Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
“Η σημασία αυτής της στήλης του musiccorner είναι ακριβώς ότι λέει ο τίτλος της: “Αφιερωμένη εξαιρετικά” σε ανθρώπους που προσέφεραν στο ελληνικό τραγούδι, αλλά μένοντας ηθελημένα στην “οπισθοφυλακή” και χωρίς ποτέ να ζητήσουν κάτι περισσότερο από το να κάνουν αυτό που αγαπούσαν.
Η δουλειά τους περιορίστηκε στην πίστα, στο στούντιο, στη γραφή μουσικής και στίχου και πουθενά αλλού. Άλλοι έκαναν μεγάλη επιτυχία, άλλοι μικρότερη. Άλλοι συνεχίζουν την πορεία τους και παλεύουν, άλλοι έχουν αποχωρήσει. Άλλοι έχουν φύγει από τη ζωή.
Όμως, όλοι τους ανεξαιρέτως έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στην ελληνική μουσική σκηνή και δικαιούνται αυτό που τους προσφέρουμε: Μια γωνιά “αφιερωμένη εξαιρετικά”…!
———————————————————–
| Γιάννης Μαρκόπουλος-Νίκος Ξυλούρης: Από τη “Λήδρα” ως το “Ηρώδειο”… |
Την Κυριακή 8 Φεβρουαρίου, συμπληρώθηκαν 35 χρόνια από εκείνο το μοιραίο πρωινό της Παρασκευής του 1980, όταν ο Νίκος Ξυλούρης πήρε τη θέση του αρχάγγελου ανάμεσα στους αγγέλους του ουρανού. Αυτή η αληθινά βιβλική μορφή, άφησε πίσω της πέρα από σπουδαία τραγούδια, μια σειρά «μαθημάτων» ήθους, αξιοπρέπειας, λιτότητας κι απλότητας. Οι νεότερες γενιές τον ψάχνουν, τον μαθαίνουν και τον αγαπούν, ίσως περισσότερο από τότε που εκείνος βρισκόταν στη ζωή…
Η στήλη λοιπόν, θέλοντας ν’ αποτίσει φόρο τιμής στον σπουδαίο ερμηνευτή και λυράρη, θα παρουσιάσει σήμερα τη συνεργασία του με το Γιάννη Μαρκόπουλο, τον άνθρωπο που τον έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό. Μπορεί η σχέση τους να πέρασε από «χίλια μύρια κύματα» (όπως λέει και το ομότιτλο τραγούδι τους, σε στίχους Κ.Χ. Μύρη) και ν’ άφησε πικρή γεύση στο τέλος, όμως όσα κάνανε μαζί ήταν, είναι και θα είναι πραγματικά διαμάντια στην ιστορία της ελληνικής μουσικής…
Γνωριμία και «Χρονικό»
Ο Γιάννης Μαρκόπουλος, στηρίχτηκε σε πολύ μεγάλο ποσοστό στους παραδοσιακούς σκοπούς του τόπου μας, όσον αφορά τη δημιουργία των έργων του. Σχεδόν όλα παραπέμπουνε στη δημοτική μουσική μας και ίσως να είναι ο μοναδικός συνθέτης που κατάφερε να «παντρέψει» τόσο θαυμαστά κι επιτυχημένα το παραδοσιακό-δημοτικό τραγούδι με το σύγχρονο «έντεχνο».
Το καλοκαίρι του 1970, θα γνωρίσει το Νίκο Ξυλούρη στην Κρήτη και θα του ζητήσει να είναι ο κύριος ερμηνευτής του «Χρονικού», το οποίο ετοίμαζε εκείνη την εποχή πάνω σε στίχους του Κ.Χ. Μύρη (Κώστας Γεωργουσόπουλος). Μάλιστα, ο ίδιος ο αξέχαστος «Ψαρονίκος» θα πει αργότερα ότι στην αρχή, πίστεψε πως ο Μαρκόπουλος τον ζητούσε για…κινηματογραφικό ρόλο, καθώς του μίλησε για «έργο».
