Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
http://vinylmaniac.madblog.gr
Πέμπτη, 20 Φεβρουαρίου 2014
Η δεκαετία του ’60 θεωρείται από πολλούς ως εκείνη που άλλαξε τα πάντα στη μουσική της πατρίδας μας. Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις κι εν συνεχεία ο Σταύρος Ξαρχάκος και οι «επίγονοί» τους, άνοιξαν νέους δρόμους στο τραγούδι με τις δημιουργίες τους. Παράλληλα όμως, αυτές ευτύχησαν να ερμηνευθούν από μια γενιά σπουδαίων τραγουδιστών που είτε ξεκίνησε τότε, είτε προϋπήρχε αλλά άκμασε στη συγκεκριμένη περίοδο.
Με αφετηρία λοιπόν το 1960, θα σταθούμε «στου χρόνου τον καθρέφτη» και θα γυρίσουμε το ρολόι στο «τότε». Ανά 15 ημέρες, η στήλη θα παρουσιάζει τα σημαντικότερα μουσικά γεγονότα στην Ελλάδα χρόνο με το χρόνο και παράλληλα, συχνά θα κάνει μια «βόλτα» στα νυχτερινά κέντρα της εποχής, παρουσιάζοντας τα «σχήματα» που έγραψαν ιστορία…
———————————————————–
1970: Ποδόσφαιρο, ρεκόρ και νέες «αφίξεις»
Η δεκαετία του ’70, μπαίνει με τους συνταγματάρχες να συνεχίζουν απτόητοι το «θεάρεστο» έργο τους, στο πλαίσιο του «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Δίκες, φυλακίσεις, εξορίες βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη, ενώ η μέγγενη της λογοκρισίας εξακολουθεί να «στραγγαλίζει» κάθε φωνή διαμαρτυρίας…
Τώρα, οι δικτάτορες αρχίζουν να κοιτάζουν και προς τη μεριά της Κύπρου, ώστε ν’ απομακρύνουν τον «ενοχλητικό» Μακάριο και μάλιστα, «ενθαρρύνουν» σιωπηλά την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του. Η αντίστροφη μέτρηση για τη Μεγαλόνησο έχει ξεκινήσει και θα ολοκληρωθεί με την προδοσία του 1974.
Ο αθλητισμός βρίσκεται στο επίκεντρο το 1970, καθώς έχουμε πολλά και σημαντικά γεγονότα. Ο Παναθηναϊκός ξεκινά το φθινόπωρο την ονειρώδη πορεία του στο Κύπελλο Πρωταθλητριών, που θα τον φέρει τον Ιούνιο της επόμενης χρονιάς στον τελικό της διοργάνωσης, στο θρυλικό Γουέμπλεϊ. Φυσικά, η χούντα φροντίζει να τονίσει δεόντως το γεγονός, προσπαθώντας να το παρουσιάσει ως δικό της «επίτευγμα». Μέχρι το τέλος του χρόνου, οι «πράσινοι» του Φέρεντς Πούσκας έχουν φτάσει στους «8» του θεσμού, αποκλείοντας τη Ζενές Ες και τη Σλόβαν Μπρατισλάβας.
Στις 24 Οκτωβρίου, ο Χρήστος Παπανικολάου γίνεται ο πρώτος -και μοναδικός ως σήμερα στους άνδρες- Έλληνας αθλητής κάτοχος παγκοσμίου ρεκόρ, καθώς στο άλμα επί κοντώ περνά τα 5 μέτρα και 49 εκατοστά στο Καλλιμάρμαρο!
Λίγους μήνες νωρίτερα, όλη η υφήλιος -και φυσικά και η Ελλάδα- παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα την τελική φάση του ωραιότερου Μουντιάλ που έγινε ποτέ στην ιστορία. Στα γήπεδα του Μεξικού, το ποδόσφαιρο αποθεώνεται από τη μεγάλη Βραζιλία του Πελέ, του Ριβελίνο, του Τοστάο και των άλλων παικταράδων, αλλά και από τη Δ. Γερμανία του Μίλερ και του Μπεκενμπάουερ, την Ιταλία του Ρίβα και του Ματσόλα κλπ.
