Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
“Η σημασία αυτής της στήλης του musiccorner είναι ακριβώς ότι λέει ο τίτλος της: “Αφιερωμένη εξαιρετικά” σε ανθρώπους που προσέφεραν στο ελληνικό τραγούδι, αλλά μένοντας ηθελημένα στην “οπισθοφυλακή” και χωρίς ποτέ να ζητήσουν κάτι περισσότερο από το να κάνουν αυτό που αγαπούσαν.
Η δουλειά τους περιορίστηκε στην πίστα, στο στούντιο, στη γραφή μουσικής και στίχου και πουθενά αλλού. Άλλοι έκαναν μεγάλη επιτυχία, άλλοι μικρότερη. Άλλοι συνεχίζουν την πορεία τους και παλεύουν, άλλοι έχουν αποχωρήσει. Άλλοι έχουν φύγει από τη ζωή.
Όμως, όλοι τους ανεξαιρέτως έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στην ελληνική μουσική σκηνή και δικαιούνται αυτό που τους προσφέρουμε: Μια γωνιά “αφιερωμένη εξαιρετικά”…!
———————————————————–
Ο «σπόρος» που έριξε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1960, μελοποιώντας για πρώτη φορά ένα ποιητικό έργο («Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου), έδωσε πολλούς και συχνά δυνατούς «βλαστούς». Ο λόγος των σπουδαίων Ελλήνων ποιητών «κατέβηκε» στο λαό κι έγινε κτήμα του, διαμορφώνοντας μια νέα κατάσταση στο εγχώριο τραγούδι.
Έκτοτε, αρκετοί συνθέτες στράφηκαν στην ποίηση και προσπάθησαν να την προσεγγίσουν μουσικά, άλλοτε επιτυχημένα κι άλλοτε όχι. Η ουσία είναι ότι ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Καρυωτάκης και άλλοι μεγάλοι ποιητές μας, βρέθηκαν στα χείλη του κάθε Έλληνα και της κάθε Ελληνίδας και ουκ ολίγες φορές, αποτέλεσαν οδηγό για ριζικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές…
Βεβαίως, αυτό δε θα μπορούσε να συμβεί αν δεν υπήρχαν και οι ερμηνευτές, που θα έδιναν φωνή στη μουσική και στο λόγο. Με «πρωτεργάτη» τον Γρηγόρη Μπιθικώτση που τραγούδησε σχεδόν όλες τις από τον Θεοδωράκη μελοποιήσεις ποιημάτων, ακολούθησαν αρκετοί συνάδελφοί του και η ποίηση «ρίζωσε και ψήλωσε σαν δέντρο», στην καρδιά και στην ψυχή του απανταχού ελληνισμού.
Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν ένας από τους σημαντικότερους φορείς της «μεταφοράς» του ποιητικού λόγου στο ευρύ κοινό, κυρίως στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’70. Τότε που «όλα τα ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά» της χούντας των συνταγματαρχών, τότε που κάθε φωνή ελευθερίας πνιγόταν στο κτίριο της ΕΑΤ-ΕΣΑ από υποκόπανους, ρόπαλα και φάλαγγες…
