Ασπρόμαυρα κι έγχρωμα: “Οικογένεια Ζαρντή”

Τηλεοπτικές στιγμές που μας έκαναν να γελάσουμε, να κλάψουμε, να μελαγχολήσουμε, να ταυτιστούμε με τους ήρωες και να πάσχουμε μαζί τους. Πόσα συναισθήματα δε γέννησαν σε όλους μας αξέχαστα σίριαλ της μικρής οθόνης. «Ασπρόμαυρα κι έγχρωμα», άφησαν το σημάδι τους στο μυαλό και στην καρδιά μας και τα θυμόμαστε με νοσταλγία μέσα σ’ αυτό το άθλιο τηλεοπτικό τοπίο του σήμερα…

Αυτή η στήλη λοιπόν, από φέτος κάθε εβδομάδα, θα σας παρουσιάζει εναλλάξ μία σειρά και μία εκπομπή που έγραψαν τη δική τους ξεχωριστή ιστορία στην ασπρόμαυρη ή στην έγχρωμη τηλεόραση στα πρώτα 20 χρόνια πορείας της. Φιλοδοξία της, να σας θυμίσει μοναδικές κι ανεπανάληπτες στιγμές που δε θα σβήσουν ποτέ ο χρόνος και η μνήμη!

———————————————–
Η στυγνή κι απάνθρωπη εκμετάλλευση των κολίγων από τους τσιφλικάδες στις αρχές του 20ού αιώνα, έδωσε λαβή πολύ συχνά σε δημιουργούς της τέχνης να μεταφέρουν όλη αυτή την ατμόσφαιρα στο κινηματογραφικό πανί, στον καμβά ή στο βινύλιο.

Τα πιο «τρανταχτά» παραδείγματα, είναι η πασίγνωστη και διεθνώς ταινία «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο» σε σενάριο Νίκου Φώσκολου και σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη, αλλά και το μουσικό έργο «Θεσσαλικός κύκλος» που μελοποίησε ο Γιάννης Μαρκόπουλος, πάνω σε στίχους του Κώστα Βίρβου…

Και η λογοτεχνία μας όμως, δεν πήγε πίσω. Το 1950, ο Κώστας Δ. Χατζηαργύρης έγραψε την «Οικογένεια Ζαρντή». Ένα βιβλίο που αναφέρεται στην ακμή και στην παρακμή μιας μεγάλης και πανίσχυρης φαμίλιας τσιφλικάδων, καταδεικνύοντας τη σταδιακή πτώση της μέσα από το πέρασμα τριών γενεών, από το 1900 ως το 1930.

Ο Κώστας Φέρρης -την περίοδο μάλιστα που ετοίμαζε το μυθικό φιλμ-μαμούθ «Ρεμπέτικο»- πήρε στα χέρια του το μυθιστόρημα, το διασκεύασε και το σκηνοθέτησε τηλεοπτικά. Πάντως, δημοσιεύματα της εποχής, αναφέρουν ότι τη διασκευή ξεκίνησε ο γνωστός ηθοποιός Νικηφόρος Νανέρης…

Έτσι, την Τρίτη 15 Μαρτίου 1983 στις 21:45, μεταδόθηκε από την ΕΡΤ-1 το πρώτο από τα συνολικά 14 επεισόδια της «Οικογένειας Ζαρντή», διάρκειας 45 λεπτών έκαστο. Το τελευταίο, «βγήκε στον αέρα» στις 28 Ιουνίου εκείνης της χρονιάς και η αλήθεια είναι ότι προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση.

Μπορεί να μην είχε την επιτυχία λ.χ. του «Μινόρε της αυγής» ή των «Καθημερινών» που μεταδόθηκαν την ίδια τηλεοπτική σεζόν, όμως ξεχώρισε τόσο για την προσεγμένη και φροντισμένη δουλειά που βγήκε προς τα έξω, όσο και για τις «δυνατές» σκηνές που περιείχε…

Η υπόθεση

Η ιστορία διαδραματίζεται στις αρχές του περασμένου αιώνα στο απέραντο τσιφλίκι της οικογένειας Ζαρντή, επικεφαλής του οποίου βρίσκεται ο Γρηγοράκης Ζαρντής (Νίκος Τζόγιας). Ένας άτεγκτος, σκληρός και πολλές φορές βίαιος μεγαλοτσιφλικάς, που δεν εννοεί να κάνει πίσω σε οτιδήποτε αφορά την περιουσία που κληρονόμησε από τους προγόνους του.