Ο Ξυλούρης το φθινόπωρο ανέβηκε στην Αθήνα, αλλά ξέχασε τελείως το «Χρονικό». Ώσπου κάποια στιγμή, ο συνθέτης τον εντόπισε και τον έβαλε…άρον-άρον στο στούντιο για την ηχογράφησή του. Κι εκεί όμως δε λείψανε τα προβλήματα, καθώς ο Ανωγειανός λυράρης αισθανότανε «ξένος» με το μουσικό κλίμα του έργου, μια και είχε μάθει να τραγουδά μόνο κρητικούς σκοπούς.
Έτσι, αφού έκανε πολλές ανεπιτυχείς προσπάθειες να ερμηνεύσει τα τραγούδια σύμφωνα με τον τρόπο που ήθελε ο Μαρκόπουλος, του είπε να βρει κάποιον άλλο τραγουδιστή, καθώς εκείνος έκρινε ότι δεν ήταν επαρκής. Όμως, ο δημιουργός επέμεινε κι έτσι, το Δεκέμβριο του 1970 το άλμπουμ βρισκόταν στα δισκοπωλεία. Ήταν η πρώτη φορά που ο Ξυλούρης «συστηνόταν» στο ευρύ κοινό με μη κρητικό ρεπερτόριο και η ιδιόρρυθμη και «πρωτόγονη» φωνή του έκανε μεγάλη εντύπωση, τραγουδώντας τον «Γίγαντα», το «Πόσα χρόνια δίσεχτα» κ.α.
Να πούμε ότι ο αξέχαστος λυράρης, τραγούδησε το «Χρονικό» κατόπιν «ειδικής παραχώρησής» του από την Columbia (όπου ανήκε δισκογραφικά) στη PHILIPS-Ελλαδίσκ, με τη συμφωνία ότι αντιστοίχως ο Μαρκόπουλος -που βρισκόταν στο δυναμικό της δεύτερης-, θα ενορχήστρωνε και θα επιμελούταν μουσικά έναν αντίστοιχο δίσκο του Ξυλούρη στην Columbia.
Στο άλμπουμ συμμετείχε και η Μαρία (ή «Μαίρη» όπως αναγράφεται στην πρώτη έκδοση) Δημητριάδη…
«Ριζίτικα», η μεγάλη στιγμή
Η επιτυχία του «Χρονικού» μπορεί να έκανε γνωστό τον ερμηνευτή από τη μια στιγμή στην άλλη, όμως εκείνος είχε το δικό του «καημό». Ήθελε να ηχογραφήσει τα πανάρχαια ριζίτικα τραγούδια της Κρήτης, έτσι ώστε να τα μάθει όλος ο ελληνικός λαός και να τα κάνει κτήμα του. Άλλωστε, η εποχή ήταν ιδανική για κάτι τέτοιο, καθώς αυτά τα στολίδια της παραδοσιακής μουσικής μας, είχαν στίχους με αλληγορική σημασία και σαφή πολιτικά μηνύματα.
Η επιθυμία του έγινε πραγματικότητα την άνοιξη του 1971, όταν μπήκε στο στούντιο για να τα τραγουδήσει, με την ενορχηστρωτική άποψη και τη μουσική επιμέλεια του Γιάννη Μαρκόπουλου, όπως είχε συμφωνηθεί μεταξύ των δύο εταιρειών. Αμέσως μετά την κυκλοφορία των «Ριζίτικων», ο κόσμος τα υποδέχτηκε με ιδιαίτερη θέρμη και αγάπη, καθώς διέκρινε την «αντιστασιακή» σημασία τους και τα έκανε «ύμνους» εναντίον της χούντας.
