Γράφει ο Δημήτρης Κονιδάρης
Σαν σήμερα, στις 7 Απριλίου 2005 έφυγε από κοντά μας ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης (1922-2005), κορυφαίος ερμηνευτής όλων των εποχών, ενώ στις 7 Απριλίου 1922 γεννήθηκε στα Τρίκαλα ο Απόστολος Καλδάρας (1922-1990) που εξελίχθηκε σε έναν από τους σπουδαιότερους συνθέτες της χώρας μας χαρίζοντάς μας πολλές διαχρονικές επιτυχίες.
Ο Μπιθικώτσης ξεκίνησε την καριέρα του ως συγκροτηματάρχης, οργανοπαίκτης του μπουζουκιού και συνθέτης ενώ παράλληλα ερμήνευε και κάποια τραγούδια από τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Σταδιακά αυξανόταν ο αριθμός των τραγουδιών που αναλάμβανε φωνητικά ώσπου το 1960 συναντήθηκε καλλιτεχνικά με τον Μίκη Θεοδωράκη στην πλέον κομβική σύμπραξη συνθέτη-τραγουδιστή στην ελληνική μουσική. Με τον Μίκη συνεργάστηκαν στενά στο διάστημα 1960-1967 με τον Γρηγόρη να μας χαρίζει συγκλονιστικές ερμηνείες με την αξεπέραστη φωνή του. Παράλληλα, ερμήνευσε τραγούδια και άλλων μεγάλων συνθετών όπως Βαμβακάρη, Τσιτσάνη, Χατζιδάκι, Ξαρχάκου, Μητσάκη, Παπαϊωάννου, Ζαμπέτα, Καπλάνη, Μούτση, κ.α. απογειώνοντάς τα. Δεν είναι καθόλου υπερβολή να ισχυριστούμε ότι ο Μπιθικώτσης δεν σφράγισε απλώς την εποχή του αλλά βοήθησε στη δημιουργία μια νέας λαμπρής και ένδοξης εποχής που περιλάμβανε τη μελοποιημένη ποίηση και το πολιτικό τραγούδι. Σίγουρα το αποτύπωμά του στο λαϊκό τραγούδι ήταν ήδη πολύ ισχυρό πριν τη συνάντηση με τους ποιητές αλλά τελικώς ο Μπιθικώτσης ήταν «μια στιγμή που ξεπέρασε τον χρόνο και θα αντηχεί πάντα στα αυτιά μας και στην καρδιά μας» όπως είπε ο Νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης μεταξύ άλλων διθυραμβικών σχολίων στο πλαίσιο της εκπομπής «Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγουδά Έλληνες ποιητές» από την ΕΡΤ (1983).
Από την άλλη πλευρά, ο Καλδάρας επηρεάστηκε από τη δημοτική μουσική καθώς και από τη βυζαντινή αφού ο παππούς του ήταν ιεροδιδάσκαλος. Η είσοδός του στη δισκογραφία έγινε το 1946 με τον δίσκο «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» ο οποίος σημείωσε αξιοπρόσεκτη επιτυχία.
Εντούτοις, το τραγούδι ορόσημο με το οποίο προκάλεσε σεισμό στη μουσική πραγματικότητα της χώρας μας σε μια από τις χειρότερες, ελέω εμφυλίου, περιόδους ήταν αναμφιβόλως το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» (1946), που έγραψε ιστορία στο διάβα των δεκαετιών και θεωρήθηκε ακόμα κι από τον Μίκη Θεοδωράκη ως η ομορφότερη μελωδία μαζί με τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» του Βασίλη Τσιτσάνη. Γενικά μέσα στη δεκαετία του 1960 είχε αξιομνημόνευτες επιτυχίες συνεργαζόμενος με τραγουδιστές όπως Σ. Καζαντζίδη, Β. Μοσχολιού, Κ. Γκρέυ, Π. Πάνου, Γ. Λύδια, Μ. Αγγελόπουλο, Μ. Μενιδιάτη, Σ. Κόκοτα, Γ. Νταλάρα, κ.α. Ωστόσο, δεν επαναπαύθηκε στις δάφνες των επιτυχιών του και προσπάθησε να εξελιχθεί, κάτι που αναμφισβήτητα πέτυχε με ιστορικούς δίσκους όπως τη «Μικρά Ασία» (1972) σε στίχους του Πυθαγόρα και τον «Βυζαντινό Εσπερινό» (1973) σε στίχους Λ. Παπαδόπουλου. Ειδικά η «Μικρά Ασία», παρόλο που δεν προχώρησε εμπορικά στην αρχή, τελικώς ξεπέρασε τις 50.000 πωλήσεις και έγινε ένας από τους πρώτους χρυσούς δίσκους της ελληνικής μουσικής. Στον «Βυζαντινό Εσπερινό» ο Καλδάρας διασταύρωσε τους ήχους της βυζαντινής οκτωήχου (σ.σ. η βυζαντινή μουσική έχει οκτώ ήχους σύμφωνα με τους οποίους ψάλλονται οι ύμνοι) για να φθάσει στο τελικό αποτέλεσμα. Έτσι, έχοντας πολύ καλή γνώση της βυζαντινής μουσικής, πέτυχε να συνθέσει εξαιρετικές μελωδίες χωρίς δυτικότροπα στοιχεία. Ευνόητο ήταν ότι στην προσπάθειά του αυτή χρησιμοποίησε παραδοσιακά όργανα όπως κλαρίνο, λαούτο, σαντούρι. Γενικώς, ο Καλδάρας ήταν ένας δημιουργός που μιλούσε κυρίως με τα έργα του και δεν πρόβαλε τα δημιουργήματά του αφήνοντάς τα να ακολουθήσουν την πορεία τους στη μουσική πραγματικότητα της χώρας μας. Παρόλα αυτά, όμως, πάρα πολλά τραγούδια του αγαπήθηκαν και άντεξαν στον χρόνο και ο ευφυής συνθέτης κατέχει αναντιλέκτως μια περίοπτη θέση στη μεταπολεμική μουσική Ελλάδα.