Ο σπουδαίος κι αξέχαστος Κρητικός λυράρης, δεν είχε ακαδημαϊκή μόρφωση. Πρόλαβε να βγάλει μόνο λίγες τάξεις του δημοτικού σχολείου και ο ίδιος έλεγε ότι πολλές φορές, δεν καταλάβαινε τη σημασία των στίχων που ερμήνευε. Ωστόσο, τα έργα των Ελλήνων ποιητών στα χείλη του έπαιρναν μια άλλη διάσταση. Εξυψώνονταν κι αποκτούσαν μια νέα μορφή και σημασία, ακόμη κι αν ο «Ψαρονίκος» δεν αντιλαμβανόταν ούτε λέξη απ’ όσα ερμήνευε. Κι όμως, είχε ένα μοναδικό τρόπο να πείθει ακόμα και τον πιο απαιτητικό ακροατή ότι έμπαινε πλήρως στο νόημα της κάθε φράσης, ως και της πιο δυσνόητης…
Σκεφθήκαμε λοιπόν να παρουσιάσουμε τους Έλληνες ποιητές, μέσα από τη φωνή του Νίκου Ξυλούρη. Λόγω του ότι είχε την τύχη να ερμηνεύσει ένα αρκετά μεγάλο μέρος ανάλογων έργων, αλλά κι επειδή θεωρήσαμε ότι πρέπει να γίνει αναλυτική αναφορά σ’ αυτά, αποφασίσαμε να χωρίσουμε την παρουσίαση σε δύο μέρη. Στο πρώτο που δημοσιεύεται σήμερα, θ’ αναφερθούμε στην περίοδο της δικτατορίας που αναφορικά με τον «Ψαρονίκο», καλύπτει το διάστημα από το 1972 ως το 1974…
Εν αρχή ην …ο Ελύτης
Η μεγάλη επιτυχία των «Ριζίτικων» το 1971, με τη μουσική άποψη του Γιάννη Μαρκόπουλου και την ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη, αποτέλεσε την αφορμή ώστε ο Ανωγειανός λυράρης να γίνει γνωστός σ’ ένα ευρύτερο κοινό. Κι αυτό γιατί μέχρι τότε περιοριζόταν στο αντίστοιχο της Κρήτης, όπου ήταν εξαιρετικά δημοφιλής κι αγαπητός.
Έτσι, ο συνθέτης αποφάσισε να τον συμπεριλάβει στην «ομάδα» ερμηνευτών που ήδη είχε δημιουργήσει και να τον παρουσιάσει στον κόσμο της Αθήνας τη χειμερινή περίοδο 1971-72, στη μπουάτ «Λήδρα» στην Πλάκα. Ήταν η πρώτη φορά που ο «Ψαρονίκος» εμφανιζόταν σε χώρο που δεν ήτανε «στέκι» κρητικής μουσικής, αλλά κατάφερε πολύ γρήγορα να κερδίσει το κοινό της πρωτεύουσας και σιγά-σιγά, ολόκληρης της Ελλάδας.
Στο περιθώριο λοιπόν αυτών των εμφανίσεων, κυκλοφόρησε ο δίσκος «Διάλειμμα» με ερμηνευτές την «ομάδα» που τραγουδούσε στη «Λήδρα» (Θέμης Ανδρεάδης, Δάφνη Ζούνη, Μέμη Σπυράτου και βεβαίως Νίκος Ξυλούρης). Εκεί, ο αείμνηστος Κρητικός ηχογράφησε για πρώτη φορά τα λόγια ενός ποιητή, του κορυφαίου Οδυσσέα Ελύτη. Ήταν το «Έντιμο αίμα (Τα παιδιά)», μέσα από τον «Ήλιο τον πρώτο», το οποίο είχε τραγουδήσει σε πρώτη εκτέλεση η Μαρία Δημητριάδη λίγα χρόνια νωρίτερα…
Την ίδια χρονιά, πάλι σε μουσική Μαρκόπουλου, θα ερμηνεύσει και δύο ποιήματα του Μιχάλη Κατσαρού από “Τα τραγούδια του νέου πατέρα”, τα οποία θα εκδοθούν σε δισκάκι 45 στροφών. Το πασίγνωστο “Την εικόνα σου” (ή “Χρώματα κι αρώματα”) και “Ο Λάκης”…
Χριστοδούλου, Κινδύνης και Σεφέρης
Μπορεί ο Γιάννης Μαρκόπουλος να συνέβαλε αποφασιστικά και καθοριστικά στην καθιέρωση του Ξυλούρη στο ελληνικό μουσικό γίγνεσθαι, ωστόσο ήτανε θέμα χρόνου να τον «ανακαλύψουν» και άλλοι δημιουργοί και να γυρέψουν τη φωνή του για τις δημιουργίες τους.
