Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
http://vinylmaniac.madblog.gr
Τρίτη 10 Σεπτεμβρίου 2013
Η δουλειά τους περιορίστηκε στην πίστα, στο στούντιο, στη γραφή μουσικής και στίχου και πουθενά αλλού. Άλλοι έκαναν μεγάλη επιτυχία, άλλοι μικρότερη. Άλλοι συνεχίζουν την πορεία τους και παλεύουν, άλλοι έχουν αποχωρήσει. Άλλοι έχουν φύγει από τη ζωή.
Όμως, όλοι τους ανεξαιρέτως έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στην ελληνική μουσική σκηνή και δικαιούνται αυτό που τους προσφέρουμε: Μια γωνιά “αφιερωμένη εξαιρετικά”…!
———————————————————–
| Σταύρος Ξαρχάκος – Νίκος Ξυλούρης “Φίλοι κι αδέλφια” ως το τέλος… |
Η γνωριμία του Νίκου Ξυλούρη με τον «ισχυρό άνδρα» της τότε Columbia Τάκη Β. Λαμπρόπουλο σ’ ένα γάμο στην Κρήτη το 1969, έμελλε να καθορίσει αποφασιστικά την καλλιτεχνική πορεία του αξέχαστου λυράρη. Το αφεντικό της -ακόμα πανίσχυρης- εταιρείας, σκέφθηκε αμέσως ότι αυτή η ουράνια φωνή θα μπορούσε να διαπρέψει και σε έργα «έντεχνων» συνθετών και σχεδόν αμέσως, έβαλε σ’ εφαρμογή το σχέδιό του…
Ο Λαμπρόπουλος δε χρειάστηκε να σκεφτεί πολύ ποιος θα ήταν ο δημιουργός που θα έγραφε τις καλύτερες μελωδίες του για τον «Ψαρονίκο». Ο Σταύρος Ξαρχάκος, καλλιτεχνικό «παιδί» του διευθυντή της Columbia, καθώς ήταν εκείνος που του άνοιξε το δρόμο για να διαπρέψει στη μουσική σκηνή της χώρας μας…
Ωστόσο, το σχέδιο σε πρώτη φάση «ναυάγησε», εξαιτίας της γνωριμίας του Ξυλούρη με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, ο οποίος…πρόλαβε πρώτος να στρέψει τον Κρητικό σε έντεχνους δρόμους, με τα έργα «Χρονικό», «Διάλειμμα» και «Ιθαγένεια», ενώ μεταξύ των τριών είχαν μεσολαβήσει και τα περίφημα «Ριζίτικα»…
Η πρώτη συνεργασία
Η μεγάλη αποδοχή κι επιτυχία του «Ψαρονίκου» σ’ αυτά τα νέα -για κείνον- ακούσματα, ήτανε φυσικό κι επόμενο ότι θα οδηγούσαν κι άλλους δημιουργούς να επενδύσουν στη φωνή του. Και φυσικά, τούτη τη φορά ο Ξαρχάκος δε θα μπορούσε να μείνει απέξω…
Έτσι, στα τέλη του 1972 κυκλοφορεί το άλμπουμ «Διόνυσε καλοκαίρι μας», με το δημιουργό να κάνει πλήρη στροφή ως προς το συνθετικό ύφος του, από εκείνο που τον είχαμε συνηθίσει. Σύνθετες ενορχηστρώσεις με έγχορδα, παραδοσιακές «πινελιές» και «κρυφές» μπαλάντες, δημιουργούν ένα άρτιο σύνολο…
Φυσικά, μεγάλος πρωταγωνιστής είναι ο Νίκος Ξυλούρης που ερμηνεύει πέντε συγκλονιστικά τραγούδια (στο δίσκο συμμετέχει και η Αφροδίτη Μάνου), τα περισσότερα εκ των οποίων είναι γνωστά. Κυρίως όμως το «Αυτό τον κόσμο τον καλό» (ή «Ράβε-ξήλωνε»), που ακόμα και σήμερα θεωρείται από πολλούς ως κρητικό…
Ωστόσο, θεωρώ ότι η ερμηνεία του στο «Ωραίος που ‘σαι Αυγερινέ», είναι ίσως η ωραιότερη που έγινε σε οποιοδήποτε τραγούδι κι από οποιονδήποτε ερμηνευτή, τουλάχιστον τα τελευταία 40 χρόνια. Είναι σαν ν’ ακούς ψαλμωδία στην εκκλησία και η μεγάλη φωνή του Ξυλούρη σε ανατριχιάζει…
