Γράφει ο Αλέξης Λιόλης
alexli@musiccorner.gr
10/2/2010
www.musiccorner.gr
Με αφορμή τον Καββαδία…
Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του ποιητή Νίκου Καββαδία. Που σαν σήμερα, στις 10 Φλεβάρη του 1975, μπαρκάρισε για το ταξίδι χωρίς επιστροφή. Μ’ αυτή την αφορμή, θα σταθούμε σε τρεις «συναντήσεις» του ποιητή με αντίστοιχες κυρίες του τραγουδιού μας: τη Δήμητρα Γαλάνη, τη Μαρίζα Κωχ και την Αρλέτα.
Τον Οκτώβριο του 1986 οι «Ξέμπαρκοι» Ηλίας Αριώτης και Νότης Χασάπης, δυο φίλοι μουσικοί από το Ναύπλιο, μελοποίησαν και τραγούδησαν έντεκα ποιήματα του Νίκου Καββαδία στο δίσκο τους «S/S ΙΟΝΙΟΝ 1934». Ανάμεσα στο υλικό υπήρχε και το «Γράμμα ενός αρρώστου», από την πρώτη ποιητική συλλογή του Καββαδία «Μαραμπού» (1933), που ερμήνευσε η Δήμητρα Γαλάνη:
«Φίλε μου Αλέξη, το ’λαβα το γράμμα σου
και με ρωτάς τι γίνομαι, τι κάνω;
Μάθε, ο γιατρός πως είπε στη μητέρα μου
ότι σε λίγες μέρες θα πεθάνω…».
«Αυτά τα παιδιά δεν παίξαν τους συνθέτες εις βάρος της ποίησης», αναφέρει η ερμηνεύτρια για τους «Ξέμπαρκους» στο ένθετο σημείωμά της. Και συνεχίζει: «Πήραν δύο κιθάρες και με τις ακατέργαστες – αν μπορώ να πω – φωνές τους απαγγείλαν μελωδικά τα ποιήματα του Καββαδία. Έτσι, σαν ν’ ακούς δύο φωνές μέσα από την κουκέτα ενός φορτηγού στ’ ανοιχτά κάποιας μεγάλης θάλασσας…».
Λίγο καιρό μετά την κυκλοφορία του δίσκου, στις 16 Δεκεμβρίου του 1986, η αδερφή του Νίκου Καββαδία, Τζένια, έγραψε μια επιστολή «Για τη Δήμητρα Γαλάνη», με την οποία – όπως λέει – ήθελε να της εκθέσει και γραπτώς την εντύπωσή της από το «Γράμμα»:
«Είναι μια αξεπέραστη, μοναδική ερμηνεία, από αυτή τη βαθιά, κρυστάλλινη, ευαίσθητη φωνή σας… Μου δώσατε πολλή χαρά και πολλή συγκίνηση. Σας εύχομαι κάθε καλό, να ’στε γερή, χαρούμενη και ήρεμη. Τη λέξη ευτυχία δεν τη συνηθίζω. Αυτό που ο κόσμος λέει ευτυχία, δεν το θεωρώ απαραίτητο. Αν θελήσετε κάποτε να με βρείτε, θα σας περιμένω με πολλή χαρά… Αφήστε με να σας φιλήσω στοργικά και για λογαριασμό του …Καββαδία» (από την «Άνω τελεία» της Δήμητρας Γαλάνη, εκδόσεις «Φ. Νάκας»).