Οι δύο αυτές κολοσσιαίες μορφές της μουσικής μας, συνεργάστηκαν στο διάστημα 1958-1969 και μας κληροδότησαν 21 τραγούδια. Αξιοσημείωτο το ότι ερμηνευτικά ήταν η καλύτερη περίοδος του Μπιθικώτση αφού η φωνή του βρισκόταν στον κολοφώνα της και, κατά συνέπεια, απέδωσε τα τραγούδια του Καλδάρα κατά τον βέλτιστο δυνατό τρόπο. Ακολούθως παρατίθενται τα «παιδιά» της συνεργασίας τους.
- Έκτακτο παράρτημα σε στίχους Κ. Βίρβου, 1958
- Θα με γράψει η ιστορία σε στίχους Ευτ. Παπαγιαννοπούλου, 1958
- Το γιουσουρούμ σε στίχους Κ. Βίρβου, 1960
- Μου σπάσανε το μπαγλαμά σε στίχους Ευτ. Παπαγιαννοπούλου, 1960
- Μάγκας βγήκε για σεργιάνι σε στίχους Β. Τσιτσάνη, 1961 (και σε 2η εκτέλεση το 1969)
- Τι τραβάω τι τραβάω σε στίχους Απ. Καλδάρα, 1962
- Κοσμοναύτισσα σε στίχους Ε. Σούλη, 1963
- Η καρότσα σε στίχους Απ. Καλδάρα, 1964
- Όσο φτηνό κρασί κι αν πιώ σε στίχους Γ. Σαμολαδά, 1964
- Αφού αμαρτήσανε τα δυο σου χείλη σε στίχους Ε. Παπαγιαννοπούλου, 1965
- Στ’ Αποστόλη το κουτούκι σε στίχους Ευτ. Παπαγιαννοπούλου, 1965
- Τέλος δεν έχει ο ουρανός σε στίχους Χρ. Αργυρόπουλου, 1966
- Κάντε τόπο να περάσω σε στίχους Απ. Καλδάρα, 1966
- Μένα με λένε Περικλή σε στίχους Κ. Βίρβου, 1966
- Ποδαράδες και Κοκκινιά σε στίχους Απ. Καλδάρα, 1966
- Το λημέρι σε στίχους Χρ. Αργυρόπουλου, 1966
- Το ποτάμι σε στίχους Απ. Καλδάρα, 1966
- Τώρα που ‘ρχονται τα χιόνια σε στίχους Απ. Καλδάρα, 1966
- Μεγάλος είναι ο Θεός σε στίχους Ευτ. Παπαγιαννοπούλου, 1966
- Άλλαξε τον δάσκαλό σου σε στίχους Απ. Καλδάρα, 1967,
- Πήραμε την κάτω βόλτα, του Ε. Μαράβα, 1968
Ορισμένα από αυτά ακούστηκαν πάρα πολύ όχι μόνο στην εποχή τους αλλά και αργότερα αφού πέρα από το τεράστιο μέγεθος του Μπιθικώτση και ο Καλδάρας ήταν αναγνωρισμένος ως ένας από τους αξιολογότερους δημιουργούς. Ενδεικτικά αναφέρουμε το «Μου σπάσανε τον μπαγλαμά» που ακούστηκε (και τραγουδήθηκε) πολύ και τα επόμενα χρόνια. Πασίγνωστο έγινε το «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» το οποίο κέρδισε τη μάχη με τον χρόνο ενώ το «Στ’ Αποστόλη το κουτούκι» είναι από τα κλασικά τραγούδια που ακούγονται σε κέντρα με λαϊκορεμπέτικη μουσική εδώ και δεκαετίες. Επίσης, ακούστηκε πολύ και το «Μένα με λένε Περικλή» όπως και το «Τέλος δεν έχει ο ουρανός». Ειδικά το τελευταίο είναι από τα πιο ενδιαφέροντα της συνεργασίας των δύο καλλιτεχνών.
