Γράφει ο Αλέξης Λιόλης
alexli@musiccorner.gr
23/3/2011
www.musiccorner.gr

Για το Νίκο Γκάτσο

Κατά μία ενδιαφέρουσα συγκυρία, τη φετινή χρονιά συμπληρώνονται όχι μόνο εκατό χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Γκάτσου, αλλά και εκατό χρόνια από τη γέννηση του νομπελίστα μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη! Γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1911 και έφυγε από τη ζωή στις 18 Μαρτίου του 1996, δεκαπέντε χρόνια πριν.

 

Οι δύο άντρες πορεύτηκαν «σ’ έναν βίο παράλληλο», όπως έγραψε η σύντροφος του Γκάτσου Αγαθή Δημητρούκα. Φίλοι δεν υπήρξαν… Ο Ελύτης εκτιμούσε το Νίκο Γκάτσο κι αυτό φανερώνεται μέσα από τα γραπτά του:

«Κοντά στο μόχθο του για τον επιούσιο, είναι περίεργο αλλά κάποτε ο άνθρωπος επιμένει να μοχθεί και για κάτι “επιπλέον” ακόμη. Όσο μάλιστα λιγότερο απαραίτητος μοιάζει ο λόγος που τον ωθεί τόσο πιο ακατανόητο βρίσκουμε το φαινόμενο. Κι ας είναι αυτό, ίσως, το μοναδικό γνώρισμα της ευγένειάς του.

Έχω δει τον Νίκο Γκάτσο να εξαναγκάζει σε αναβολή πρεμιέρες και να ξημερώνεται για μια λέξη. Όχι καν λέξη σε ποιητικό κείμενο. Σε απλό θεατρικό διάλογο, προορισμένον να διαρκέσει μερικά δευτερόλεπτα. Τι μπορεί να σημαίνει μια τέτοιου είδους επιμονή; Ευσυνειδησία; σχολαστικότητα; αίσθηση ευθύνης; μανία της τελειότητας; Ερευνήσατε στα εδάφη του Διονυσίου Σολωμού για να βρείτε το μυστικό. Και να εξηγήσετε την ολιγογραφία του…

Και λοιπόν, να κρίνουμε τον Νίκο Γκάτσο από την “Αμοργό” και τις μεταφράσεις του; Ωστόσο, αν ένας μάγος μπορούσε να μεταμφυτεύσει σ’ όλους τους σύγχρονους Έλληνες τι “στέκει” και τι “δε στέκει”, όπως βγαίνει από τη μικρή εκείνη ποιητική συλλογή, καθώς και το τι περνάει και τι δεν περνάει από τη γλώσσα μας, όπως βγαίνει από τα ποιητικά έργα που μεταγλώττισε, θα βλέπαμε ποια και πόση μπορεί να είναι η συνεισφορά του. Αλλ’ εμείς τη δημοτική γλώσσα και την παράδοση τις “εκμάθαμε”. Σιγά σιγά και με πολύν κόπο. Εκείνος τις βρήκε μέσα του, έτοιμες, μαζί με τα τραγούδια των προγόνων του, τις αφομοίωσε μαζί με “το γάλα της μητρός του”, που θα ’λεγε ο Σολωμός. Ακόμη και στους στίχους που για βιοποριστικούς λόγους έγραψε (αλλά και γιατί προτιμότερη βρίσκει την ταπεινή τέχνη που λειτουργεί παρά την υψηλή που σκονίζεται στα ράφια), οι αρετές του περνάνε, τις περισσότερες φορές, σχεδόν ατόφιες, μείον τη διαφορετική κλίμακα. Και θα μου επιτραπεί να υποστηρίξω πως μερικοί στίχοι απ’ αυτούς που έγραψε για τη “Μυθολογία” του Μάνου Χατζιδάκι, για τους “Δροσουλίτες” του Χριστόδουλου Χάλαρη και, τώρα τελευταία, για το “Ρεμπέτικο” του Σταύρου Ξαρχάκου ξεπερνούν κατά πολύ μερικά μεγαλεπήβολα σύγχρονα ποιητικά μας έργα και διδάσκουν τι πάει να πει αρρενωπότητα της δημοτικής παράδοσης, οργανική λειτουργία της ομοιοκαταληξίας, ήθος της ελληνικής» (Απόσπασμα από «Τα μικρά έψιλον», «Εν λευκώ», «Ίκαρος» 1992).

Κι αλλού, στα «Ανοιχτά χαρτιά» του, ο Ελύτης κάνοντας λόγο για την «Αμοργό» του Νίκου Γκάτσου, αναφέρει:

«Θα ’θελα να μιλήσω μια μέρα για τον τρόπο που ξαναφέρνει στην αισθητική του 20ου αιώνα το επικολυρικό ύφος, για την εντέλεια του ρυθμού, που έρχεται να θυμίσει πόσο δύσκολο πράγμα είναι ο σωστός ελεύθερος στίχος, για το παράδοξο σύμπλεγμα της γερμανικής αντίληψης του ρομαντισμού με τον sui generis δωρικό ρομαντισμό της Μάνης, τέλος, για τον πειστικό τόνο της φωνής του και για τις ωραίες, τις υπέροχες κάποτε, εικόνες του…».

Τέλος, στο «Μικρό ναυτίλο», ο Οδυσσέας Ελύτης καταγράφοντας «τ’ απαραίτητα» που θα γεμίσουν «γι’ αυτή τη ζωή – και για πολλές άλλες ακόμα» τον «ταξιδιωτικό σάκο» του, από τραγούδια επιλέγει – ανάμεσα σε άλλα – τη «Μυρτιά» του Μίκη Θεοδωράκη και το «Μια Παναγιά» του Μάνου Χατζιδάκι, αμφότερα σε στίχους του Νίκου Γκάτσου…

Υ.γ.
Εκατό χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Γκάτσου συμπληρώνονται φέτος και μ’ αυτή την αφορμή στην «Κιβωτό» κάθε εβδομάδα αναζητούμε τα ίχνη του ποιητή της «Αμοργού» στο ελληνικό τραγούδι. Εξ’ άλλου, όπως έλεγε ο Χατζιδάκις, «ο Γκάτσος είναι και θα ’ναι απ’ αυτούς που ανακαλύπτονται»…

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Please enter your comment!
Please enter your name here