Στο χώρο του τραγουδιού, επικρατεί μια καινούργια κατάσταση. Νέοι δημιουργοί κι ερμηνευτές κάνουν δυναμικά την εμφάνισή τους ή καθιερώνονται και δίνουν «φρεσκάδα» στη μουσική μας. Κυκλοφορούν εξαιρετικοί δίσκοι αλλά και μεμονωμένα τραγούδια που ακούγονται ακόμα και σήμερα, ενώ φαίνεται ότι κυρίαρχο ρόλο παίζει πλέον το «ελαφρολαϊκό» είδος, με κυριότερους εκπροσώπους του τον Τόλη Βοσκόπουλο, το Σταμάτη Κόκοτα και το Γιάννη Καλατζή.
Παράλληλα, ο Μάνος Χατζιδάκις σηματοδοτεί την «Επιστροφή» του στην ελληνική δισκογραφία (όχι όμως και στη χώρα μας) με τον ομώνυμο δίσκο, ο Μάνος Λοΐζος και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος παρουσιάζουν τις «Θαλασσογραφίες» τους, ενώ ο Λουκιανός Κηλαηδόνης κάνει δυναμικό ντεμπούτο με την «Πόλη μας», τα τραγούδια της οποίας γίνονται πασίγνωστα.
Αυτή τη χρονιά θα ηχογραφήσει το πρώτο τραγούδι της η Χάρις Αλεξίου, το οποίο είναι το «Όταν πίνει μια γυναίκα» που έγινε ιδιαίτερα γνωστό όταν το επανεκτέλεσε η ίδια το 1975, ενώ ο καλλιτεχνικός κόσμος πενθεί τους αδόκητους θανάτους του Μανώλη Χιώτη και του Γιάννη Χρήστου.
Όλα τούτα και πολλά ακόμα θα παρουσιάσουμε αναλυτικά παρακάτω. Ελάτε μαζί μας…
Η «Επιστροφή» του Χατζιδάκι
Πρόκειται για τον πρώτο δίσκο με καινούργια τραγούδια του σπουδαίου δημιουργού έπειτα από περίπου τέσσερα χρόνια σιωπής, ο οποίος κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 1970 με αυτό τον χαρακτηριστικό τίτλο. Ο Μάνος Χατζιδάκις τότε βρισκόταν στη Νέα Υόρκη, ωστόσο μελοποίησε τους στίχους που του έδωσε ο Νίκος Γκάτσος και η εταιρεία ανέθεσε την ενορχήστρωση και τη διεύθυνση της ορχήστρας στο Δήμο Μούτση, κάτι που έγινε και με το Γιάννη Σπανό ένα χρόνο αργότερα, στο άλμπουμ «Της γης το χρυσάφι».
Σύμφωνα με αφήγηση της Δήμητρας Γαλάνη, ο συνθέτης έστελνε σε κασέτες τις οδηγίες για την ηχογράφηση των τραγουδιών και μάλιστα, ανέφερε χαρακτηριστικά ότι η εισαγωγή στο «Η πίκρα σήμερα» πρέπει να μοιάζει με προσευχή μικρού παιδιού…
Το κύριο βάρος του δίσκου σηκώνει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, που είχε συνεργαστεί και στο παρελθόν με το Χατζιδάκι με λαμπρά αποτελέσματα («Είμαι αητός χωρίς φτερά», «Η κυρά», «Πάει ο καιρός» κ.α.), ενώ τέσσερα τραγούδια ερμηνεύει η Γαλάνη, η οποία χρόνια αργότερα αποκάλυψε το «παρασκήνιο» της συμμετοχής της: Μέσω της κόρης του Μίνωα Αργυράκη, έστειλε γράμμα στον συνθέτη στην Αμερική, εκφράζοντάς του τον θαυμασμό της για το έργο του. Στην απάντηση, εκείνος της επεσήμανε ότι την είχε ακούσει στο Λονδίνο και πως βασικός όρος που είχε θέσει για το δίσκο που ετοιμαζόταν, ήταν να πάρει μέρος κι αυτή.