Ειδικά τα «Πότε θα κάνει ξαστεριά» και «Αγρίμια κι αγριμάκια μου», γίνανε «λάβαρα» κόντρα στο δικτατορικό καθεστώς, το οποίο φυσικά δεν κάθισε με σταυρωμένα χέρια. Απαγόρευσε τη μετάδοση των τραγουδιών από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, ενώ τα «τσιράκια» του δεν παρέλειπαν να κάνουν ορισμένες «εκπαιδευτικές επισκέψεις» στη μπουάτ «Λήδρα», όπου από το Μάιο του 1971 είχε ξεκινήσει η παρουσίαση των έργων του Μαρκόπουλου. Ήταν η πρώτη φορά που ο Νίκος Ξυλούρης εμφανιζόταν στην Πλάκα κι όχι σε κρητικά μαγαζιά, τραγουδώντας παράλληλα ένα εντελώς διαφορετικό ρεπερτόριο…
«Διάλειμμα», «Ιθαγένεια», «Στράτης θαλασσινός» και η πρώτη «απομάκρυνση»
Μπορεί η «Λήδρα» να έκλεισε μέσα σε 20 μέρες, αλλά για τις επόμενες δύο σεζόν έμελλε να είναι το «στέκι» του συνθέτη και της «ομάδας» του, με επικεφαλής βεβαίως τον «Ψαρονίκο». Στο εν λόγω χρονικό διάστημα, παρουσιάστηκαν ορισμένα από τα πιο σπουδαία έργα του Μαρκόπουλου, ασχέτως αν δεν ηχογραφήθηκαν όλα με τη φωνή του Ξυλούρη. Για παράδειγμα, κάποια από τα τραγούδια της «Θητείας» («Τα λόγια και τα χρόνια», «Το καριοφίλι μάνα μου» κ.α.) πρωτοακούστηκαν από κείνον επί σκηνής…
Παράλληλα βεβαίως, η συνεργασία συνθέτη κι ερμηνευτή συνεχίστηκε και στο βινύλιο. Το 1972 θα κυκλοφορήσει το «Διάλειμμα», με τη συμμετοχή της «ομάδας» του δημιουργού η οποία τότε περιλάμβανε τον πρωτοεμφανιζόμενο Θέμη Ανδρεάδη, τη Μέμη Σπυράτου, τη Δάφνη Ζούνη και φυσικά τον «Ψαρονίκο». Ανάμεσα στα τραγούδια που ηχογραφεί σε δεύτερες εκτελέσεις, υπάρχουν τα «Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί» και «Πού πας παλικάρι», τα οποία γράφτηκαν ειδικά για τη φωνή του Ανωγειανού λυράρη…
Προς το τέλος της χρονιάς, ηχογραφείται η «Ιθαγένεια» σε στίχους Κ.Χ. Μύρη. Εδώ, βασικός ερμηνευτής είναι ο Νίκος Ξυλούρης και συμμετέχει η Μέμη Σπυράτου. Πρόκειται για ένα από τα πιο σπουδαία έργα στην ιστορία της ελληνικής μουσικής, με το οποίο ο Μαρκόπουλος μπαίνει βαθιά στις ρίζες της παραδοσιακής φόρμας και δίνει το στίγμα του, αναφορικά με τον συνθετικό προσανατολισμό του από εκεί και πέρα. Τραγούδια όπως «Γεννήθηκα», «Χίλια μύρια κύματα», «Είδα τον παππούλη μου» κ.α., αποτελούν παραδείγματα σύνθεσης, ενορχήστρωσης και φυσικά ερμηνείας…
Το 1973, θα ολοκληρωθεί η πρώτη φάση της συνεργασίας συνθέτη κι ερμηνευτή τόσο επί σκηνής, όσο και στη δισκογραφία. Κατά τη διάρκειά της, ο Ξυλούρης θα ηχογραφήσει στις 45 στροφές σε δεύτερη εκτέλεση δύο από τα «Τραγούδια του νέου πατέρα» σε ποίηση Μιχάλη Κατσαρού, τα οποία είχε ερμηνεύσει σε πρώτη εκτέλεση ο Μαρκόπουλος την προηγούμενη χρονιά: Το πασίγνωστο «Την εικόνα σου» («Χρώματα κι αρώματα») και το «Λάκη», που δεν ακούστηκε ιδιαίτερα…
Ο Δεκέμβριος εκείνου του έτους, θα φέρει το έργο «Ο Στράτης θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους», σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη. Το ομότιτλο κομμάτι (στο άλμπουμ αναφέρεται παρενθετικά ως «Άσκηση τροπαρίου») καλύπτει όλη την πρώτη πλευρά του δίσκου, μ’ ένα Ξυλούρη να καθηλώνει και να συγκινεί με την ερμηνεία του.