Μπροστά στην υπεράσπιση των συμφερόντων του, δε διστάζει να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια, όσο ακραία κι αν είναι. Σκοτώνει χωρίς δισταγμό όποιον τολμά να σηκώσει κεφάλι, χωρίς να υπολογίζει στο παραμικρό την ανθρώπινη ζωή…

Κάποια μέρα, ο Θανάσης Δημητρίου (Δημήτρης Ιωακειμίδης) έρχεται να πιάσει δουλειά στα κτήματα του Ζαρντή ως γενικός επιστάτης. Βρίσκει μια τραγική κατάσταση, καθώς οι τιμωρίες είναι πολύ σκληρές για τους κολίγους που «παρανομούν», καθώς μαστιγώνονται, ή ακόμα και θανατώνονται στην κρεμάλα…

Ωστόσο, τα πρώτα σημάδια της επανάστασης σιγά-σιγά αρχίζουνε να εμφανίζονται και με τον καιρό να θεριεύουν στην ψυχή των εργατών που απασχολούνται εκεί. Η πείνα είναι μεγάλη και αρκετή για να σπείρει το σπόρο της εξέγερσης.

Η αφορμή για το ξεκίνημα του ξεσπάσματος, δίνεται στην γιορτή της γίδας, όταν μαστιγώνεται η Καλαμίνα (Μαρία Σπαντιδάκη), ίσως η πιο όμορφη κοπέλα του τσιφλικιού. Αυτή η ενέργεια εξοργίζει τους κολίγους, οι οποίοι με επικεφαλής το Σπύρο Χαλακό (Νίκος Λυκομήτρος) ξεκινούν να ξεσηκώνουνε τον κόσμο εναντίον του Ζαρντή.

Ο Δημητρίου προσπαθεί να συμβιβάσει τα πράγματα και συγκροτεί μιαν επιτροπή από γέρους και απόμαχους κολίγους, οι οποίοι μεσολαβούνε στον αφέντη, ώστε να δεχτεί μιαν αντιπροσωπεία των «διαμαρτυρόμενων». Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, συμφωνεί να τους χορηγήσει δάνειο, αλλά ο μεγάλος τόκος που ζητά, γίνεται αφορμή για τον Χαλακό να συνεχίσει τον «προσηλυτισμό» των συγχωριανών του.

Όπως είναι φυσικό, το συγκεκριμένο πρόσωπο γίνεται «κόκκινο πανί» για το Ζαρντή. Συνεννοείται με το Δημητρίου και το μοίραρχο, με σκοπό να τον συλλάβουν, αλλά δεν τα καταφέρνουν. Ο Χαλακός αποδεικνύεται πανέξυπνος κι αφού φροντίζει να κρυφτεί, οργανώνει μια συμμορία, έχοντας κατά νου να κλέψει τα ζωντανά του μεγαλοτσιφλικά.

Με τη βοήθεια της Καλαμίνας που αναλαμβάνει να ξεγελάσει το Ζαρντή, τα καταφέρνει και φεύγει μαζί της από την πόλη. Όμως, η εκδίκηση του «αφέντη» είναι πολύ σκληρή, καθώς για να ξεσπάσει, σκοτώνει αθώους κολίγους…

Κάποτε, επιστρέφει από το Παρίσι το μοναδικό παιδί του τσιφλικά, ο Ασημάκης (Γιάννης Βόγλης), μαζί με τη σύζυγό του, την Κορνηλία (Πηνελόπη Πιτσούλη). Έζησαν εκεί πολλά χρόνια και όπως είναι φυσικό, αφενός μεν δεν έχουν ιδέα από το πώς «κρατιέται» ένα τσιφλίκι και πώς διατηρείται η περιουσία της οικογένειας, αφετέρου νομίζουν ότι ακόμα βρίσκονται στη Γαλλία και περνούν το χρόνο τους διηγούμενοι τις αναμνήσεις τους. Ειδικά από τη στιγμή που πεθαίνει ο πατέρας τους, αρχίζει η πορεία προς τη διάλυση…

Δεν κάνουνε κάτι άλλο λοιπόν, παρά να σπαταλούν αλόγιστα τα χρήματα που συγκέντρωσαν οι προηγούμενες γενιές της φαμίλιας τους, χωρίς να ενδιαφέρονται για τη διοίκηση του τσιφλικιού, μα και δίχως να σκέφτονται ότι αργά ή γρήγορα με την υπάρχουσα κατάσταση, η περιουσία θα εξανεμιστεί…