Στην «Επιστροφή» υπάρχουν κατά βάση λαϊκά κομμάτια, αλλά και ορισμένα «χατζιδακικά». Είτε έτσι, είτε αλλιώς, γνώρισαν μεγάλη επιτυχία κι έμειναν κλασικά τα «Η πίκρα σήμερα», «Μίλησέ μου», Οι κολασμένοι» και «Χελιδόνι σε κλουβί», ενώ ακούστηκε αρκετά και το υπέροχο «Φιλντισένιο καραβάκι», η εισαγωγή του οποίου μοιάζει αρκετά με το «Γέλαγε η Μαρία» του Μίμη Πλέσσα. Επίσης, ξεχωρίζουν τα «Τι να γίνεται ο κυρ Φώτης» και «Ο τιμονιέρης», χωρίς να υστερούν τα υπόλοιπα.
Όσο για το «Δεσποινάκι», πρόκειται για ένα κομμάτι «επιθεωρησιακού» χαρακτήρα, στο οποίο μαζί με το Μπιθικώτση τραγουδά η Αλίκη Βουγιουκλάκη, που σημάδεψε ανεξίτηλα με τη φωνή της ορισμένα εξαιρετικά κομμάτια του Χατζιδάκι, γραμμένα για τον κινηματογράφο στα τέλη της δεκαετίας του ’50 και στις αρχές εκείνης του ’60
Λουκιανός Κηλαηδόνης και «Η πόλη μας»
H πρώτη ολοκληρωμένη εμφάνιση του Λουκιανού Κηλαηδόνη στη δισκογραφία, (είχαν προηγηθεί δύο τραγούδια που έγραψε το 1969 για το Γιώργο Νταλάρα), με κομμάτια που τα περισσότερα γράφτηκαν για το ομώνυμο θεατρικό έργο που έγραψε η Κωστούλα Μητροπούλου κι ανέβασε το «Χορόδραμα» της Ραλλούς Μάνου τον Απρίλιο του 1970 στο θέατρο «Πειραϊκό Λυρικό», σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Παπανικολάου.
Στην παράσταση τραγουδούσε ο Μανώλης Μητσιάς, που είναι και ο βασικός ερμηνευτής του δίσκου που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς, στην πρώτη του εκτεταμένη συμμετοχή σε μια ολοκληρωμένη δουλειά. Για τις ανάγκες της ηχογράφησης των τραγουδιών της παράστασης, επιστρατεύτηκε και η Βίκυ Μοσχολιού, η οποία ερμηνεύει μοναδικά τα κομμάτια που της δόθηκαν.
Δύο από τις μεγαλύτερες επιτυχίες στην καριέρα του Κηλαηδόνη και του Μητσιά, δεν συμπεριλαμβάνονταν στα μουσικά μέρη της παράστασης: Το «Όσο αγαπιόμαστε τα δυο» είχε γραφτεί από τον συνθέτη με δικούς του στίχους το 1968 (όπως και το επίσης γνωστό «Το καλοκαίρι σαν θα ‘ρθει»), ενώ το «Μη χτυπάς» υπήρχε ως μελωδία με στίχους του Κώστα Κινδύνη και πάνω σ’ αυτήν έγραψε νέους στίχους ο Μάνος Ελευθερίου, αν και στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ αναφέρεται ως στιχουργός ο Κηλαηδόνης.
Εξάλλου, οι ερμηνείες του Μητσιά που υπάρχουν στο δίσκο, είναι διαφορετικές από εκείνες που αποτυπώθηκαν στα δισκάκια των 45 στροφών που κυκλοφόρησαν σχεδόν παράλληλα με το μεγάλο των 33 στροφών κι έγιναν περισσότερο γνωστές. Εκτός από τα δύο προαναφερθέντα τραγούδια, πασίγνωστη είναι «Η φωτογραφία» και ξεχωριστές στιγμές το υπέροχο «Νανούρισμα» και το ομότιτλο.