Κάπου εκεί, οι δρόμοι τους θα χωρίσουν. Ο Μαρκόπουλος θα ζητήσει να έχει τον ερμηνευτή ως αποκλειστικά δικό του, αλλά στο μεταξύ έχουν ήδη προκύψει ο Σταύρος Ξαρχάκος και ο Χριστόδουλος Χάλαρης, οι οποίοι γράφουνε τραγούδια για τη μαγική φωνή του. Ο συνθέτης θα δυσαρεστηθεί από αυτή την εξέλιξη -άλλωστε, η ιδιορρυθμία του είναι πανταχού γνωστή- και οι σχέσεις του με τον «Ψαρονίκο» θα «παγώσουν» για αρκετό καιρό…
Η επανασύνδεση, οι «Ελεύθεροι πολιορκημένοι» και το πικρό τέλος…
Ο Νίκος Ξυλούρης, ήταν ένας άνθρωπος που δεν κρατούσε κακία, ούτε έλεγε την παραμικρή κακή κουβέντα για τον οποιονδήποτε, όσο κι αν τον είχε πικράνει. Έτσι έκανε και στην περίπτωση Μαρκόπουλου. Όχι μόνο δεν ξεστόμισε ούτε ένα πικρό λόγο για κείνον, αλλά όταν ο συνθέτης το 1975 του ζήτησε να ερμηνεύσει κάποια τραγούδια του για το δίσκο «Ανεξάρτητα», δέχτηκε με προθυμία. Έτσι, μας έδωσε άλλη μια συγκλονιστική ερμηνεία στο πασίγνωστο «Ζαβαρακατρανέμια» (σε δεύτερη εκτέλεση), ενώ ηχογράφησε εκ νέου το «Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί» με νέα ενορχήστρωση.
Το 1976, η Γαλλική Μουσική Ακαδημία Charles Cross θα δώσει στα «Ριζίτικα» το πρώτο βραβείο στον τομέα της Διεθνούς Λαϊκής Μουσικής, διάκριση πρωτόγνωρη για τη χώρα μας. Ωστόσο, εκεί αναφέρεται μόνο το όνομα του Μαρκόπουλου και όχι του Ξυλούρη, γεγονός που θα τον πικράνει αφάνταστα.
Όμως, θα βάλει και πάλι στην άκρη την πίκρα του και θα συμμετάσχει στη μεγάλη συναυλία του συνθέτη στο «Ηρώδειο» στις 6 Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς. Είναι η πρώτη φορά που το ελληνικό τραγούδι αντηχεί σε τούτο τον ιερό χώρο και αποσπάσματα από εκείνη την ανεπανάληπτη βραδιά, θα εκδοθούνε σε διπλό δίσκο το 1990…
Παράλληλα, άνοιξε ο δρόμος για μια νέα επί σκηνής συνεργασία Μαρκόπουλου-Ξυλούρη. Έτσι, τη σεζόν 1976-77 θα εμφανιστούν οι δυο τους και πάλι στη «Λήδρα», για ν’ αντιμετωπίσουν όμως μια μάλλον «χλιαρή» υποδοχή από τον κόσμο. Βλέπετε, η χούντα ήτανε πια παρελθόν, η δημοκρατία και η ομαλότητα είχαν αποκατασταθεί κι έτσι, το κοινό έψαχνε μιαν άλλου είδους διασκέδαση.
Το καλοκαίρι του 1977, ξεκινούν οι ηχογραφήσεις ενός από τα πιο σπουδαία έργα του Γιάννη Μαρκόπουλου. Είναι η μελοποίηση των «Ελεύθερων πολιορκημένων» του Διονυσίου Σολωμού, την οποίαν ο συνθέτης ολοκλήρωσε έπειτα από σχεδόν δέκα χρόνια εργασίας. Κυκλοφόρησε το φθινόπωρο σε διπλό δίσκο, με τη συγκλονιστική απαγγελία της Ειρήνης Παπά και την ερμηνευτική συμμετοχή των Λάκη Χαλκιά, Ηλία Κλωναρίδη, Νίκου Ξυλούρη και της χορωδίας Πρέβεζας.