Η παρουσία των «Ξέμπαρκων», μετά το «S/S ΙΟΝΙΟΝ 1934», δεν είχε συνέχεια στην ελληνική δισκογραφία. Ο δίσκος τους, πάντως, δεν πέρασε καθόλου απαρατήρητος, όπως και η συμμετοχή της Γαλάνη. Το «Γράμμα ενός αρρώστου» λειτούργησε «υπόγεια» και μέσα στα χρόνια το ανακαλύπτουν και το αγαπούν πολλοί καινούργιοι ακροατές. Που δε διστάζουν μάλιστα να ζητούν από τη Δήμητρα Γαλάνη να το τραγουδήσει σε διάφορες ζωντανές εμφανίσεις της… Η ίδια, πάντως, έκτοτε δεν έτυχε να ηχογραφήσει ξανά μελοποιημένο ποίημα του Νίκου Καββαδία. Κατά κάποιο τρόπο, εξηγεί αυτή τη στάση της γράφοντας στο δίσκο των Ξέμπαρκων: «Πιστεύω ότι η ποίηση και ειδικότερα η ποίηση του Καββαδία δεν έχει ανάγκη από μελοποίηση για τον απλούστατο λόγο ότι η μελωδία και ο ρυθμός βρίσκονται και βγαίνουν μέσα από τον ίδιο το λόγο».
Από αφήγηση της Μαρίζας Κωχ:
«Τις μελωδίες των τραγουδιών του Νίκου Καββαδία τις βρήκα μέσα στα ποιήματά του. Ήταν μια χειμωνιάτικη νύχτα του 1976, στην πρώτη μου εκδρομή στη Μάνη… Τα ποιήματα του Νίκου Καββαδία έρχονταν το ένα μετά το άλλο στη φωνή μου και στα χείλη μου. Από χρόνια τα γνώριζα και με γνώριζαν.
Οι ιστορίες των ναυτικών της Σαντορίνης για τα τρικάταρτα που έφερναν το στάρι από τη Μαύρη Θάλασσα είχαν σταθεί αφορμή ν’ αγαπήσω βαθιά τα ποιήματα του Νίκου Καββαδία, να τ’ αποστηθίσω και να τα τραγουδήσω…» (στο βιβλίο του Μήτσου Κασόλα «Νίκος Καββαδίας: Γυναίκα – θάλασσα – ζωή», εκδόσεις «Καστανιώτη»).
Έτσι άρχισαν όλα για τη Μαρίζα Κωχ και για τη σχέση της με τον ποιητή «των μακρυσμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων». Σ’ ένα δίσκο του ‘77, με τίτλο το όνομά της, η Μαρίζα Κωχ μελοποίησε και τραγούδησε οχτώ ποιήματα του «Κόλια»: «Φάτα Μοργκάνα», «Πούσι», «Αρμίδα», «Μουσώνας», «Σταυρός του νότου», «Θεσσαλονίκη ΙΙ», «Νανούρισμα», «Μαραμπού».
Απ’ αυτά τα τραγούδια, ξεχώρισε, αγαπήθηκε και έφτασε ως τις μέρες μας η «Φάτα Μοργκάνα», ένα ποίημα από το «Τραβέρσο», την τελευταία ποιητική συλλογή του Νίκου Καββαδία, που εκδόθηκε μετά το θάνατό του:
«…Πουθ’ έρχεσαι; Απ’ τη Βαβυλώνα.
Που πας; Στο μάτι του κυκλώνα.
Ποιαν αγαπάς; Κάποια τσιγγάνα.
Πως τη λένε; Φάτα Μοργκάνα».
Στο δίσκο της «Περίπου», με τραγούδια του Λάκη Παπαδόπουλου, η Αρλέτα εν έτει 1984 ηχογράφησε δύο μελοποιημένα ποιήματα του Καββαδία: «William George Allum» και «Black and white». Μπορεί οι συγκεκριμένες μελοποιήσεις του Λάκη Παπαδόπουλου να μην «πέρασαν» μαζικά στο κοινό, έχουν, όμως, το δικό τους ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Που ενισχύεται βέβαια από τον ερμηνευτικό «τρόπο» της Αρλέτας.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Καββαδίας δεν ξαναβρέθηκε δισκογραφικά στο δρόμο της ούτε η Αρλέτα στο δικό του. Όμως, εκείνη η πρώτη τους «χειραψία» στο «Περίπου» δεν πέρασε καθόλου απαρατήρητη…