Οι «Θαλασσογραφίες» του Μάνου και του Λευτέρη
Η δεύτερη ολοκληρωμένη δουλειά του Μάνου Λοΐζου πάνω σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, αν και θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η πρώτη. Κι αυτό γιατί «Ο σταθμός» του 1968 περιλάμβανε και πέντε ορχηστρικά κομμάτια, ενώ οι «Θαλασσογραφίες» μόνο τραγούδια.
Το άλμπουμ κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1970, με βασικούς ερμηνευτές το Γιάννη Καλατζή και το Γιώργο Νταλάρα (αμφότεροι συμμετείχαν και στο «Σταθμό»), ενώ υπάρχει η μοναδική συνεργασία του νεότατου τότε Γιάννη Πάριου και της – επίσης πολύ «φρέσκιας» εκείνη την εποχή – Μαρίζας Κωχ με τον συνθέτη.
Κάποια από τα τραγούδια του δίσκου είχαν ακουστεί νωρίτερα σε κινηματογραφικές ταινίες, ενώ άλλα γράφτηκαν για το θεατρικό έργο του Άλκη Παπά «Γη SOS», που είχε ανέβει το Μάιο του 1970 στο θέατρο «Μινώα», με πρωταγωνιστές τον Αλέκο Αλεξανδράκη και τη Μάρθα Καραγιάννη. Επί σκηνής, τα ερμήνευαν ο Μιχάλης Βιολάρης και η Αλέκα Μαβίλη.
Στην πρώτη «κατηγορία», ανήκουν τα «Νανούρισμα» (ακουγόταν από την Αλίκη Βουγιουκλάκη στην περίφημη «σκηνή του μπαλκονιού» στο φιλμ «Η νεράιδα και το παλικάρι» το 1969), «Σ’ αγαπώ-σ’ αγαπώ» και «Τζαμάικα» (πρώτη εκτέλεση από τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, με ελαφρά αλλαγμένους τους στίχους στο «Λεβεντόπαιδο», επίσης το 1969). Εξάλλου, υπάρχει σε νέα εκτέλεση και με διαφορετική ενορχήστρωση η «Γοργόνα», που είχε ηχογραφήσει ο Γιάννης Καλατζής ένα χρόνο νωρίτερα σε δίσκο 45 στροφών…
Το πιο σημαντικό στοιχείο του άλμπουμ όμως, είναι η «παρθενική» ηχογράφηση του Μάνου Λοϊζου με τον υπέροχο «Σεβάχ». Πιστεύω ότι ουδείς θα μπορούσε να το πει καλύτερα και καμία μεταγενέστερη ερμηνεία του δεν κατάφερε να ξεπεράσει την πρώτη. Να σημειωθεί ότι κάποιες πληροφορίες αναφέρουν ότι ο Πάριος αρχικά επρόκειτο να πει περισσότερα τραγούδια στο δίσκο, όμως η εταιρεία είχε διαφορετική άποψη. Προς αυτή την κατεύθυνση, οδηγεί και η ερμηνεία του «Μάνα δε φυτέψαμε» από τον ίδιο στο «τολμηρό» φιλμ «Πρόκληση» του Όμηρου Ευστρατιάδη, λίγους μήνες αργότερα.
Ο τίτλος «Θαλασσογραφίες» προέκυψε τυχαία, καθώς οι δημιουργοί όταν ολοκλήρωσαν τα κομμάτια, αντιλήφθηκαν ότι τα περισσότερα μιλάνε για τη θάλασσα. Είναι χαρακτηριστικές οι κατά καιρούς αφηγήσεις του Λευτέρη Παπαδόπουλου αναφορικά με τη μακρά προετοιμασία του δίσκου, ο οποίος χρειάστηκε σχεδόν ενάμισι χρόνο μέχρι να ολοκληρωθεί…
Το ύφος των τραγουδιών δε διαφέρει από το αντίστοιχο του «Σταθμού». Καθαρές λαϊκές μελωδίες, αλλά και «μελαγχολικές» μπαλάντες, συνυπάρχουν σ’ ένα σύνολο που «δένει» αρμονικά. Σημειωτέον ότι η λογοκρισία της χούντας έβαλε κι εδώ το χεράκι της, ζητώντας από το στιχουργό ν’ αλλάξει κάποιους στίχους από το «Δέκα παλικάρια». Έτσι, το «τραγούδια για τη λευτεριά» έγινε «τραγούδι για τη λεβεντιά» και ο «Θοδωράκης» έγινε … «Μιχαλάκης»! Θεωρώ περιττό να κάνω αναφορά στα κομμάτια που περιλαμβάνει, καθώς όλα είναι πασίγνωστα, διαχρονικά και αγαπημένα!