Η επιτυχία θα είναι άμεση και δημιουργός κι ερμηνευτής πέραν της καλλιτεχνικής συνεργασίας τους, θα δεθούν με μια πολύ δυνατή φιλία, που θα παραμείνει έτσι ως το πρόωρο τέλος του Κρητικού…
Το «τσίρκο»-σταθμός
Τον Ιούνιο του 1973, η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος ανεβάζουν στο θέατρο «Αθήναιον» ένα έργο που θα σημαδέψει τα καλλιτεχνικά δρώμενα της Ελλάδας. Είναι «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη και ο Ξαρχάκος καλείται να γράψει τη μουσική. Ως τραγουδιστή-ντελάλη-συνδετικού κρίκου στα δρώμενα του έργου, δε σκέφτεται άλλον από τον Ξυλούρη, αλλά δυσκολεύεται μέχρι να τον πείσει, καθώς εκείνος νομίζει ότι του προτείνει να παίξει ρόλο «με λόγια» επί σκηνής…
Η παράσταση κάνει πραγματικό πάταγο («εδώ ψηφίζουν;» ρωτούν κάθε βράδυ οι θεατές που φτάνουν στα γκισέ των εισιτηρίων), το θέατρο καθημερινά είναι κατάμεστο και φυσικά, το χουντικό καθεστώς δε μένει με σταυρωμένα χέρια, αφού οι υπαινιγμοί για τα «έργα και ημέρες» του είναι ξεκάθαροι…
Αυτό όμως δεν πτοεί κανένα κι έτσι το «Τσίρκο» συνεχίζεται όλο το καλοκαίρι, αλλά και το χειμώνα στο θέατρο «Ακροπόλ». Ο Ξυλούρης επιβλητικός, κανονικός ημίθεος, τραγουδά κάθε βράδυ «Καλήν εσπέραν αφεντάδες», «Φίλοι κι αδέλφια», τον συγκλονιστικό «Ξεριζωμό» και τα άλλα μεγάλα τραγούδια του Ξαρχάκου, κάνοντας το κοινό να ξεσπά σε χειροκροτήματα, δακρυσμένο από τη συγκίνηση…
Το Πολυτεχνείο
Προς τα τέλη του 1973, η παράσταση αποφασίζεται να κυκλοφορήσει και σε διπλό δίσκο. Ακούγονται «ζωντανά» ηχογραφημένα αποσπάσματα από τη σκηνή με τους διαλόγους των ηθοποιών, ενώ τα τραγούδια ηχογραφούνται στο στούντιο Polysound, που βρίσκεται σχεδόν δίπλα στο Πολυτεχνείο, ακριβώς τις ημέρες του Νοεμβρίου που ξεσπούν τα μεγάλα γεγονότα.
Ο Ξυλούρης και ο Ξαρχάκος αδιαφορώντας για τις συνέπειες, βρίσκονται συχνά μαζί με τους φοιτητές που είναι οχυρωμένοι μέσα και τραγουδούν «Πότε θα κάνει ξαστεριά» κι αυτό φυσικά η καταρρέουσα χούντα δεν το αφήνει να περάσει έτσι. Συχνά-πυκνά οι δύο καλλιτέχνες δέχονται τις «εκπαιδευτικές επισκέψεις» των οργάνων του καθεστώτος στο στούντιο κατά τη διάρκεια των ηχογραφήσεων, όμως παρόλα ταύτα καταφέρνουν να τις ολοκληρώσουν…
Λίγο νωρίτερα, την πρώτη μέρα του Οκτωβρίου, το γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας κυριολεκτικά πλημμυρίζει από κόσμο στη συναυλία του Ξαρχάκου, με βασικό ερμηνευτή τον Ξυλούρη. Είναι φανερό ότι «κάτι γίνεται», όπως έλεγε κι από σκηνής η αξέχαστη Καρέζη στο «Τσίρκο»…
Παπαδιαμάντης και «Συλλογή»
Εκείνη την εποχή, ξεκινά στην τηλεόραση η σειρά «Οι έμποροι των εθνών» βασισμένη φυσικά στο πασίγνωστο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, σε σκηνοθεσία του Κώστα Φέρρη. Είναι η πρώτη φορά που η λογοτεχνία μπαίνει στη «μικρή οθόνη» σε μορφή σίριαλ και στους τίτλους του, ακούγεται ο Ξυλούρης να τραγουδά το πασίγνωστο πια «Ήτανε μια φορά», σε μουσική Ξαρχάκου και στίχους του σκηνοθέτη.