Στο μεταξύ, τα δύο παιδιά του Θανάση Δημητρίου αποφοιτούν κι επιστρέφουν στην πόλη. Ο Γιαννάκης (Ανδρέας Κουτσουρέλης) δεν έχει παρά μόνο μια φιλοδοξία: Να πιάσει δουλειά ως οικονόμος στο αρχοντικό των Ζαρντήδων. Όμως ο άλλος, ο Βασίλης (Πάνος Χατζηκουτσέλης) έχει ασπαστεί τις ιδέες του σοσιαλισμού κι αυτό πολύ συχνά τον φέρνει σε σύγκρουση με το σπίτι του.

Ο ίδιος ο Θανάσης, βλέποντας ότι από την αδιαφορία και τις σπατάλες του Ασημάκη και της Κορνηλίας σιγά-σιγά τα χρέη αυξάνονται και η περιουσία της οικογένειας Ζαρντή κινδυνεύει, αποφασίζει να δράσει και να προσπαθήσει να τη σώσει. Και σιγά-σιγά, θα καταφέρει να βελτιώσει τα οικονομικά της, ώστε λίγο-λίγο να μπορεί να ξεχρεώσει τα οφειλόμενα…

Όμως, η οριστική καταστροφή θα έλθει με την έλευση των εγγονών του Γρηγοράκη Ζαρντή, του Άλεκ (Παύλος Σιδηρόπουλος) και του Άλφρεδ (Κωνσταντίνος Τζούμας). «Γαλλοθρεμένοι» κι αυτοί, δε δίνουνε πεντάρα για το πώς θα διατηρήσουν και θ’ αυξήσουν την οικογενειακή περιουσία, παρά μόνο πώς θα περάσουνε καλά. Πάντως, ο Άλεκ είναι πιο προσγειωμένος και προσπαθεί να ενσωματωθεί στο όλο κλίμα…

Μοιραίο ρόλο στην ιστορία θα παίξει μιαν Ελληνογαλλίδα τραγουδίστρια του καμπαρέ, η Υβόν (Σωτηρία Λεονάρδου), η οποία θ’ αποτελέσει «το μήλο της Έριδος» για τον Άλφρεδ και το θείο του, Φίλιππο Ζακέ (Νίκος Κούρος), αλλά και για το Θανάση Δημητρίου. Στο τέλος, ο Άλφρεδ θα σκοτώσει την Υβόν και θ’ αυτοκτονήσει μπροστά στα μάτια του αδελφού του…

Έτσι, η μεγάλη οικογένεια Ζαρντή οδηγείται στην πλήρη παρακμή και αφανισμό. Ο Ασημάκης έχει πεθάνει ήδη, ενώ μετά απ’ όλες αυτές τις εξελίξεις, η Κορνηλία οδηγείται στην τρέλα και στο θάνατο.

Η κατάρρευση των Ζαρντήδων είναι η αιτία που πεθαίνει και ο Θανάσης Δημητρίου, καθώς δε μπορεί ν’ αντέξει την καταστροφή, ενώ ο Άλεκ επιστρέφει στη Γαλλία, για να ξεφύγει από τούτη την αρρωστημένη κατάσταση.

Στο μεταξύ, ο Σπύρος Χαλακός είναι πλέον βουλευτής. Όταν φτάνει στο αρχοντικό, βρίσκει μόνο το Γιαννάκη Δημητρίου, από τον οποίο και το παραλαμβάνει, εν ονόματι της Δημοκρατίας…

Το καστ

Οι ηθοποιοί που επέλεξε ο Κώστας Φέρρης για να «ζωντανέψουν» τους χαρακτήρες του βιβλίου, ήταν οι πιο ιδανικοί. Μάλιστα, κάποιοι απ’ αυτούς «υποχρεώθηκαν» να παίξουν εντελώς «κόντρα» ρόλους, σε σχέση μ’ εκείνους που τους είχαμε συνηθίσει ως τότε.

Μεγαλύτερο παράδειγμα, ο αξέχαστος Γιάννης Βόγλης. Γνωστός από τους «αντρικούς» και δυναμικούς χαρακτήρες που είχε υποδυθεί στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση, εδώ τον βλέπουμε κυριολεκτικά ως καρικατούρα.

Δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι ο ρόλος του είναι σχεδόν κωμικός μέσα στην τραγικότητά του, καθώς ο Ασημάκης Ζαρντής είναι ένα άβουλο κι ανίκανο πλάσμα και ζει σ’ ένα δικό του κόσμο. Επιπλέον, είναι η πρώτη -και η τελευταία- φορά μετά από πολλά χρόνια που ο αείμνηστος πρωταγωνιστής εμφανίστηκε χωρίς τη χαρακτηριστική γενειάδα του στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη…

Στο ίδιο μήκος κύματος, κινείται και η Πηνελόπη Πιτσούλη. Κι εδώ μιλάμε για ένα κωμικοτραγικό ρόλο, αφού η Κορνηλία δείχνει ότι βρίσκεται σ’ έναν εντελώς διαφορετικό «πλανήτη», με χαμηλό δείκτη ευφυΐας και αδύναμη να πάρει την οποιαδήποτε πρωτοβουλία…

Θα σταθούμε λίγο στον «πρίγκιπα» Παύλο Σιδηρόπουλο. Στην «Οικογένεια Ζαρντή» κάνει το ντεμπούτο του σε τηλεοπτική σειρά ως ηθοποιός, στην πρώτη από τις δύο που συμμετείχε (η άλλη ήτανε το «Γ` Χριστιανικό Παρθεναγωγείο» λίγους μήνες αργότερα). Ήταν εξαιρετικός στο ρόλο του ευαίσθητου Άλεκ κι απέδειξε ότι διέθετε και μεγάλο υποκριτικό ταλέντο, εκτός από φωνητικό και συνθετικό…

Ιδανικός για να ενσαρκώσει το «μποέμ» Άλφρεδ ήταν ο Κωνσταντίνος Τζούμας, ο οποίος δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ουσιαστικά έπαιζε τον…εαυτό του. Ο ρόλος του Χαλακού ήτανε «κομμένος και ραμμένος» στα μέτρα του Νίκου Λυκομήτρου, ενώ εξαιρετικοί ήτανε και οι Νίκος Τζόγιας, Δημήτρης Ιωακειμίδης, Πάνος Χατζηκουτσέλης και Ανδρέας Κουτσουρέλης.

Εκτός των προαναφερθέντων, στη σειρά έπαιζαν ακόμα και οι Θάλεια Παπάζογλου, Δήμητρα Σερεμέτη, Έφη Οικονομάκη (υπηρέτριες στο αρχοντικό των Ζαρντήδων), Χρήστος Μπίρος (Βαλέ Τεό), Γιώργος Νέζος (Χαλακός, πατέρας του Σπύρου), Γιώργος Σαπανίδης (κολίγας, σύζυγος της Καλαμίνας), Γιώργος Παπαδημητράκης (καφετζής), Θόδωρος Έξαρχος κ.α.

Σχόλιο

Στην ηλικία των έξι ετών, θυμάμαι ότι παρακολουθούσα σχεδόν ανελλιπώς την «Οικογένεια Ζαρντή», δίχως βεβαίως να καταλαβαίνω πολλά πράγματα. Όταν την ξαναείδα αρκετά χρόνια μετά, διαπίστωσα ότι πρόκειται για μιαν από τις καλύτερες σειρές στην 50χρονη πορεία της ελληνικής τηλεόρασης.

Εκτός των εξαιρετικών ερμηνειών από τους ηθοποιούς, ο Κώστας Φέρρης κατάφερε να τη σκηνοθετήσει με αρκετό ρεαλισμό και δώσει μιαν ανάγλυφη εικόνα της εποχής, με την απόλυτη εξουσία των τσιφλικάδων έναντι των κολίγων, η ζωή των οποίων δεν άξιζε ούτε μισή δραχμή.

Η ρεαλιστική προσέγγιση του βιβλίου φαίνεται πιο καθαρά στο γεγονός ότι σε τούτη τη σειρά είδαμε ίσως το πρώτο γυμνό στην ιστορία της εγχώριας μικρής οθόνης. Ήταν η Μαρία Σπαντιδάκη, η οποία ως Καλαμίνα μαστιγωνόταν αλύπητα, χωρίς να φορά ρούχα από τη μέση και πάνω…

Έξοχη και η μουσική και το τραγούδι τίτλων που έγραψε ο Σταύρος Λογαρίδης, ενώ λίγο καιρό μετά κυκλοφόρησε και ο ομότιτλος δίσκος…

*Οι φωτογραφίες προέρχονται από τεύχη του περιοδικού “Ραδιοτηλεόραση”, που υπάρχουνε στο αρχείο του συντάκτη της στήλης.

———–

*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…