Ένα «Σαββατόβραδο»
Αυτός ο δίσκος αποτέλεσε την αρχή μιας εκτεταμένης συνεργασίας Γιάννη Σπανού και Λευτέρη Παπαδόπουλου, που χάρισε στην ελληνική μουσική πολύ σπουδαίες στιγμές, μερικές από τις οποίες συναντούμε κι εδώ. Τα έντεκα τραγούδια ερμηνεύουν οι Σταμάτης Κόκοτας, Βίκυ Μοσχολιού και ο πολύ νέος τότε Μανώλης Μητσιάς.
Πρόκειται για μια πιο «πλατιά» ενασχόληση του Σπανού με το λαϊκό είδος (όντας ο κατ’ εξοχήν εκφραστής του «νέου κύματος» από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 κι έπειτα), κάτι που είχε ξεκινήσει το 1969 με το άλμπουμ «Μια Κυριακή». Με τη συνδρομή των στίχων του Παπαδόπουλου και φυσικά τριών μεγάλων φωνών, προκύπτει ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα που κερδίζει ακόμη και τον πιο απαιτητικό ακροατή.
Από το «Σαββατόβραδο» ξεχώρισαν κι εξακολουθούν να ακούγονται περισσότερο ή λιγότερο τα «Ο τρελός», «Τα χέρια», «Ξύπνησε η πόλη» (δύο από τις συγκλονιστικότερες ερμηνείες στην καριέρα της Μοσχολιού), «Καλογεράκι» και «Μη καλέ μου», χωρίς να υστερούν τα υπόλοιπα. Να σημειώσουμε εδώ ότι το «Τα ματάκια σου» ηχογραφήθηκε την ίδια χρονιά και με το Μητσιά, αλλά δεν κυκλοφόρησε παρά μόνο το …1998, σ’ ένα CD με σπάνια ή ανέκδοτα τραγούδια του ερμηνευτή από τις 45 στροφές…
Το λαϊκό κι «ελαφρολαϊκό» τραγούδι
Η χρονιά για το λαϊκό είδος, «σημαδεύεται» από μια νέα κόντρα του Στέλιου Καζαντζίδη με την εταιρεία του, η οποία θα τον οδηγήσει στη σιωπή για περίπου δύο χρόνια. Έτσι, θα ηχογραφήσει μόλις οκτώ τραγούδια το 1970, αλλά τι τραγούδια…
Κατ’ αρχήν, θα συνεργαστεί για πρώτη και μοναδική φορά με το Μάνο Λοΐζο για ένα 45άρι, που μέσα στα χρόνια θ’ αποδειχτεί «χρυσάφι». Στη μία πλευρά του έχει το «Δε θα ξαναγαπήσω» και στην άλλη το «Όταν βλέπετε να κλαίω». Κάθε σχόλιο περιττό…
Εξάλλου, θα κάνει άλλη μια πολύ μεγάλη και διαχρονική επιτυχία σε μουσική Χρήστου Νικολόπουλου με το πασίγνωστο «Αγριολούλουδο», ενώ μέσα στη χρονιά θα κυκλοφορήσουν και δύο «μεγάλοι» δίσκοι του με τραγούδια της διετίας 69-70 («Ένα γράμμα» και «Η στεναχώρια μου»).
Από την άλλη, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης θα γράψει το πολύ γνωστό «Ο έρωτας γεννήθηκε για δύο» και αρκετά άλλα τραγούδια μέσα στο 1970, τα οποία όμως δε θα έχουν ιδιαίτερη απήχηση στο κοινό.