Ωστόσο, το νέο δικτατορικό καθεστώς του Ιωαννίδη απαγορεύει τη συμμετοχή του ερμηνευτή λόγω του «κακού» προηγούμενου του Πολυτεχνείου κι έτσι από ένα σημείο και μετά, στους τίτλους ακούγεται μόνο η ορχηστρική μορφή του κομματιού…
Όμως, ουδείς δύναται ν’ απαγορεύσει την ηχογράφηση και την κυκλοφορία του σε δίσκο τον Απρίλιο του 1974. Το «Ήτανε μια φορά» θα συμπεριληφθεί στη «Συλλογή», το προσωπικό άλμπουμ του Ξυλούρη με ενορχήστρωση Ξαρχάκου, το οποίο στη μια πλευρά περιλαμβάνει σε δεύτερη εκτέλεση κάποια τραγούδια από παλαιότερες συνεργασίες τους και μια διασκευή του «Ερωτόκριτου».
Στη δεύτερη πλευρά, ο συνθέτης παρουσιάζει καινούργια κομμάτια, γραμμένα για τη φωνή του Ξυλούρη, σε στίχους κυρίως του Νίκου Γκάτσου. Όλα είναι ένα κι ένα, υπέροχα και πασίγνωστα: «Γεια σου χαρά σου Βενετιά», «Μπαρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη» και φυσικά το -τόσο τραγικά προφητικό για τον Κρητικό- «Παλικάρι στα Σφακιά» ή «Έβαλε ο Θεός σημάδι». Ένα τραγούδι που δε μπορείς να μην ανατριχιάσεις όταν το ακούς…
Οι τελευταίες συνεργασίες
Μετά τη «Συλλογή», Ξαρχάκος και Ξυλούρης θα συνυπάρξουν δισκογραφικά σε δύο άλμπουμ με τραγούδια γραμμένα βασικά για θεατρικά έργα, με τη συμμετοχή κι άλλων ερμηνευτών.
Αρχικά το 1975 στην «Κομμέντια» του Γιώργου Σκούρτη κι εν συνεχεία το 1976 στη «Συμφωνία της Γιάλτας και της πικρής αγάπης τα τραγούδια», με κομμάτια που είχε γράψει ο συνθέτης κυρίως για την παράσταση «Κόκκινα τριαντάφυλλα για μένα» του Σον Ο’ Κέϊζυ δυο χρόνια νωρίτερα. Από αυτά, θα ξεχωρίσουν τα «Αναπαράσταση», «Πουλημένοι» και «Τη σπάθα σήκωσε και πάλι».
Το απότομο -και άσχημο- τέλος…
Και φτάνουμε στο 1978. Το καλοκαίρι, ο Ξαρχάκος δίνει συναυλία στο Λυκαβηττό για τα 15 χρόνια του στο τραγούδι με πολλούς κι εκλεκτούς ερμηνευτές και φυσικά ο Ξυλούρης δε θα μπορούσε να λείπει. Η μεταπολίτευση τον έχει φέρει λίγο «πίσω» σε δημοτικότητα, όμως ο κόσμος τον χειροκροτεί θερμά, χωρίς φυσικά να υποψιάζεται ότι τον βλέπει σε μιαν από τις τελευταίες καλλιτεχνικές εμφανίσεις του…
Το Νοέμβριο του 1978, συνθέτης κι ερμηνευτής συνεργάζονται πάλι, με αφορμή μια τηλεοπτική σειρά του Κώστα Φέρρη. Τούτη τη φορά, είναι το «Έρωτας κι επανάσταση» σε σενάριο Γιώργου Χριστόπουλου και Βασίλη Ανδρεόπουλου. Ξεκινούν λοιπόν τις ηχογραφήσεις των τραγουδιών που ακούγονταν στο σίριαλ, όμως δυστυχώς δεν έμελλε να τις ολοκληρώσουνε ποτέ…
Η καταραμένη αρρώστια έχει ήδη αρχίσει να τρώει τα σωθικά του λεβέντη Κρητικού και η τραγική διάγνωση δεν αργεί να γίνει. Τότε, ο Ξαρχάκος αποδεικνύει εμπράκτως την αδελφική φιλία του προς τον Ξυλούρη και όντας στη Νέα Υόρκη εκείνη την εποχή, κάνει όλες τις απαραίτητες ενέργειες ώστε ο ερμηνευτής να εισαχθεί στο φημισμένο αντικαρκινικό νοσοκομείο «Μεμόριαλ».
