιμότερα στολίδια του Νεοελληνικού Πολιτισμού.
Αναφορές
1. Περιοδικό Μετρονόμος, τεύχος 41, αφιέρωμα στον Νίκο Γκάτσο, 2011
2. «Μάνος Ελευθερίου, Είναι αρρώστια τα τραγούδια», εκδόσεις Καστανιώτη 2002.
————-
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση, χωρίς την άδεια του Music Corner…