Ο Στράτος Διονυσίου θα συνεχίσει να ηχογραφεί μεγάλες επιτυχίες («Χαρά σ’ αυτόν που σ’ έχει», «Ένας αητός γκρεμίστηκε»), αλλά γενικότερα είναι μια περίοδος που το λαϊκό τραγούδι δεν έχει την απήχηση που απολάμβανε τα προηγούμενα χρόνια.
Στον αντίποδα, το «ελαφρολαϊκό» κατακτά κάθε μέρα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι του κοινού. Ο Γιάννης Καλατζής αυτή τη χρονιά ηχογραφεί την «Κυρα-Γιώργαινα» των Κατσαρού-Πυθαγόρα, ο Τόλης Βοσκόπουλος τη μία επιτυχία μετά την άλλη (θα τις δούμε παρακάτω στην «κινηματογραφική» ενότητα), ενώ στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση ο νικητής Γιάννης Βογιατζής, με το «Αδέλφια μου, αλήτες, πουλιά».
Σινεμά και τραγούδι
Πολλά, πασίγνωστα και διαχρονικά τραγούδια μας χάρισε το 1970 ο ελληνικός κινηματογράφος. Η «εισβολή» της τηλεόρασης ακόμα δεν είχε επηρεάσει το κοινό, το οποίο γέμιζε τις αίθουσες και δεν είναι τυχαίο ότι αυτή τη χρονιά σημειώθηκε και το μεγάλο ρεκόρ των 751.000 εισιτηρίων πρώτης προβολής για το φιλμ «Υπολοχαγός Νατάσα» του Νίκου Φώσκολου, με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και το Δημήτρη Παπαμιχαήλ.
Ξεκινάμε από μιαν άλλη ταινία του Φώσκολου, το «Ορατότης μηδέν». Η ατάκα του Νίκου Κούρκουλου «όχι άλλο κάρβουνο» μπορεί να έχει μείνει στην ιστορία, όμως ο κυριότερος λόγος γι’ αυτό είναι το μεγάλο τραγούδι των Πλέσσα-Παπαδόπουλου «Βρέχει φωτιά στη στράτα μου» με το Στράτο Διονυσίου, στην περίφημη σκηνή όπου ο πρωταγωνιστής βάζει φωτιά στα υπάρχοντά του.
Η Μαρινέλλα εμφανίζεται στο φιλμ «Κρίμα το μπόι σου» με το Λάμπρο Κωνσταντάρα να τραγουδά το ομώνυμο τραγούδι, το πρώτο της μετέπειτα λαμπρής συνεργασίας της με το Γιώργο Χατζηνάσιο.
Και πάμε στην ταινία «Ένα αστείο κορίτσι» με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, η οποία ακούγεται σε τραγούδια του Δήμου Μούτση («Το τσίρκο», «Τα επαγγέλματα»), αλλά τις εντυπώσεις κλέβει ο νεαρός και συνεχώς ανερχόμενος Μανώλης Μητσιάς, με το πασίγνωστο και διαχρονικό «Αυτά τα χέρια».
Όσο για τον Τόλη Βοσκόπουλο, τα δύο φιλμ που γυρίζει το 1970 είναι γεμάτα από ερμηνευτικές επιτυχίες του. Έτσι, στο «Όνειρο της Κυριακής» ακούγεται μεταξύ άλλων στα «Κι εσύ θα φύγεις», «Συγχωρήστε το απόψε το παιδί» και «Αποκλείεται», ενώ στο «Σε ικετεύω αγάπη μου» στο ομότιτλο και στα «Λυπάμαι», «Ψύλλοι στ’ αυτιά μου» και «Εκείνη». Όλα είναι γνωστά κι αγαπημένα…
Κλείνουμε με την υπέροχη Ρένα Κουμιώτη, η οποία εμφανίζεται στην ταινία «Η θεία μου η χίπισσα» με την ανεπανάληπτη Ρένα Βλαχοπούλου, να τραγουδά το υπέροχο «Το κερί μας έσβησε», με τη μοναδική φωνή της.
————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…
!!!