Τον περιμένει μάλιστα και στο αεροδρόμιο το Μάιο του 1979, όταν φτάνει εκεί μαζί με την πιστή σύντροφό του Ουρανία, όπου και διαδραματίζεται μεταξύ τους μιαν απίστευτα συγκινητική σκηνή. Ο Ξυλούρης δακρυσμένος αγκαλιάζει τον Ξαρχάκο, αρχίζει να θυμάται τα τραγούδια που είχανε κάνει μαζί κι όταν φτάνει στο δίσκο που δεν είχαν ολοκληρώσει, τον ρωτά: «Σταύρο, άραγε αυτό θα προλάβουμε να το τελειώσουμε»; Και ο συνθέτης επίσης δακρυσμένος του απαντά: «Θα το τελειώσουμε»…
Δυστυχώς, τούτο δε θα γίνει ποτέ. Ο «Ψαρονίκος» θα φύγει από τη ζωή το Φεβρουάριο του 1980 κι ενώ λίγους μήνες νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο του ’79 ο Ξαρχάκος θα πάρει την πρωτοβουλία να διοργανώσει μια «συναυλία αγάπης» για κείνον στο γήπεδο του Σπόρτιγκ, παρουσία σημαντικότατων καλλιτεχνών, με όλες τις εισπράξεις να πηγαίνουν υπέρ των εξόδων για τη νοσηλεία και τις θεραπείες του…
Ωστόσο, τα έξι τραγούδια που πρόλαβε να ηχογραφήσει ο Ξυλούρης για το «Έρωτας κι επανάσταση» θα κυκλοφορήσουνε σε δίσκο το Νοέμβριο του 1984, με τίτλο «Ο δείπνος ο μυστικός», από την κρητική δισκογραφική εταιρεία «ΑΕΜΕ»…
Η …σούμα
Συνολικά, ο Νίκος Ξυλούρης ηχογράφησε σε πρώτη εκτέλεση 32 τραγούδια σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου. Αυτά κατά χρονολογική σειρά είναι τα εξής:
1972: «Αυτό τον κόσμο τον καλό» (Β. Ανδρεόπουλου), «Πώς να σωπάσω» (Κ. Κινδύνη), «Ωραίος πού ‘σαι Αυγερινέ» (Δ. Χριστοδούλου), «Διόνυσε καλοκαίρι μας» (Π. Μάτεση), «Γυρνάν αμίλητα παιδιά» (Κ. Κινδύνη).
1973: Σε στίχους Ιάκωβου Καμπανέλλη: «Καλήν εσπέραν αφεντάδες» (με το θίασο), «Τ’ Ανάπλι», «Τραγούδι γκιλοτίνας» (με το θίασο), «Φίλοι κι αδέλφια» (με το θίασο), «Το μεγάλο μας τσίρκο» (με τη Τζένη Καρέζη και τον θίασο), «Γυαλίσαν τα κουμπιά», «Ο μπροστάρης», «Ο ξεριζωμός» (με τη Τζένη Καρέζη), «Και παν και πάνε» (με το θίασο), «Επινίκια» (με όλο το θίασο).
1974: Σε στίχους Νίκου Γκάτσου: «Μπαρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη», «Γεια σου χαρά σου Βενετιά», «Η κόρη του πασά», «Παλικάρι στα Σφακιά», «Ήτανε μια φορά» (Κ. Φέρρη), «Το παραμύθι» (Γ. Ζερβουλάκου).
1975: «Αναπαράσταση» (Γ. Σκούρτη).
1976: Σε στίχους Παύλου Μάτεση: «Πουλημένοι», «Τη σπάθα σήκωσε και πάλι», «Πατρίδα χιλιονικημένη», «Τριάντα χρόνια» (Β. Γκούφα).
1978 (κυκλοφόρησαν το 1984): «Προμήνυμα» (Π. Ανδρόνικου), «Σύνταγμα και συνέλευση» (Μ. Μουντέ), «Η Λαμπρή της πατρίδας» (Μ. Μουντέ), «Του Νοταρά» (Ανώνυμου), «Χαμένη αγάπη» (Μ. Μουντέ).
———————
***Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…
Το καλοκαίρι του 1975 κάνει την πρώτη περιοδεία σε όλη την Ελλάδα δίνοντας συναυλίες με Ξυλούρη Δήμητρα Γαλάνη αντί Βίκυς Μοσχολιού Νίκο Δημητράτο…………….
Το καλοκαίρι του 1975 Ο Ξαρχάκος κάνει την πρώτη περιοδεία σε όλη την Ελλάδα δίνοντας συναυλίες με Ξυλούρη Δήμητρα Γαλάνη αντί Βίκυς Μοσχολιού Νίκο Δημητράτο…………….