Εντούτοις, μερικά από αυτά παρουσιάστηκαν και σε ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου όπως το «Τώρα που ‘ρχονται τα χιόνια» από την ταινία «Ο άνθρωπος που γύρισε από τον πόνο» σε σκηνοθεσία Απόστολου Τεγόπουλου με τον Νίκο Ξανθόπουλο. Σε αυτήν μάλιστα δίπλα στον Μπιθικώτση εμφανίζεται ο Καλδάρας παίζοντας μπουζούκι και έτσι έχουμε ένα πραγματικά ιστορικό ντουκουμέντο από εκείνη την εποχή (1966) χάρη στον κινηματογράφο. Στην ίδια ταινία ακούγεται από το πάλκο «Το λημέρι». Επίσης, παρουσιάζεται το «Μεγάλος είναι ο Θεός» στην ταινία «Κάποτε κλαίνε και οι δυνατοί» του Απ. Τεγόπουλου με τον Ν. Ξανθόπουλο όπου κι εδώ εμφανίζεται ο συνθέτης δίπλα στον τραγουδιστή. Ένα ακόμα ντοκουμέντο έχουμε στην ταινία «Ο κατατρεγμένος» του Απ. Τεγόπουλου με τον Ν. Ξανθόπουλο όπου ο Μπιθικώτσης αποδίδει μοναδικά το εξαιρετικό «Ποδαράδες και Κοκκινιά» όπως και το «Τέλος δεν έχει ο ουρανός». Επιπλέον, στην ταινία «Σκλάβοι της μοίρας» (1966) του Απ. Τεγόπουλου με τον Ν. Ξανθόπουλο ακούγεται το «Όσο φτηνό κρασί κι αν πιώ».
Τονιστέον για μια ακόμα φορά ότι η φωνή του Μπιθικώτση στο διάστημα αυτό βρίσκεται στα υψηλότερα επίπεδά της και γι’ αυτό έδωσε εύκολα εξαίρετες ερμηνείες. Π.χ. στα τραγούδια «Η καρότσα» και «Όσο φτηνό κρασί κι αν πιώ» είναι εμφανέστατη η άνεση με την οποία κινείται, κάτι που είναι απόλυτα κατανοητό αν σκεφτούμε ότι την ίδια χρονιά ερμήνευσε το «Άξιον Εστί» και την «Πολιτεία Β’». Επιπροσθέτως, το 1966, έτος κατά το οποίο απέδωσε αρκετά από τα τραγούδια της συνεργασίας τους, όπως φαίνεται και από την ανωτέρω λίστα, ήταν η χρονιά της «Ρωμιοσύνης» όπου ο Γρηγόρης έδωσε τις κορυφαίες ερμηνείες στην ιστορία με τη φωνή του να είναι σε εξωπραγματικό επίπεδο.
Οπωσδήποτε τα αμιγώς λαϊκά τραγούδια της περιόδου αυτής δεν είχαν τις δυσκολίες της μελοποιημένης ποίησης (Επιτάφιος, Επιφάνια, Άξιον Εστί, Ρωμιοσύνη) ούτε των υπόλοιπων έντεχνων με στίχους ποιητών (Πολιτεία Α’, Πολιτεία Β, Αρχιπέλαγος, Όμορφη πόλη, κ.α.) αλλά οι εκπληκτικές επιδόσεις του Μπιθικώτση με την έξοχη λαϊκή μουσική του Καλδάρα μάς άφησαν πολύ ωραία τραγούδια που πάντα θα ακούνε οι λάτρεις της ελληνικής μουσικής της περιόδου 1950-1970.
Απαραίτητη σημείωση:
Τα περισσότερα στοιχεία έχουν ληφθεί από το καταπληκτικό βιβλίο-πόνημα του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη «Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο τραγουδιστής των Ελλήνων», το οποίο περιλαμβάνει μια πλήρη καταγραφή των τραγουδιών του ερμηνευτή με πολλές αναλύσεις και ιστορικά στοιχεία που έχουν ιδιαίτερη αξία.
Βιβλιογραφία-σύνδεσμοι
- «Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο τραγουδιστής των Ελλήνων», Γιώργος Πολ. Παπαδάκης, εκδόσεις «Δρόμων», 2022
- Περιοδικό «Μετρονόμος», τεύχος 69-70, Ιανουάριος-Μάρτιος 2019, με αφιέρωμα στον Απόστολο Καλδάρα
- Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης στον ελληνικό κινηματογράφο https://www.youtube.com/watch?v=fz0SwI4laC8
—————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού γραπτού ή οπτικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…