Ο Σταύρος Ξαρχάκος ήταν ένας απ’ αυτούς και η συνεργασία των δυο τους, έχει περάσει στο πάνθεον του σύγχρονου πολιτισμού της πατρίδας μας. Προς τα τέλη του 1972 λοιπόν, εμφανίζεται στα δισκοπωλεία το άλμπουμ του συνθέτη «Διόνυσε καλοκαίρι μας», με ερμηνευτές το Νίκο Ξυλούρη και την πολύ νέα τότε Αφροδίτη Μάνου.
Ο Ανωγειανός λυράρης κι ερμηνευτής, θα έχει εδώ ακόμη μιαν επαφή με τον εγχώριο ποιητικό λόγο. Θα δώσει φωνή με μοναδικό και ξεχωριστό τρόπο σε δύο ποιήματα του Κώστα Κινδύνη, τα οποία «ταξίδεψαν» σε όλη την Ελλάδα και είναι γνωστά ως σήμερα: «Γυρνάν αμίλητα παιδιά» και «Πώς να σωπάσω»…
Παράλληλα, θα ηχογραφήσει και το «Ωραίος που ‘σαι Αυγερινέ» του Δημήτρη Χριστοδούλου, χαρίζοντάς μας μιαν από τις πιο συγκλονιστικές ερμηνείες στην ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας…
Περίπου ένα χρόνο αργότερα (τέλη του 1973), ο Γιάννης Μαρκόπουλος θα τον καλέσει και πάλι. Τούτη τη φορά, ετοιμάζει το νέο έργο του πάνω σε ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, με τίτλο «Ο Στράτης Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους». Το ομότιτλο κομμάτι (με τον υπότιτλο «Άσκηση τροπαρίου») ερμηνεύει ο Νίκος Ξυλούρης και ακούγοντάς τον, είναι αδύνατο να μην αισθανθείς συγκίνηση και ανατριχίλα…
Πρόκειται για ένα υψηλών απαιτήσεων και ιδιαίτερα επίπονο τραγούδι, καθώς καλύπτει όλη την πρώτη πλευρά του δίσκου βινυλίου κι έχει πολλές μουσικές εναλλαγές κατά τη διάρκειά του. Κι όμως, ο «Ψαρονίκος» το κάνει να μοιάζει τόσο εύκολο…
Με το Νίκο Γκάτσο
Το Πάσχα του 1974, ο Ξυλούρης συνεργάζεται πάλι με το Σταύρο Ξαρχάκο και το αποτέλεσμα είναι η «Συλλογή». Ένας δίσκος στην πρώτη πλευρά του οποίου περιλαμβάνονται τρία τραγούδια από το «Διόνυσε καλοκαίρι μας» («Γυρνάν αμίλητα παιδιά» και «Πώς να σωπάσω» σε νέες εκτελέσεις, καθώς και το «Αυτό τον κόσμο τον καλό» με την ηχογράφηση του ’72), μια διασκευή του «Ερωτόκριτου» και το «Πάνω στ’ αργυρό σκαμνί» των Χάλαρη-Κακουλίδη.
Στη δεύτερη, υπάρχουν έξι καινούργιες δημιουργίες του Ξαρχάκου, οι τέσσερις εκ των οποίων σε στίχους του ποιητή της «Αμοργού» Νίκου Γκάτσου. Ο Κρητικός θα τραγουδήσει τα πασίγνωστα κι αγαπημένα «Μπαρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη», «Γεια σου χαρά σου Βενετιά», «Η κόρη του πασά» και το τραγικά προφητικό «Έβαλε ο Θεός σημάδι»…
Λίγο πριν τα καθοριστικά γεγονότα του Ιουλίου του ’74, κυκλοφορεί ο «Χρυσός δίσκος 1974», αποτέλεσμα ενός διαγωνισμού νέων δημιουργών που είχε προκηρύξει η Columbia, σε συνεργασία με το περιοδικό «Ταχυδρόμος». Συμμετέχει σχεδόν όλο το «βαρύ πυροβολικό» της εταιρείας (Διονυσίου, Μητσιάς, Γαλάνη κ.α.) και βεβαίως ο Νίκος Ξυλούρης, ο οποίος ηχογραφεί το «Απόδειπνο» του ποιητή Γιώργου Χρονά, σε μουσική του Σωτήρη Σακελλαρόπουλου…
————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…