Ήταν η τελευταία φορά που ο λυράρης τραγούδησε Μαρκόπουλο στη δισκογραφία. Την περίοδο 1977-78 θα εμφανιστούνε μαζί στη μπουάτ “Κύτταρο” κι εκεί θα γραφεί η “ληξιαρχική πράξη θανάτου” της συνεργασίας τους…
Το τέλος της σχέσης τους, ήτανε πάρα πολύ πικρό. Ο «Ψαρονίκος» θα νιώσει τα προμηνύματα της «κακιάς» αρρώστιας το φθινόπωρο του 1978 και το Μάιο του 1979 θα εισαχθεί στο φημισμένο αντικαρκινικό νοσοκομείο «Μεμόριαλ» της Νέας Υόρκης, κατόπιν ενεργειών του Σταύρου Ξαρχάκου.
Τα μηνύματα συμπαράστασης θα φτάνουν σωρηδόν καθημερινά από τον απανταχού ελληνισμό, ούτε ένα όμως δε θα έχει την υπογραφή ή τη φωνή του Γιάννη Μαρκόπουλου. Το ίδιο θα συμβεί κι όταν επιστρέψει στην Ελλάδα, αλλά κι όταν όλα έδειχναν ότι το λάδι στο καντήλι της ζωής του είχε πια σωθεί.
Ο συνθέτης που τον ανέδειξε και που τον έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό, θα λάμψει δια της απουσίας του από την περιπέτεια που περνούσε ο Ξυλούρης και η οικογένειά του. Ούτε ένα μήνυμα, ούτε ένα τηλεφώνημα. Κι όμως, ούτε τότε ο «Ψαρονίκος» θα εκφραστεί άσχημα για κείνον. Θα πει ό,τι έλεγε πάντα: «Δε βαριέσαι, δεν πειράζει. Ας είναι καλά»…
Η…σούμα
Συνολικά, ο Νίκος Ξυλούρης ηχογράφησε 27 τραγούδια σε μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου, πέντε εκ των οποίων σε δεύτερη εκτέλεση. Σημειωτέον ότι κρίναμε σκόπιμο να μη περιλάβουμε σ’ αυτά τα ριζίτικα, καθώς ναι μεν ηχογραφήθηκαν με τη μουσική επιμέλεια του συνθέτη, αλλά δεν είναι δικές του δημιουργίες.
Κατά χρονολογική σειρά, αυτά είναι τα εξής:
1970: Στίχοι Κ.Χ. Μύρη: «Π.Χ. (Ο γίγαντας)», «1925 (Στη Νέα Σμύρνη μια γριά)», «1940 (Πόσα χρόνια δίσεχτα)», «1944 (Ήταν ο τόπος μου)», «Τελευταίο μέρος (Πώς να τραγουδήσω)».
1972: «Πού πας παλικάρι» (Ερ. Θαλασσινού), «Τα παιδιά (Έντιμο αίμα)» (Οδ. Ελύτη), «Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί» (Γ. Σκούρτη). Στίχοι Κ.Χ. Μύρη: «1950 (Το καφενείο «Η Ελλάς»)», «Γεννήθηκα», «Χίλια μύρια κύματα μακριά τ’ Αϊβαλί», «Είδα τον παππούλη μου», «Μάνα», «Ερωτικό τραγούδι (Παλικαρού-παλικαρού)», «Ακούς να λένε στα χωριά», «Χρόνια και χρόνια στον τροχό», «Ο καλόγερος», «Τη μέρα της Πεντηκοστής».
1973: Ποίηση Μ. Κατσαρού: «Την εικόνα σου», «Ο Λάκης». Ποίηση Γ. Σεφέρη: «Ο Στράτης θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους (Άσκηση τροπαρίου)».
1975: «Ζαβαρακατρανέμια» (Γ. Μαρκόπουλου).
1977: Ποίηση Δ. Σολωμού: «Άκρα του τάφου σιωπή» (με τον Ηλία Κλωναρίδη), «Βαρώντας γύρου ολόγυρα», «Στα μάτια και στο πρόσωπο», «Μητέρα μεγαλόψυχη», «Πειρασμός».
—————–
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…